Ο Ματ Ράιφ είναι ένας 28χρονος κωμικός τον οποίο πιθανότατα δεν γνωρίζετε, επειδή είστε πολυάσχολοι, ώριμοι και ενήλικες, όπερ σημαίνει σχεδόν σίγουρα δεν αφιερώνετε χρόνο στο TikTok. Εκεί έγινε διάσημος, όμως, ο νέος αυτός το 2023 ανεβάζοντας βιντεάκια που τα έβλεπαν εκατομμύρια άνθρωποι από όλο τον κόσμο.
Τα βιντεάκια, αποσπάσματα από τις παραστάσεις του σε μικρά comedy clubs της Αμερικής, είχαν ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό: αποτελούνταν σχεδόν αποκλειστικά από τις απρόβλεπτες, αυθόρμητες στιχομυθίες του με μέλη του κοινού. Γιατί πότε πότε στις παραστάσεις του ο Ράιφ ενθάρρυνε τη συμμετοχή του κοινού, κάνοντας ερωτήσεις και ζητώντας τη γνώμη θεατών που για τον έναν ή τον άλλο λόγο τού έκαναν εντύπωση. Ετοιμόλογος και εύστροφος, ο κωμικός έβγαζε πηγαίο γέλιο από κάθε συζήτηση χωρίς στιγμές αμηχανίας, με ευφάνταστα σχόλια, εκπλήσσοντας διαρκώς το κοινό -και τους συνομιλητές/θύματα- και κατευθύνοντας τη συζήτηση με μαεστρία και μπρίο. Και υπήρχαν και δύο επιπλέον ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά που έκαναν αυτά τα βιντεάκια ακαταμάχητο «content»: πρώτον, η ευαισθησία και η ενσυναίσθηση του κωμικού, που ακόμα και όταν κορόϊδευε τους συνομιλητές-θεατές, ακόμα και όταν άγγιζε θέματα που υποτίθεται ότι «δεν πρέπει» να αγγίζει η κωμωδία στην εποχή μας (έτσι λένε κάποιοι, τουλάχιστον) όπως οι αναπηρίες, οι μειονότητες ή κάποια στερεότυπα, το έκανε με γενικά γλυκό, φιλικό τρόπο, περιλαμβάνοντας ολόκληρο το κοινό στην πλάκα, χωρίς κακοπροαίρετη διάθεση, χωρίς θυμό, δημιουργώντας ένα κλίμα θυμηδίας, συμμετοχής αλλά και ασφάλειας. Πάρα πολύ δύσκολο πράγμα, αλλά απαραίτητο στον σκληρό, κυνικό μας κόσμο. Το δεύτερο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό ήταν το το ότι ο Ματ Ράιφ είναι ένας όμορφος νεαρός άνδρας. Παρουσιάζει μια εικόνα εντελώς διαφορετική από το τυπικό, ασουλούπωτο παρουσιαστικό των περισσότερων διάσημων stand-up κωμικών της εποχής μας. Ως εκ τούτου, και για το ότι το «content» του είχε μέσα ευαισθησία και ενσυναίσθηση αλλά και λόγω παρουσιαστικού, ο Ματ Ράιφ είχε αποκτήσει ένα μεγάλο και πολύ πιστό κοινό: σχεδόν αποκλειστικά γυναικείο. Και πάρα, πάρα πολύ μεγάλο. Οπότε κάποια στιγμή έφτασε η ώρα να ξεφύγει από τον (δωρεάν, στενό) κόσμο του TikTok και να πάει να συναντήσει αυτό το κοινό σε θέατρα και γήπεδα ανά τον κόσμο. Η πρώτη παγκόσμια περιοδεία του, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, έγινε γρήγορα sold out, ενώ γρήγορα ακολούθησε και η άλλη παραδοσιακή κατοχύρωση της εισόδου ενός κωμικού στο mainstream: πούλησε τα δικαιώματα της προβολής της πιο πρόσφατης παράστασής του στο Netflix.
Γιατί σας τα γράφω όλα αυτά; Επειδή αυτό που έγινε μετά μού πυροδότησε και την απορία που βρίσκεται στον τίτλο αυτού εδώ του email. Να σας εξηγήσω.
Το πρώτο πρώτο αστείο της παράστασης του Ματ Ράιφ στο Netflix είναι μια μισογυνική ιστορία με αντικείμενο την ενδοοικογενειακή βία. Το οποίο ακολουθεί με ένα ακραία μισογυνικό δεκάλεπτο στο οποίο χλευάζει τις γυναίκες που πιστεύουν στους κρυστάλλους (;) και στην αστρονομία, ένα φαινόμενο πολύ συχνό και σημαντικό κατά τη γνώμη του. Σχεδόν το 80% του κοινού του είναι γυναίκες, και ο νεαρός, στην πρώτη του παράσταση η οποία φτάνει σε ένα ευρύ, ευρύτατο κοινό, αποφάσισε να στραφεί εναντίον του, με γκρίνια, με απροσδόκητη χαιρεκακία, χωρίς ενσυναίσθηση, χωρίς καμία ευαισθησία.
Πώς το σκέφτηκε να το κάνει αυτό το πράγμα;
την εποχή μας παράγεται πάρα πολλή και πολύ καλή κωμωδία, και εδώ δεν εννοώ τα όσα συμβαίνουν στον ΣΥΡΙΖΑ. Η σύγχρονη stand-up σκηνή, όπως επισημαίνουν και οι ειδικοί, είναι πολύμορφη και πλούσια – τουλάχιστον στον αγγλόφωνο κόσμο που παρακολουθώ εγώ. Φαντάζομαι ότι το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες γλώσσες. Εχει βοηθήσει και το ίντερνετ προς αυτή την κατεύθυνση, βεβαίως, και σήμερα μπορεί κανείς να βρει κάθε είδους χιούμορ εκεί έξω, από κάθε είδους κωμικούς. Από μπαλαφάρες και χαβαλέδες μέχρι οξυδερκείς σχολιαστές των κοινωνιών μας – αλλά επιπλέον και μια χούφτα πολύ ιδιαίτερους καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν τη φόρμα του stand-up για να κάνουν, στην πραγματικότητα, διαφορετικού είδους και άλλου επιπέδου τέχνη (όπως η Χάνα Γκάτζμπι ή ο Μπο Μπέρναμ). Μέσα σε όλα αυτά τα είδη, όμως, εκκωφαντική και πανταχού παρούσα παραμένει μια ανυπόφορη κατηγορία, αυτή που ίσως κάνει και την περισσότερη φασαρία. Είναι αποκλειστικά μεσήλικοι άνδρες, κατά κανόνα βετεράνοι, πολύ πλούσιοι και επιτυχημένοι κωμικοί, οι οποίοι μπορεί στο παρελθόν να υπηρετούσαν διάφορα υποείδη του μέσου, αλλά πλέον επικεντρώνονται σε μία πολύ συγκεκριμένη θεματολογία: να γκρινιάζουνε με χιούμορ επειδή, λέει, δεν τους αφήνουν να κάνουν πλάκα όπως παλιά. Επειδή ο κόσμος αλλάζει, επειδή εμφανίζονται περισσότερες μειονότητες που απαιτούν σεβασμό τις οποίες δεν θεωρούν σημαντικές, επειδή «κάποιοι» «βάζουν όρια» στο τι μπορεί και τι δεν μπορεί να λέει ο κωμικός επί σκηνής. Είναι, βεβαίως, απορίας άξιο το ποιοι είναι αυτοί που βάζουν όλα αυτά τα όρια, και πού ακριβώς τα βάζουν, δεδομένου ότι αυτοί οι κωμικοί εξακολουθούν να τα λένε όλα αυτά δημόσια, μπροστά σε κοινά χιλιάδων πιστών θεατών, εισπράττοντας ακόμα περισσότερα εκατομμύρια από τα Netflix του κόσμου. Αλλά βεβαίως το ότι η γκρίνια τους είναι υποκριτική ή ανεδαφική δεν έχει σημασία – μια παράσταση είναι, θέατρο, performance, που απευθύνεται σε ένα συγκεκριμένο κοινό ανδρών με μπερδεμένες, ασαφείς ταυτότητες, που κάπου έχουν χάσει την μπάλα στην εποχή που το #metoo γίνεται χάσταγκ και οι μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου αποκτούν ειδικό διαφημιστικό μπάτζετ για δράσεις σε κάθε Pride. Είναι ένα κοινό που το ξέρω πάρα πολύ καλά επειδή μοιάζει πάρα πολύ με εμένα. Ιδια γενιά είμαστε, ίδιες καταβολές, ίδιες παραστάσεις. Δίπλα μου τους έβλεπα να φεύγουν, να αποκολλώνται και κάπου να χάνονται στην πορεία. Σχεδόν τους καταλαβαίνω, εκεί που βρίσκονται, σήμερα. Γι’ αυτούς τους κωμικούς, που τους εκμεταλλεύονται και τους πατάνε τα κουμπιά (οι πιο διάσημοι είναι μεγάλα ονόματα όπως ο Ντέιβ Σαπέλ, ο Ρίκι Τζερβέις, o Τζίμι Καρ, ο Μπιλ Μπερ, ο Λούι Σι Κέι – που υποτίθεται ότι έγινε «cancel» επειδή αυνανιζόταν μπροστά σε γυναίκες παρά τη θέλησή τους, αλλά γεμίζει κανονικότατα το Madison Square Garden με τις παραστάσεις του), δεν έχω την ίδια κατανόηση και συμπάθεια. Πάντως υπάρχουν, είναι παντού, μπορείτε ελεύθερα να τους παρακολουθήσετε σε όλες τις streaming πλατφόρμες, στο YouTube και στα υπόλοιπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εχουν μικροδιαφορές μεταξύ τους, προφανώς, δεν είναι όλοι το ίδιο ανυπόφοροι, αλλά όλοι τους γκρινιάζουν για παρόμοια πράγματα, και όλοι τους απευθύνονται σε άνδρες που λαχταράνε να ακούσουν κάποιον να τους λέει ότι δεν φταίνε, ότι ο υπόλοιπος κόσμος είναι χαλασμένος.
Και η απορία μου είναι: πώς επιλέγουμε το πώς τοποθετούμε τους εαυτούς μας στον κόσμο;
Στην παράσταση του Ματ Ράιφ ο νεαρός (που δεν κάνει σε κανένα σημείο διάλογο με το κοινό) μέσα από οκτακόσιες επαναλήψεις λέξεων όπως «bro» και «dawg» (είναι λευκός, αλλά μιλάει όπως ο Βανίλα Αϊς νομίζει ότι μίλαγαν οι μαύροι ράπερ της δεκαετίας του ’90) και ένα κοινότοπο, ανέμπνευστο και καθόλου αστείο κείμενο, μοιάζει να γυρνά εντελώς την πλάτη στο «κοινό του», στο κοινό που τον ανέδειξε, και να απευθύνεται αποκλειστικά σε ένα άλλο: εκείνο το ταλαιπωρημένο και ευάλωτο ανδρικό κοινό αυτών των λαοπρόβλητων μεσήλικων κωμικών, τους οποίους καταφανώς θαυμάζει και ζηλεύει. Πώς έκανε αυτή την επιλογή; Πώς το επεξεργάστηκε; Πώς ζύγισε τα δεδομένα και κατέληξε σε αυτή την προσέγγιση;
Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι δημόσια παρουσία, ούτε ξυπνάμε οι περισσότεροι με τη σκέψη και την αγωνία «πώς θα παρουσιάσω σήμερα τον εαυτό μου στον κόσμο;», λες και είμαστε ο Γκίλντροϊ Λόκχαρτ. Αλλά αποφάσεις για την αυτοτοποθέτηση του εαυτού μας στην κοινωνία παίρνουμε συνέχεια. Με ποιους συμφωνούμε; Με ποιες συντασσόμαστε; Ποιοι είναι οι «άνθρωποί» μας, αυτοί που είναι «σαν εμάς», οι ομάδες στις οποίες νιώθουμε ότι ανήκουμε; Συνέχεια το κάνουμε αυτό, κάθε μέρα, με τρόπο θετικό (όταν βρίσκουμε αυτούς με τους οποίους ταιριάζουμε και πάμε) ή αρνητικό (όταν βρίσκουμε αυτούς που απεχθανόμαστε, κι απομακρυνόμαστε). Φτιάχνουμε ομάδες, φτιάχνουμε γκρουπ, βρίσκουμε αυτούς που θέλουμε, βρίσκουμε κι αυτούς που μας θέλουν και, μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία, τις δοκιμές και τη σύγκριση, βλέποντας και ακούγοντας τους άλλους και νιώθοντας την ανταπόκρισή μας απέναντί τους, καταλαβαίνουμε, τελικά, το ποιοι είμαστε.
Αυτή ήταν η σκέψη που μου ήρθε βλέποντας μία ώρα νερόβραστης κωμωδίας ενός νεαρού που δεν έχετε ξανακούσει και, καταπώς φαίνεται, δεν πρόκειται να ξανακούσετε και ποτέ.
Στο επόμενο 360° υπόσχομαι ότι θα επιστρέψουμε στην κανονική μας ροή, κουβεντιάζοντας για πράγματα που διάβασα σε κάποιο βιβλίο.
Μερικά δείγματα stand-up comedy, της καλής κατηγορίας, κατά τη δική μου προσωπική, υποκειμενική γνώμη:
Δύο παραστάσεις της Χάνας Γκάτζμπι
Nanette (Netflix)
Douglas (Netflix)
κι ένα δείγμα αν θέλετε να δείτε περί τίνος πρόκειται στο YouTube
δύο παραστάσεις του Μπο Μπέρναμ
Make Happy (Netflix)
Inside (Netflix – φτιάχτηκε κατά τη διάρκεια της καραντίνας)
κι ένα δείγμα αν θέλετε να δείτε περί τίνος πρόκειται στο YouTube
και ακόμα, αν είστε ενήλικες
Αλι Γουόνγκ (Netflix)
κι ένα δείγμα στο YouTube
Εν τω μεταξύ, κάτι εντελώς άσχετο αλλά ενδιαφέρον, λίγες ημέρες πριν από το «πραξικόπημα» στην OpenAI
Ο μηχανικός Ιλια Σούτσκεβερ, συνιδρυτής της OpenAI, που οργάνωσε την εκπαραθύρωση του CEO (και φίλου του) Σαμ Αλτμαν, και ο οποίος λένε ότι κάτι είδε και φοβήθηκε και γι’ αυτό τα τίναξε όλα στον αέρα, έδωσε ένα TED talk λίγες ημέρες πριν προκύψει όλος ο χαμός. Στο 12λεπτο βίντεο μιλάει για την προοπτική έλευσης της «γενικής» τεχνητής νοημοσύνης, της AGI, και είναι σε γενικές γραμμές καθησυχαστικός, ως και ενθουσιώδης. Τι έγινε λίγες ημέρες αργότερα και πήγε ο ίδιος άνθρωπος να τα τινάξει όλα στον αέρα;
προσοχή: αυτό το βίντεο δεν περιέχει καθόλου stand-up comedy