Σε μια από τις πιο μνημειώδεις μεταδώσεις αγώνων ποδοσφαίρου, ο Γιάννης Διακογιάννης είχε πει: «Η εξυπνάδα, το μπρίο και η φαντασία, απέναντι στη δύναμη, απέναντι στο ποδόσφαιρο των ρομπότ». Ηταν η στιγμή που η Ιταλία μόλις είχε πετύχει το 3-0 απέναντι στη Γερμανία στον τελικό του 1982 και αγκάλιαζε το 3ο της Παγκόσμιο Κύπελλο.
Από τότε έχουν αλλάξει πολλά, καθώς –δυστυχώς για πολλούς– το ποδόσφαιρο των… ρομπότ είναι αυτό που έχει επικρατήσει απέναντι στην τεχνική. Η προετοιμασία των ομάδων, οι αναλύσεις, τα στατιστικά, παίζουν και αυτά πλέον πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση αποτελεσμάτων και στις κατακτήσεις τροπαίων.
Πριν από περίπου έναν χρόνο, όταν η Γαλλία και η Αργεντινή ξεκινούσαν τον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2022 στο Κατάρ, οι αριθμοί έλεγαν ότι οι δύο ομάδες ήταν οι καλύτερα προετοιμασμένες από οποιαδήποτε άλλη στην ιστορία της διοργάνωσης. Με το Μουντιάλ να έχει αλλάξει ριζικά χρονικό διάστημα διεξαγωγής, έχοντας μετατοπιστεί από το τέλος των εξαντλητικών εγχώριων σεζόν, στη μέση της αγωνιστικής περιόδου, οι παίκτες τους ήταν σε κορυφαία φυσική κατάσταση. Ομως δεν ήταν μόνο αυτό, που έκανε τη διαφορά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. «Σύμμαχος» των ομάδων, κυρίως των πιο μικρών που είχαν ταξιδέψει στο Κατάρ, είναι η ίδια η FIFA, η οποία παρείχε ένα «πακέτο» δεδομένων και ανάλυσης, πιο πλήρες από οποιοδήποτε άλλο τουρνουά.
Ο ρόλος του Κρις Λόξτον
Επικεφαλής αυτής της επανάστασης δεδομένων ήταν ένας άνδρας από τα East Midlands, ο Κρις Λόξτον, ο οποίος τώρα εργάζεται για το San Diego Wave στο National Women’s Soccer League των Ηνωμένων Πολιτειών. Οταν ο Λόξτον συνειδητοποίησε ότι δεν επρόκειτο να τα καταφέρει ως ποδοσφαιριστής, θέλησε να διασφαλίσει ότι θα μπορούσε να βοηθήσει όσους είχαν μεγαλύτερο από αυτόν ταλέντο, να γίνουν καλύτεροι από όσο ίσως θα μπορούσαν. Εργάστηκε με τη βρετανική Ολυμπιακή ομάδα προτού ειδικευτεί στο ποδόσφαιρο με τη Σαουδική Αραβία στο Ασιατικό Κύπελλο του 2015 και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Στα τέλη του 2017 έπιασε δουλειά στη FIFA. Αμέσως του ανατέθηκε η προετοιμασία για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2018 στη Ρωσία, όπου ήταν ο μοναδικός αναλυτής απόδοσης της FIFA.
Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Λόξτον ήταν επικεφαλής του τμήματος ανάλυσης απόδοσης και πληροφοριών της FIFA. Το τμήμα αυτό αποτελείται από μια ομάδα περίπου 100 αναλυτών ποδοσφαίρου, επιστημόνων δεδομένων και μηχανικών δεδομένων. Τι άλλαξε λοιπόν; «Νομίζω ότι η παρουσία του Αρσέν Βενγκέρ στην Παγκόσμια Ομοσπονδία ήταν αυτή που έκανε τη διαφορά», απαντά ο Λόξτον. Ο Αλσατός, πρώην τεχνικός της Αρσεναλ, εντάχθηκε στη FIFA ως επικεφαλής της παγκόσμιας ανάπτυξης ποδοσφαίρου το 2019 και ήταν από τους πρώτους υποστηρικτές της χρήσης δεδομένων. Αλλωστε όταν ήταν στο τιμόνι των «κανονιών» ο σύλλογος απέκτησε το 2012 το StatDNA, από μια πρωτοποριακή αμερικανική εταιρεία και έγινε αμέσως το τμήμα ανάλυσης δεδομένων της ομάδας.
«Παρουσιάσαμε αυτό που κάναμε στον Αρσέν», λέει ο Λόξτον. Είπε: «Αυτό που κάνετε είναι υπέροχο, αλλά θέλω να φτιάξω το καλύτερο κέντρο ανάλυσης ποδοσφαίρου στον κόσμο». Ο Λόξτον επέβλεψε την ταχεία ανάπτυξη του τμήματος ανάλυσης απόδοσης και πληροφοριών της FIFA πριν αναχωρήσει για τη νέα του δουλειά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ιδέα ήταν να παραχθεί ένα σύστημα που θα παρείχε ίση πρόσβαση στις πληροφορίες για όλα τα έθνη, ανεξαρτήτως μεγέθους ή προϋπολογισμού.
Το 2014, η Γερμανία είχε χρησιμοποιήσει δεδομένα για να βελτιώσει όλες τις πτυχές της απόδοσής της. Αυτή η τακτική απέδωσε καρπούς καθώς κέρδισε το τέταρτο Παγκόσμιο Κύπελλο. Λίγες χώρες, όμως, μπορούν να συγκριθούν με το μέγεθος, την οργάνωση και τον προϋπολογισμό της γερμανικής ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας.
Ενας Σκωτσέζος πίσω από την πορεία των Κροατών
Τέσσερα χρόνια αργότερα, η Κροατία –μια χώρα τεσσάρων εκατομμυρίων κατοίκων με πολύ μικρότερο προϋπολογισμό– παρομοίως χρησιμοποίησε τους αριθμούς για να φτάσει μέχρι τον τελικό, 90 λεπτά μακριά από το να ανατρέψει όλα τα προγνωστικά του τουρνουά.
«Από τότε που η Ουρουγουάη σήκωσε το τρόπαιο [το 1950], κανένα έθνος με λιγότερους από 40 εκατομμύρια κατοίκους δεν έχει κερδίσει το Παγκόσμιο Κύπελλο», είπε ο Βενγκέρ. «Η Κροατία έφτασε κοντά και είναι ένα εξαιρετικό πρότυπο από το οποίο μπορούν να αντλήσουν έμπνευση τα μικρότερα έθνη».
Πίσω από την πορεία των Κροατών, βρισκόταν ένας Σκωτσέζος, ο Μαρκ Ρόσον. Είχε συνεργαστεί με τον Ζλάτκο Ντάλιτς στην Αλ-Αΐν των ΗΑΕ και όταν ο τελευταίος ανέλαβε την Εθνική, ο Ρόσον έλαβε ένα μήνυμα που του ζητούσε τη βοήθειά του. Οταν η Κροατία έφτασε στα νοκ άουτ, ο Ρόσον βρισκόταν ψηλά στις εξέδρες, με δύο φορητούς υπολογιστές μπροστά του, έχοντας πρόσβαση σε λογισμικό που είχε δανειστεί ή πληρώσει από την τσέπη του, δύο οθόνες τηλεόρασης και ένα ραδιόφωνο. «Επέζησα με περίπου δύο ή τρεις ώρες ύπνου την ημέρα», θυμάται. «Σφυροκοπούσα ό,τι μπορούσα. Αν και είχα πρόσβαση σε ροές βίντεο της FIFA, τα δεδομένα προέρχονταν από τρίτους προμηθευτές».
Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Ρόσον ήταν και πάλι μέλος της ομάδας… παρασκηνίου της Κροατίας στο Παγκόσμιο Κύπελλο του Κατάρ. Μέχρι τότε η χρήση των δεδομένων είχε γίνει πιο διαδεδομένη. Οι αντίπαλοι της Κροατίας στο εναρκτήριο παιχνίδι τους –το Μαρόκο– είχαν τον δικό τους Βρετανό να δουλεύει στα παρασκήνια, τον Χάρισον Κίνγκστον. Είχε φτάσει στην εθνική ομάδα του Μαρόκου μέσω της Ουαλικής Ομοσπονδίας, της Τότεναμ Under-18, της Μπέρνλι και της Λίβερπουλ. Στο Κατάρ, ήταν ένας από τους τρεις αναλυτές που εργάζονταν για το Μαρόκο. Τα βελτιωμένα δεδομένα της FIFA παρείχαν τις πληροφορίες που χρειαζόταν το Μαρόκο για να φτάσει μέχρι τα ημιτελικά. «Μας έδειξε τις τάσεις των αντιπάλων μας», λέει ο Κίνγκστον. «Για παράδειγμα, τα επιθετικά μοτίβα του Βελγίου ήταν πολύ βαριά στη μία πλευρά του γηπέδου. Το χρησιμοποιήσαμε για να συμπληρώσουμε τη δουλειά μας κατά τη διάρκεια του τουρνουά. Επίσης ήμασταν μία από τις πολύ λίγες ομάδες που δεν επέτρεψαν στην Κροατία να σκοράρει, ενώ στην προετοιμασία για το παιχνίδι μας με την Ισπανία, χρησιμοποιήσαμε τους αριθμούς κατοχής, για να καταστήσουμε σαφές στους παίκτες ότι θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να υποφέρουν για μεγάλα διαστήματα χωρίς την μπάλα».
Αναπτύσσοντας την ποδοσφαιρική γλώσσα της FIFA
Τα δεδομένα της FIFA χρησιμοποιούν μια τυποποιημένη ποδοσφαιρική «γλώσσα» που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο καθένας για να συγκρίνει και να προσαρμόσει τα αποτελέσματα σε τουρνουά και παιχνίδια και να εξασφαλίσει ότι η ανάλυση υψηλής ποιότητας είναι δυνατή για όλους. «Ξοδέψαμε δυόμισι χρόνια αναπτύσσοντας την ποδοσφαιρική γλώσσα της FIFA», εξηγεί ο Λόξτον. «Είναι πιθανώς 10 φορές πιο ενημερωμένη από οποιουδήποτε άλλου παρόχου δεδομένων στην αγορά».
Ενας τομέας στον οποίο η γλώσσα της FIFA πηγαίνει πολύ πιο μακριά είναι η παρακολούθηση των δεδομένων όταν η μπάλα είναι στον αντίπαλο. «Ενας παίκτης έχει συνήθως την μπάλα στην κατοχή του για ένα λεπτό και 49 δευτερόλεπτα», λέει ο Λόξτον. «Το ρολόι ξεκινά όταν η μπάλα αγγίζει το πόδι του παίκτη και τελειώνει όταν η μπάλα φεύγει. Δεν περιλαμβάνει την ώρα που η μπάλα ταξιδεύει στον επόμενο παίκτη. Ετσι ένας τυπικός παίκτης που παίζει 96 λεπτά έχει την μπάλα για περίπου 2% του αγώνα». Αυτό που ήθελαν να κάνουν ο Λόξτον και η FIFA ήταν να αναλύσουν τι συμβαίνει στο υπόλοιπο 98% του χρόνου.
Ολα αυτά τα γεγονότα επισημάνθηκαν από μια ομάδα αναλυτών που κωδικοποιούσαν τον αγώνα σε πραγματικό χρόνο. Σε κάθε παίκτη ανατέθηκε ένας αναλυτής και τα δεδομένα συνδυάστηκαν με πληροφορίες οπτικής παρακολούθησης, οι οποίες χρησιμοποιούσαν οκτώ κάμερες για να παρακολουθούν εξ αποστάσεως την κίνηση του παίκτη 25 φορές το δευτερόλεπτο.
Οι νίκες των «μικρών»
Το Μαρόκο είχε περάσει μόνο μία φορά από τους ομίλους του Παγκοσμίου Κυπέλλου ανδρών πριν από την πορεία του μέχρι τον ημιτελικό του 2022.
«Αυτό που βλέπουμε είναι ότι ορισμένα από τα μικρότερα έθνη αρχίζουν να αγοράζουν τα δεδομένα και καταλαβαίνουν γιατί αυτό είναι σημαντικό», λέει ο Λόξτον. Η επανάσταση της χρήσης δεδομένων επεκτάθηκε στο Παγκόσμιο Κύπελλο Γυναικών στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, αλλά το Κατάρ 2022 ήταν η πρώτη φορά που μικρότερες και χαμηλότερες στην κατάταξη χώρες μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τόσο πλούσια δεδομένα, σε μια τόσο μεγάλη διοργάνωση. Η Σαουδική Αραβία, η Αυστραλία, η Τυνησία και η Ιαπωνία πέτυχαν σημαντικές νίκες, εναντίον μεγάλων ποδοσφαιρικών εθνών. Το Μαρόκο και η Κροατία, για άλλη μια φορά, έφτασαν στα ημιτελικά, έχοντας πρόσβαση σε στοιχεία που πριν από μερικά χρόνια μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν μόνο οι μεγάλες δυνάμεις του παγκοσμίου ποδοσφαίρου.