Tο Σάββατο το βράδυ, ο Ερνέστο Βαλβέρδε, οδήγησε την Αθλέτικ Μπιλμπάο στην κατάκτηση του Κυπέλλου Ισπανίας. Μοιάζει σαν μια απλή είδηση, σε έναν από τους πολλούς τελικούς που θα έχουμε μέχρι το τέλος Μάϊου στα μεγάλα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα και όχι μόνο. Δεν είναι όμως έτσι, καθώς η νίκη των Βάσκων στα πέναλτι επί της Μαγιόρκα δεν τους χάρισε απλά το 25ο Κύπελλο της ιστορίας τους. Για την Μπιλμπάο ήταν το τέλος μιας «κατάρας» που κράτησε 40 ολόκληρα χρόνια, καθώς έχουν μεσολαβήσει έξι χαμένοι τελικοί και πολλά χρόνια ανομβρίας για μια ομάδα που στον συγκεκριμένο θεσμό μετρά περισσότερες κατακτήσεις από ότι η Ρεάλ και λιγότερες μόνο από την Μπαρτσελόνα.
Ο Ερνέστο Βαλβέρδε ίσως να είναι ένας από τους πιο υποτιμημένους προπονητές που εργάζονται αυτή την περίοδο στην La Liga. Μάλλον ο ίδιος έχει επιλέξει να είναι έτσι, καθώς αποφεύγει συνειδητά τα μεγάλα λόγια και τα φώτα της δημοσιότητας. Και αν η Μπιλμπάο, η ομάδα της καρδιάς του, μπορεί να του παρέχει αυτή τη δυνατότητα, σίγουρα δεν μπορούσε να ισχύει το ίδιο όταν βρισκόταν στον πάγκο της Μπαρτσελόνα, ή ακόμα και σε αυτόν του Ολυμπιακού στο διπλό πέρασμα του από την Ελλάδα. Των χαμηλών τόνων χαρακτήρα του προδίδει άλλωστε και το παρατσούκλι του. «Μυρμήγκι» τον αποκαλούν στην Ισπανία από τότε που ήταν ποδοσφαιριστής. Τον ακολούθησε και στην καριέρα του ως προπονητής, για την εργατικότητά του και τη φιλοσοφία του ως επαγγελματία και ως άνθρωπο. Ενα μυρμήγκι βέβαια που πολλές φορές… βρυχάται όπως κάνει φέτος με την Μπιλμπάο. Πανηγύρισε το Κύπελλο έχοντας αποκλείσει διαδοχικά την Μπαρτσελόνα στα προημιτελικά και την Ατλέτικο Μαδρίτης στα ημιτελικά, ενώ και στο πρωτάθλημα είναι στην 5η θέση κυνηγώντας με αξιώσεις την έξοδο στο νέο Champions League, έχοντας βέβαια ήδη κλειδώσει την παρουσία του στο Europa. Δεν θα λες και λίγα για μια ομάδα που δηλώνει περήφανα ότι είναι «μοναδική στον κόσμο», αφού όπως είναι γνωστό δεν μπορούν να αγωνιστούν σε αυτοί παρά μόνο παίκτες που έχουν γεννηθεί ή μεγαλώσει στην Χώρα των Βάσκων, ενώ τις δύο τελευταίες μεταγραφικές περιόδους δεν έκανε ούτε μια κίνηση ενίσχυσης.
Oμως, ο Κυπελλούχος από το Σάββατο, Βαλβέρδε είναι πολλά περισσότερα από ένας πολύ καλός τεχνικός… Στις αρχές Ιανουαρίου, διηύθυνε τον 500ό αγώνα του στη La Liga, και έγινε μόλις ο έβδομος προπονητής που έφτασε σε αυτό το ορόσημο. Σε εκείνο το σημείο, ήταν 18 μήνες στην τρίτη του θητεία στον πάγκο της Μπιλμπάο, έχοντας επίσης αναλάβει την Εσπανιόλ (έφτασε μέχρι τον τελικό του Κυπέλλου UEFA), τη Βιγιαρεάλ, τη Βαλένθια και την Μπαρτσελόνα στην κορυφαία κατηγορία της Ισπανίας, όπως βέβαια και τον Ολυμπιακό στη χώρα μας. Υπήρχαν τόσοι πολλοί παίκτες, συνάδελφοι προπονητές, διευθυντές και στιγμές για να θυμηθεί, αλλά ο 60χρονος εκμεταλλεύτηκε την περίσταση για να τιμήσει έναν αγαπημένο φίλο που δεν ήταν πλέον κοντά του για να το γιορτάσει μαζί του. «Αυτή είναι μια ευκαιρία για μένα να θυμηθώ τους ανθρώπους που ήταν μαζί μου όλα αυτά τα χρόνια», δήλωσε μετά τη νίκη με 2-0 στη La Liga επί της Σεβίλλης στις 4 Ιανουαρίου. «Ειδικά έναν σπουδαίο φίλο μου, τον Γιόναν Ορντόρικα, ο οποίος πέθανε λίγο πριν ξεκινήσει αυτή η σεζόν, αλλά παραμένει παρών. Θέλω να του αφιερώσω, όχι μόνο την 500ή, αλλά όλες, καθώς ήταν πάντα εδώ». Οι δυο τους ήταν στενοί φίλοι από την εποχή που ο Βαλβέρδε ήταν παίκτης της Μπιλμπάο τη δεκαετία του 1990. «Κοινωνικό» μέλος του συλλόγου για 48 χρόνια, ο Ορντόρικα ήταν επίσης μια εξαιρετικά σημαντική και επιδραστική προσωπικότητα στη μουσική σκηνή της Χώρας των Βάσκων. Ηταν χαρακτηριστικό ότι ο Βαλβέρδε χρησιμοποίησε το δικό του σημαντικό επίτευγμα για να στρέψει τις κάμερες προς μια άλλη κατεύθυνση, προς έναν φίλο του, ο οποίος προέρχεται από έναν άλλο κόσμο εκτός ποδοσφαίρου στο οποίο το «μυρμήγκι» κινείται επίσης άνετα.
«Ο Ερνέστο είναι ένας περίεργος τύπος», λέει ο πρώην συμπαίκτης του Βαλβέρδε στην Αθλέτικ και πρώην πρόεδρος του συλλόγου Χοσού Ουρούτια. «Είναι πολύ σεβαστός και φιλικός, αλλά είναι διακριτικός, πολύ διακριτικός. Το επάγγελμά του είναι το ποδόσφαιρο, προφανώς, αλλά ξέρει ότι υπάρχουν και άλλοι κόσμοι, με τους φίλους του στον κόσμο του κινηματογράφου, της μουσικής, της τέχνης». Γεννημένος στην Εξτρεμαδούρα, αλλά μεγαλωμένος στη βασκική πόλη Βιτόρια-Γκαστέιζ, ο Βαλβέρδε συνδύαζε πάντα το πάθος και την ικανότητα για το ποδόσφαιρο με ευρύτερα πολιτιστικά ενδιαφέροντα. Αλλοι στενοί του φίλοι είναι ο τραγουδιστής της φολκ-ροκ Ρούπερ Ορντόρικα (αδελφός του Γιάναν), ο σεναριογράφος Νταβίντ Τρουέμπα και ο διάσημος συγγραφέας Μπερνάρντο Ατσάγα. «Μια καλή τύχη της ζωής μου ήταν να κάνω φίλους στο ποδόσφαιρο», λέει ο Ατσάγα. «Ο Ερνέστο Βαλβέρδε είναι ένας πολύ στενός φίλος. Είναι ένας διαφορετικός τύπος ανθρώπου, τόσο καλλιτεχνικός άνθρωπος, πολύ σοβαρός και διανοούμενος. Πολύ περισσότερο απ’ ό,τι μπορεί να φαίνεται».
Ο πρώην αριστερός μπακ της Αθλέτικ, Μίκελ Μπαλενσιάγκα, έπαιξε πρώτα υπό τον Βαλβέρδε από το 2013 έως το 2017, κατακτώντας το Σούπερ Καπ Ισπανίας το 2015 με την περίφημη νίκη με 5-1 επί της Μπαρτσελόνα, και ήταν και πάλι μέλος της ομάδας την περασμένη σεζόν. «Ο Ερνέστο είναι ένας φυσιολογικός άνθρωπος, ένα καλό παιδί, και από εκεί και πέρα σε κερδίζει», λέει. «Είναι ο καλύτερος προπονητής που είχα ποτέ για να επικοινωνεί τις ιδέες που θέλει για την ομάδα, χωρίς να μιλάει πολύ ή να φωνάζει ή να χτυπάει τη γροθιά του. Ξέρει πώς να αντιμετωπίζει κάθε παίκτη. Και το εκτιμάς πραγματικά, για την προσωπική σχέση που έχει με όλους». Ο Μπαλενσιάγκα είχε μια ιδιαίτερη μη ποδοσφαιρική σχέση και κοινό ενδιαφέρον με τον Βαλβέρδε. Ο Βάσκος αμυντικός είναι μέλος των Orsay, ενός συγκροτήματος στο οποίο συμμετέχουν και άλλοι παίκτες της Μπιλμπάο – οι Ασιέρ Βιγιαλίμπρε (φωνή, τρομπέτα), Οσκαρ ντε Μάρκος, Μικέλ Βέσγκα (και οι δύο κιθάρα), Ινίκο Λέκουε (μπάσο) και Ντάνι Γκάρσια (τύμπανα). Το 2021, το συγκρότημα ηχογράφησε ένα τραγούδι με τίτλο «One Club Men», καθώς και διασκευές γνωστών βασκικών ροκ τραγουδιών, βοηθώντας παράλληλα το φιλανθρωπικό ίδρυμα της Μπιλμπάο. «Hταν πολύ ωραία», λέει ο Μπαλενσιάγκα, ο οποίος τώρα αγωνίζεται με στην Λα Κορούνια. «Κάναμε εξάσκηση μία φορά την εβδομάδα, ήταν ένα χόμπι και ένας τρόπος να αποσυνδεθούμε από το ποδόσφαιρο. Αυτό μας βοήθησε πραγματικά. Ο Βαλβέρδε λατρεύει επίσης να παίζει κιθάρα, οπότε πάντα μιλούσαμε για το συγκρότημα, τι τραγούδια θα παίζαμε. Έχει τεράστιο ενδιαφέρον για τη μουσική».
Ο Μπαλενσιάγκα, μεγάλωσε ως οπαδός του θρυλικού βασκικού ροκ συγκροτήματος Hertzainak. Ο Βαλβέρδε πήγε στην πρώτη του συναυλία των Hertzainak ως έφηβος στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και στη συνέχεια γνώρισε τα μέλη του. Η ιστορία λέει ότι ο Βαλβέρδε μερικές φορές τους ακολουθούσε στη σκηνή σε μικρότερες συναυλίες, παίζοντας κιθάρα ή ντραμς.
Η ικανότητα του Βαλβέρδε ως κιθαρίστα δεν πρέπει να υποτιμάται. Eχει παίξει σε διάφορα τραγούδια και άλμπουμ που έχουν ηχογραφηθεί όλα αυτά τα χρόνια, σε παραγωγή του φίλου του Γιόναν Ορντόρικα και με τη συμμετοχή άλλων κορυφαίων μουσικών. Αυτό περιελάβανε τη συμμετοχή του ως guest στις διασκευές στη βασκική γλώσσα των τραγουδιών «Rock and Roll» και «Sword of Damocles» του Lou Reed το 2014 – ήταν φόρος τιμής στον Reed, ο οποίος πέρασε χρόνο στη Χώρα των Βάσκων στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ως προσκεκλημένος του Ορντόρικα.
Οι περισσότεροι οπαδοί της Αθλέτικ γνώριζαν αυτούς τους δεσμούς, αλλά όχι επειδή ο Βαλβέρδε κυκλοφορεί συχνά μιλώντας γι’ αυτούς. Οι οπαδοί άλλων συλλόγων στους οποίους έχει παίξει ή κοουτσάρει – συμπεριλαμβανομένης της Μπαρτσελόνα, όπου κατέκτησε δύο τίτλους La Liga – ίσως να μην έχουν ιδέα. Αυτό συμβαίνει επειδή ο Βαλβέρδε δεν απολαμβάνει πραγματικά να μιλάει για τα ενδιαφέροντά του εκτός ποδοσφαίρου και σίγουρα δεν καυχιέται για τους διάσημους καλλιτέχνες φίλους του.
H αγάπη για τη φωτογραφία
Ο Βαλβέρδε έχει, κατά καιρούς, μιλήσει περισσότερο για την αγάπη του για τη φωτογραφία. Ξεκίνησε σπουδές στο Institut d’Estudis Fotografics de Catalunya το 1986, όταν έπαιζε στην Εσπανιόλ, και μάλιστα σκέφτηκε για λίγο την ιδέα να γίνει επαγγελματίας φωτογράφος. Κράτησε τη φωτογραφική του μηχανή μαζί του καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του, η οποία περιελάβανε επίσης περιόδους που έπαιζε στην Μπαρτσελόνα και τη Μαγιόρκα, και στη συνέχεια κατά τη διάρκεια της προπονητικής του ζωής.
«Πάντα μου άρεσε η φωτογραφία, είναι ένα άλλο κομμάτι αυτού που κάνω», δήλωσε ο Βαλβέρδε στη βασκική τηλεόραση τον Αύγουστο του 2021. «Το ποδόσφαιρο εγείρει τέτοια πάθη που μπορείς να είσαι πολύ ψηλά, πολύ χαμηλά ή στη μέση, όλα την ίδια εβδομάδα. Η φωτογραφία είναι κάτι πιο ήρεμο».
Αυτό το πάθος για τη φωτογραφία επεκτάθηκε όταν ήταν προπονητής του Ολυμπιακού τη σεζόν 2008-09 και στη συνέχεια ξανά από το 2010 έως το 2012, περνώντας περισσότερο χρόνο μακριά από την οικογένειά του σε ένα νέο και ενδιαφέρον περιβάλλον. Το 2012 εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο με φωτογραφίες, το «Medio Tiempo» (Ημίχρονο). Ορισμένες από αυτές τραβήχτηκαν γύρω από ποδοσφαιρικά γήπεδα, ενώ άλλες ήταν πιο ιμπρεσιονιστικές λήψεις ανθρώπων και ζωής σε μια κοινωνία –όπως η ελληνική- που είχε πληγεί πολύ από την οικονομική κρίση. Μια έκθεση ασπρόμαυρων εικόνων πραγματοποιήθηκε στο «Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα» στην Αθήνα, με τα έσοδα να διατίθενται για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Μεταξύ της αποχώρησής του από την Μπαρτσελόνα τον Ιανουάριο του 2020 και της ανάληψης της Μπιλμπάο για τρίτη φορά το καλοκαίρι του 2022, ο Βαλβέρδε είχε περισσότερο χρόνο για να ασχοληθεί με άλλα ενδιαφέροντα εκτός ποδοσφαίρου. Το δεύτερο βιβλίο φωτογραφιών του «Frontera» (Σύνορα) εκδόθηκε το 2021. Αυτές οι λήψεις είχαν ακόμη λιγότερη σχέση με το ποδόσφαιρο – περιλαμβάνοντας πολλές εντυπωσιακές σκηνές και αφηρημένες εικόνες. Το φθινόπωρο του 2021, 24 μεγάλες ασπρόμαυρες φωτογραφίες από όλο το έργο του Βάσκου τεχνικού παρουσιάστηκαν σε μια έκθεση με τίτλο «Η άλλη πλευρά», που διοργανώθηκε από κοινού από τα ιδρύματα της Αθλέτικ και της Σοσιεδάδ και εκτέθηκε στο κτίριο «Ensanche» του Μπιλμπάο και στο «Ernest Lluch Kultur Etxea» του Σαν Σεμπαστιάν. Αυτές έδειχναν σκηνές με οπαδούς της Μπιλμπάο να πανηγυρίζουν τη νίκη στο Σούπερ Καπ το 2015, οπαδούς του Ολυμπιακού να υποδέχονται την ομάδα έξω από το γήπεδο «Γεώργιος Καραϊσκάκης» και φίλους της Μπαρτσελόνα στην Ιαπωνία να συνωστίζονται για αυτόγραφα όταν οι Καταλανοί επισκέφθηκαν τη χώρα για μια περιοδεία προετοιμασίας. «Πρόκειται για μια σειρά φωτογραφιών που τραβήχτηκαν από μια ασυνήθιστη οπτική γωνία», δήλωσε ο Βαλβέρδε. «Σε αυτή την περίπτωση, οι άνθρωποι πίσω από την κάμερα είναι μέλη μιας ποδοσφαιρικής ομάδας. Κάποιοι από τους πανηγυρισμούς στην Ελλάδα φαίνονται, όχι βίαιοι, αλλά άβολοι. Αλλά στο τέλος, βλέπεις μια αντανάκλαση του εαυτού σου. Είμαστε μια ποδοσφαιρική ομάδα και ο κόσμος μας φωτογραφίζει, αλλά θα μπορούσαμε να είμαστε και εμείς οι ίδιοι έξω ως οπαδοί».
Η συλλογή φωτογραφικών μηχανών του Βαλβέρδε περιλαμβάνει μια Hasselblad που αγόρασε κατά τη διάρκεια της θητείας του στην Εσπανιόλ και δύο αναλογικά μοντέλα Contax παλαιού τύπου. Εχει αναφέρει ως επιρροές τους Ισπανούς Alberto Garcia-Alix και Vari Carames, τον Σουηδό Anders Pettersen και τον Ιάπωνα δάσκαλο Daido Moriyama. Όταν βρέθηκε στην Ιαπωνία με την Μπάρτσα τον Ιούλιο του 2019, ο Βαλβέρδε επισκέφθηκε το Ίδρυμα Moriyama στο Τόκιο. Ο Moriyama έτυχε να βρίσκεται εκεί και έκτοτε διατηρούν επαφή.
«Το ποδόσφαιρο σου δίνει αυτά τα πράγματα: να μπορείς να συναντήσεις έναν γκουρού της σύγχρονης φωτογραφίας», δήλωσε ο Βαλβέρδε στη «Reguera». «Όταν έφτιαξα το βιβλίο Frontera, του το έστειλα. Και μου έστειλε μια φωτογραφία του με το βιβλίο στο Τόκιο. Αυτό ήταν ένα από τα καλύτερα πράγματα που μου έχουν συμβεί ποτέ».
Ο Βαλβέρδε συμμετείχε στην ίδρυση του Centro de Fotografia Contemporanea στο Μπιλμπάο. Το ίδρυμα διοργανώνει μαθήματα, εργαστήρια και εκθέσεις. Βρίσκεται ακριβώς στη γωνία από τα γραφεία της Αθλέτικ και σε μικρή απόσταση από το μουσείο Guggenheim Bilbao, σχεδιασμένο από τον Frank Gehry.
«Δείχνει πόσο ανθρώπινο πρόσωπο είναι»
«Οταν έκανε την έκθεση φωτογραφίας στο Μπιλμπάο, πήγα να τη δω με τον Οσκαρ ντε Μάρκος», λέει ο Μπαλενσιάγκα. «Είχαμε μια κουβέντα με τον Ερνέστο, ήταν λίγο διαφορετικό, καθώς δεν ήταν ο προπονητής μας εκείνη τη στιγμή. Είναι πολύ περίεργο το γεγονός ότι ένας προπονητής ποδοσφαίρου, ο οποίος έχει αναλάβει την Μπαρτσελόνα, διοργανώνει μια τέτοια έκθεση στο Μπιλμπάο, για όλο τον κόσμο. Δείχνει πόσο ανθρώπινο πρόσωπο είναι, τόσο φυσικό, με αυτά τα χόμπι. Φανερώνει το πόσο σπουδαίος άνθρωπος είναι».
Οι οπαδοί του Ολυμπιακού τον έκαναν σύνθημα, ενώ στο Μπιλμπάο αναγνωρίζεται ευρέως ως ο καλύτερος προπονητής της ομάδας τον 21ο αιώνα. Αλλά δεν είναι τόσο αναγνωρισμένος όσο θα έπρεπε στον ευρύτερο ποδοσφαιρικό κόσμο, ίσως λόγω της ικανότητάς του να βρίσκει προσωπική ικανοποίηση σε άλλους τομείς και της τάσης του να αποφεύγει τις αντιπαραθέσεις ή να μιλάει για τον εαυτό του.
Τα τέσσερα τρόπαια σε δυόμισι σεζόν στην Μπαρτσελόνα, παρά το χάος που επικρατούσε τότε στα αποδυτήρια του Καμπ Νου, φαίνονται πλέον πιο εντυπωσιακό επίτευγμα από ότι τότε… Το φθινόπωρο του 2021 μίλησε με τη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, αλλά η διοίκηση του αγγλικού συλλόγου προτίμησε τον Ραλφ Ράνγκνικ, προς απογοήτευση πολλών που γνωρίζουν τις ικανότητες και το ιστορικό του Βαλβέρδε.
«Ταυτίζεσαι με όλους»
Παρόλα αυτά, υπάρχει η αίσθηση ότι το Μπιλμπάο είναι το μέρος όπου ο Βαλβέρδε ταιριάζει καλύτερα. «Η Αθλέτικ είναι ο σύλλογος στον οποίο ήμουν πιο ευτυχισμένος, από κάθε άποψη», δήλωσε στη βασκική τηλεόραση το 2021. «Ταυτίζεσαι με όλους και ξέρεις τι σημαίνει αυτό για όλους γύρω σου». Η σύνδεση μεταξύ του συλλόγου και της πόλης είναι ασυνήθιστη, ειδικά στο πόσο αφοσιωμένη είναι η ομάδα στις τοπικές τέχνες και τον πολιτισμό. Δεν υπάρχουν πολλοί ποδοσφαιρικοί σύλλογοι που να έχουν μια πενταμελή ροκ μπάντα στα αποδυτήριά τους.
Το ίδρυμα της Αθλέτικ απασχολεί περισσότερα από 50 άτομα και διοργανώνει δύο ετήσια φεστιβάλ που προσκαλούν κορυφαίες προσωπικότητες της τοπικής και διεθνούς λογοτεχνίας και του κινηματογράφου: Letrak eta Futbol (Γράμματα και ποδόσφαιρο) και το φεστιβάλ κινηματογράφου Thinking Football.
Ο Βαλβέρδε μπορεί να μην το παραδέχεται, αλλά τα ενδιαφέροντα και η προσωπικότητά του αντικατοπτρίζονται στον τρόπο που παίζει η ομάδα, βγάζοντας πάντως στο χορτάρι τον… ροκ χαρακτήρα του και όχι τόσο τον φωτογράφο. Αλλωστε όπως τονίζουν και στην πόλη, μετά την κατάκτηση του Κυπέλλου, ο «Ερνέστο είναι ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση…»