Του N. A. Κωνσταντοπουλου
Ο πρωταθλητής του μέλλοντος θα είναι ο γενετικά τροποποιημένος πρωταθλητής. Και ίσως δεν είναι μακριά η εποχή, που στους Ολυμπιακούς θα «χειροκροτούμε» τέτοιους νικητές. Ερευνητές και αθλητικοί φορείς φοβούνται ότι οι γενετικά τροποποιημένοι αθλητές θα εμφανισθούν στους Ολυμπιακούς του 2008, στο Πεκίνο. H εικόνα του δρομέα ή του ποδηλάτη, που θα «τρυπιέται» για να εμφυτεύσει στον οργανισμό του γονίδια υπεύθυνα για την παραγωγή ορμονών, οι οποίες αυξάνουν τον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων, ίσως δεν είναι μακρινή ούτε ανήκει στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, μολονότι τα αποτελέσματα είναι αβέβαια.
«Αν το γονιδιακό ντόπινγκ επικρατήσει, θα είναι, ουσιαστικά, αδύνατο να ανιχνευθεί», προειδοποιεί ο Πέτερ Σγιέρλινγκ, μοριακός βιολόγος του Κέντρου Μυϊκών Ερευνών της Κοπεγχάγης. Και τονίζει ότι τα τεχνητά γονίδια μπορεί να χρησιμοποιηθούν κακώς από υγιείς αθλητές, ως μέσον για ντόπινγκ.
Κάτι γνώριζε, λοιπόν, ο πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, Ζακ Ρογκ, όταν έλεγε: «H ΔΟΕ δεν μπορεί να νικήσει το ντόπινγκ. Μπορούμε να νικήσουμε σε πολλές μάχες και να περιορίσουμε το ντόπινγκ. Θα υπάρχουν, όμως, πάντα αυτοί που ντοπάρονται. O αθλητισμός αντανακλάει την κοινωνία και, όπως σε αυτήν, έτσι και στον αθλητισμό θα υπάρχουν πάντα εκείνοι που εξαπατούν. Ουδέποτε θα έχουμε πλήρως καθαρό αθλητισμό. Αλλά μπορούμε να τον κάνουμε καθαρότερο απ’ ό,τι είναι».
Ο Σγιέρλινγκ δεν είναι ο πρώτος, που προειδοποιεί ότι αθλητές χωρίς ηθικούς φραγμούς ενδέχεται να ερευνήσουν τις τεχνικές της γονιδιακής θεραπείας, οι οποίες αναπτύσσονται για να αντιμετωπισθούν προβλήματα, όπως η νεφρική ανεπάρκεια και η αναιμία. H ΔΟΕ έχει, ήδη, συγκροτήσει συμβουλευτική επιτροπή και υποστηρίζει ότι παρακολουθεί στενά τις προόδους στη γονιδιακή θεραπεία. Το Παγκόσμιο Ιδρυμα Αντι-Ντόπινγκ (ΠΙΑΝ) ανησυχεί τόσο, ώστε θα πραγματοποιήσει τον Μάρτιο ειδική σύνοδο για να συζητήσει το πρόβλημα. O Δανός επιστήμων επισημαίνει ότι οι αθλητές μπορεί να χρησιμοποιούν γονίδια, που καλυτερεύουν τις επιδόσεις, όπως αυξητικούς παράγοντες ικανούς να βελτιώσουν τη μυϊκή δύναμη ή να διευρύνουν τα αιμοφόρα αγγεία ή την ορμόνη ερυθροποιητίνη (ΕΠΟ), που αυξάνει τον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων, τα οποία μεταφέρουν το οξυγόνο.
Κακή χρήση της ΕΠΟ, ήδη έχει γίνει σε αρκετά αθλήματα, όπως η ποδηλασία, όπου μια ολόκληρη ομάδα αποβλήθηκε από τον Γύρο της Γαλλίας του 1998, αλλά υπάρχουν τεστ τα οποία μπορούν να ανιχνεύσουν αν ο αθλητής έχει πάρει συνθετική ορμόνη. Αντίθετα, με την εισαγωγή γονιδίου που παράγει ΕΠΟ, τα τεστ θα «ξεγελιούνται» διότι η επιπλέον ορμόνη θα παράγεται ενδογενώς.
Το τεχνητό γονίδιο θα μπορεί να διοχετεύεται στο σώμα με αρκετούς διαφορετικούς τρόπους, τονίζουν οι ειδικοί. H ευκολότερη μέθοδος πιθανότατα θα είναι με ένεση απ’ ευθείας στον μυ. Αλλά, παράλληλα, αναπτύσσονται περισσότερο αποτελεσματικές μέθοδοι, στις οποίες χρησιμοποιούνται μεταλλαγμένοι ιοί που έχουν ανθρώπινο γονίδιο ή τροποποιημένα κύτταρα από τον ίδιον τον ασθενή (εν προκειμένω, αθλητή).
Ενα πρόβλημα, που, προς το παρόν, εμποδίζει την κλινική χρήση αυτών των μεθόδων (και μιλάμε, πάντα, για τη χρήση προς αντιμετώπιση ασθενειών, όχι για ντόπινγκ) είναι ότι δύσκολα μπορείς να ελέγξεις ποιοι ιστοί θα λάβουν το γονίδιο. O Σγέρλινγκ υπογραμμίζει ότι αυτό ελάχιστα απασχολεί έναν αθλητή, ο οποίος για το μόνο που ενδιαφέρεται είναι να αυξήσει για μικρό χρονικό διάστημα τα επίπεδα της ορμόνης. Εξίσου, το ζήτημα για πόσο καιρό τα γονίδια θα είναι αποτελεσματικά δεν απασχολεί κάποιον που προετοιμάζεται μόνο για μια εκδήλωση, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες ή το παγκόσμιο πρωτάθλημα.
Το γονιδιακό ντόπινγκ αυτού του είδους θα ήταν δύσκολο να «εκτεθεί». Εξηγεί ο Σγέρλινγκ:
«Το DNA του τεχνητού γονιδίου, αυτό καθαυτό, μπορεί να ανιχνευθεί. Αλλά απαιτεί να είναι γνωστή η αλληλουχία του γονιδίου και ότι θα ληφθεί δείγμα του ιστού που το περιέχει». Με λίγα λόγια, πρέπει να γίνεται βιοψία.
Ακόμη κι αν ο κίνδυνος της ανίχνευσης είναι μικρός, ο κίνδυνος για την υγεία του αθλητή, προφανώς κάθε άλλο παρά μικρός είναι. H μεγάλη επιθυμία των αθλητών να ξεχωρίσουν, εγείρει προβλήματα. Πιστεύεται ότι ποδηλάτες έχουν πεθάνει από χρήση ΕΠΟ, καθώς η μεγάλη αύξηση της κυκλοφορίας των ερυθρών αιμοσφαιρίων αδυνατίζει το αίμα και αυξάνει τον κίνδυνο για θρομβώσεις και εγκεφαλικά επεισόδια.
Σε πειράματα που έγιναν στην εταιρεία «Χείρων» (ο Κένταυρος της ελληνικής μυθολογίας), στην Καλιφόρνια, διαπιστώθηκε ότι το επίπεδο των ερυθρών αιμοσφαιρίων σε μπαμπουίνους στους οποίους είχε χορηγηθεί γονιδιακή θεραπεία με ΕΠΟ αυξήθηκε τόσο (από 40 σε 75%, σε 10 εβδομάδες), ώστε χρειάστηκε το αίμα να διαλυθεί για να παραμείνουν ζωντανοί.
Ο διευθυντής του προγραμμάτος γονιδιακής θεραπείας του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Θίοντορ Φρίντμαν, που είναι μέλος της επιτροπής Υγείας, Ιατρικής και Ερευνών του ΠΙΑΝ, υποστηρίζει ότι το γονιδιακό ντόπινγκ μπορεί να απασχολήσει τους ανθρώπους νωρίτερα απ’ όσο φαντάζονται. «H τεχνολογία που απαιτείται για να γίνει μια ανήθικη προσπάθεια δεν θα χρειαστεί πολύ καιρό για να αναπτυχθεί», τονίζει. Μολονότι δεν πιστεύει ότι έως τώρα αθλητές έχουν δοκιμάσει το γονιδιακό ντόπινγκ, λέει ότι όλοι θεωρούν πως μελλοντικά θα επιχειρηθεί κάτι τέτοιο.
«Αρχαίον πνεύμα αθάνατον, αγνέ πατέρα
Του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού,
Κατέβα, φανερώσου, κι άστραψ’ εδώ πέρα
Στη δόξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού…».
Για να δεις πώς σε κατάντησαν οι επίγονοι των ολυμπιονικών των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων…
– Αυτό σε κάνει λίγο διαφορετικό στην εδώ ζωή;