Την περασμένη Κυριακή είχαμε ευρωεκλογές. Διορίσαμε 21 ανθρώπους να πάνε να μας εκπροσωπήσουν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Επιλέξαμε καλά; Το μέλλον θα δείξ… συγγνώμη, δεν μπορώ να ολοκληρώσω την πρόταση. Δεν μπορώ. Oχι. Aλλα αντί άλλων επιλέξαμε, πάλι. Την είδατε τη λίστα. Κοιτάξτε την ξανά. Θα είναι καλύτεροι αυτοί και αυτές από τις λαμπρές, αξέχαστες επιλογές μας του 2019; Ο πήχυς είναι πάρα πολύ χαμηλά. Οπως και να ’χει, τα αποτελέσματα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο δεν ήταν χάλια. Στο νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η κατανομή των δυνάμεων είναι παρόμοια με του παλιού. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η αναχαίτιση των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας, η πορεία για στενότερη αμυντική συνεργασία, για κοινές δράσεις για την αντιμετώπιση του ρωσικού κινδύνου και της γεωπολιτικής αστάθειας μπορούν να συνεχίσουν όπως πριν. Εντός της χώρας, όμως, δεν συζητάμε γι’ αυτά. Συζητάμε για το τι σημαίνουν τα ποσοστά για τα πολιτικά κόμματα. Θα περίμενε κανείς, μάλιστα, καθότι είμαστε τόσο εκπαιδευμένες και εκπαιδευμένοι στην εσωστρέφεια, ότι θα έχουμε τελειοποιήσει την ομφαλοσκόπηση, ότι θα την κάνουμε με ενάργεια και πληρότητα. Φευ: από ό,τι αποδεικνύεται, και την ομφαλοσκόπηση λάθος την κάνουμε. Με λάθος αφετηρίες, λάθος ερμηνείες και, κυρίως, με λάθος εργαλεία. Να δυο σκέψεις, τροφή για περαιτέρω σκέψη:
1. Oλα Τα Λάθος Μηνύματα
Στις ευρωεκλογές της Κυριακής η Νέα Δημοκρατία έχασε ένα εκατομμύριο ψήφους. Τόσο λιγότερες έλαβε από εκείνες που είχε λάβει στις βουλευτικές εκλογές του 2023. Εχασε 750.000 ψήφους από τις ευρωεκλογές του 2019. Δεν είναι μικρό πράγμα αυτό. Μέσα σε ένα χρόνο, κατάφερε να ξοδέψει το πολιτικό κεφάλαιο του «41%» κάνοντας σχεδόν τα πάντα λάθος. Ταυτόχρονα, ο ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωεκλογές της Κυριακής έχασε επίσης 750.000 ψήφους από τις ευρωεκλογές του 2019 – το ίδιο κολοσσιαία απώλεια. Ισως δεν είναι δόκιμη η σύγκριση, καθότι το μόνο που συνδέει εκείνο το κόμμα με το σημερινό είναι το όνομα. Αλλά είναι ένα brand name σε αποδρομή. Δεν είναι πολύ πιθανό να εξακολουθεί να υπάρχει ως έχει μέχρι τις επόμενες βουλευτικές εκλογές. Παράλληλα, το ΠΑΣΟΚ παραμένει ένας πυλώνας σταθερότητας: σταθερά αποτυγχάνει να κεφαλαιοποιήσει τη φθορά των άλλων κομμάτων. Κι η Ακροδεξιά; Και οι κομμουνιστές; Και όλες οι αντισυστημικές, αντιευρωπαϊκές δυνάμεις; Παραμένουν στα άκρα τους, θυμωμένες, να βράζουν στο ζουμί της εξαπάτησης και της γκρίνιας, να ανακυκλώνονται.
Το 2010 το πολιτικό σύστημα της Ελλάδας, μαζί με την οικονομία της, τινάχτηκε στον αέρα. Η παταγώδης οικονομική κατάρρευση της Ελλάδας, μια αποτυχία συγκλονιστική και ιστορική, ώθησε τους ψηφοφόρους να αναζητήσουν λύσεις. Να ανακατέψουν την τράπουλα. Να τιμωρήσουν, να εξοστρακίσουν, να αναδιατάξουν δυνάμεις, να στείλουν μηνύματα δεξιά κι αριστερά. Από το 2012 μέχρι το 2024 έχουν γίνει επτά βουλευτικές εκλογές και τρεις ευρωεκλογές, και σε αυτές οι Ελληνες και οι Ελληνίδες ψηφοφόροι στέλνουν συνεχώς μηνύματα. Με κάθε τρόπο. Θετικά, αρνητικά, ενθαρρυντικά, αποθαρρυντικά, υβριστικά, μηνύματα κάθε μορφής και μεγέθους. Σε αυτά τα χρόνια οι ψηφοφόροι έχουν πάει το ΠΑΣΟΚ από το 44% στο 5%, τη Νέα Δημοκρατία από το 34% στο 19% και πίσω στο 41%, και τον ΣΥΡΙΖΑ από το 5% στο 36% και πάλι πίσω στο 14%. Μέσα σε επτά χρόνια έχουν εκλέξει στη Βουλή και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 16 διαφορετικά κόμματα. Μια πρωτοφανής και αναμφίβολα γόνιμη περίοδος πολιτικής αναμπουμπούλας, αστάθειας, μετατόπισης, δοκιμών και, κυρίως, μηνυμάτων. Και σταθερά, 12 χρόνια τώρα, το πολιτικό σύστημα αρνείται να τα καταλάβει. Αποδεικνύεται ανίκανο. Προσπαθεί να διαχειριστεί μια πολιτική κατάσταση πρωτόγνωρη με εργαλεία άλλης εποχής, άλλων προδιαγραφών. Είναι σαν να σου έχει σπάσει ένας σωλήνας και να πλημμυρίζει το σπίτι με νερά, και εσύ να προσπαθείς να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα με μαρκαδόρους.
Τα πολιτικά κόμματα και οι εκπρόσωποί τους συνεχίζουν να μιλούν –και μεταξύ τους αλλά και δημόσια– με όρους και θέσφατα του προηγούμενου αιώνα. Φαινόμενα όπως ο δικομματισμός ή οι μεγάλες ιδεολογικές διαφορές ανάμεσα σε πολιτικούς χώρους έχουν τελειώσει προ πολλού, αλλά η πλειοψηφία του πολιτικού προσωπικού μοιάζει να μην το έχει πάρει χαμπάρι. Αυτό είναι κάτι που μου προκαλεί τρομερή έκπληξη και, δεν σας κρύβω, αρκετή αμηχανία. Σε συζητήσεις πολιτικές, δημόσιες και ιδιωτικές, διστάζω να τα λέω αυτά. Δεν γίνονται δεκτά ευχάριστα. Υπάρχουν κάποιες σταθερές τις οποίες το πολιτικό σύστημα τις αντιμετωπίζει ως δόγμα. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να το πάρουν απόφαση πως δεν υφίστανται πια. Την ίδια ώρα, ο λαός που τους ακούει να συζητάνε για την «ανασυγκρότηση της κεντροαριστεράς» και για άλλα τέτοια φλέγοντα, κουνάει το κεφάλι του με απορία. Είναι κενοί νοήματος αυτοί οι όροι πια. Μα, για να τους ξεπεράσουμε και να πάμε παρακάτω, πρέπει να βρούμε τι είναι αυτό που θα τους αντικαταστήσει. Και το πολιτικό μας σύστημα μοιάζει να μη θέλει να ψάξει καν.
2. Το Κέντρο δεν κρατάει – φεύγει
Το πρόβλημα με τα παραπάνω είναι πως έτσι το πολιτικό προσωπικό θα λάβει τα λάθος μαθήματα και από αυτές τις εκλογές. Δείτε: ήδη άρχισαν κάποιοι να λένε ότι δήθεν το ποσοστό της Νέας Δημοκρατίας έπεσε επειδή το κόμμα πέρασε, επιτέλους, τον νόμο για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών. Πιθανότατα το έχετε ήδη κάνει το άθροισμα: το 2023 τα ακροδεξιά κόμματα συγκέντρωσαν 660.000 ψήφους. Το 2024 τα ακροδεξιά κόμματα συγκέντρωσαν 660.000 ψήφους. Οι θυμωμένοι και προδομένοι συντηρητικοί ψηφοφόροι, που υποτίθεται ότι πήγαν να ψηφίσουν κάτι άλλο εγκαταλείποντας τη Νέα Δημοκρατία διαμαρτυρόμενοι, πού είναι; Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τα στοιχεία που είδαμε, οι ψηφοφόροι που έφυγαν από τη Ν.Δ. για να ψηφίσουν ένα άλλο ακροδεξιό κόμμα ήταν περίπου όσοι οι ψηφοφόροι που έφυγαν από τη ΝΔ για να ψηφίσουν ένα κόμμα της επονομαζόμενης Κεντροαριστεράς. Οι άνθρωποι που έχουν αναλάβει την ανάλυση του αποτελέσματος και την αναζήτηση των αιτιών δεν θα πρέπει να δαπανήσουν χρόνο και φαιά ουσία στις δήθεν απώλειες προς την Ακροδεξιά. Και για έναν άλλο λόγο: ακόμα κι αν υπάρχουν λιγοστοί ψηφοφόροι που έφυγαν από τη Ν.Δ. γι’ αυτό το θέμα, καλά θα κάνει η Ν.Δ. να τους θεωρεί χαμένους ούτως ή άλλως. Είναι ανώφελο να σκέφτονται τρόπους να τους προσελκύσουν. Τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν για κριτήριο ένα από τα πιο ανώδυνα νομοσχέδια στην πρόσφατη κοινοβουλευτική Ιστορία, που δεν στερεί κανένα δικαίωμα από κανέναν πολίτη της χώρας, που δεν πλήττει τα συμφέροντα κανενός και που αφορά μια μικρή μειοψηφία, τους ανθρώπους που δεν αλλάζουν γνώμη από τα Τέμπη ή από τις υποκλοπές, αλλά από αυτό, ένα ευρωπαϊκό κόμμα ηγεσίας θα τους έχανε, αργά ή γρήγορα, χωρίς καμία αμφιβολία. Δεν γίνεται μια ευρωπαϊκή κυβέρνηση μιας χώρας στον πυρήνα της Ε.Ε., του πιο προοδευτικού μέρους του πλανήτη, το μέρος όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα προστατεύονται καλύτερα από οπουδήποτε αλλού, όσο συμπεριληπτική κι αν θέλει να είναι, να κυβερνά με πυξίδα τέτοιες ιδεοληπτικές ευαισθησίες αυτών των ομάδων του πληθυσμού, που σε μεγάλο βαθμό δεν μοιράζονται τις ευρωπαϊκές αξίες. Αν δεν τους χάσει για τον γάμο των ομόφυλων σήμερα, θα τους χάσει για το μεταναστευτικό αύριο ή για οποιοδήποτε άλλο θέμα επιλέξει να εργαλειοποιήσει η Ακροδεξιά μεθαύριο. Μπορούν, αν θέλουν, να κάτσουν να ασχοληθούν περισσότερο με αυτούς – ό,τι θέλουν μπορούν να κάνουν. Αλλά έτσι θα χάσουν το πραγματικό φαινόμενο, τελείως. Το οποίο είναι τάξεις μεγέθους μεγαλύτερο και σημαντικότερο.
Το Κέντρο. Χάνουν το Κέντρο. Αυτή τη σιωπηρή, μελετηρή, σχετικά ορθολογική πλειοψηφία, που ποτέ δεν χαρίζει ψήφους – μόνο δανείζει. Η ίδια που έδωσε το «41%», τώρα έκατσε σπίτι της. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας την υπηρετούσε τα δύο-τρία πρώτα χρόνια, μέσα από την κρίση στον Εβρο, την πανδημία, την παρουσία του πρωθυπουργού στη Γερουσία. Εκτοτε επιλέγει να την περιφρονεί, να την ξεχνάει και να συζητάει για μπαρούφες περί ακροδεξιών και μήπως να βάλουμε υπουργό κανέναν από τη Μακεδονία. Οι άνθρωποι αυτοί, αυτό που αποκαλώ «Κέντρο», δεν είναι ακριβώς «Κέντρο». Δεν είναι τίποτε πάνω στο ιδεολογικό φάσμα. Είναι το «ευρωπαϊκό mainstream», πιστεύουν τα πράγματα, αποτελούν τους θεμέλιους λίθους της πολιτικής μας πραγματικότητας: ελεύθερη αγορά, κοινωνικό κράτος, ευρωπαϊκός προσανατολισμός. Ισως σε απόλυτους αριθμούς να μην είναι η πλειοψηφία του εκλογικού σώματος, αλλά είναι πολλοί, και το πολιτικό σύστημα δεν τους συμπαθεί πάρα πολύ. Επειδή είναι ευμετάβλητοι, δύσκολοι. Επειδή δεν στρατεύονται. Τα κόμματα δεν θέλουν ψηφοφόρους – θέλουν οπαδούς. Λαό που να ακολουθεί. Οι άνθρωποι του Κέντρου, οι πρώτοι που ξεπεράσαν τα ιδεολογικά στεγανά της κρίσης, αυτοί που πυροδότησαν τα πιο ενδιαφέροντα από τα φαινόμενα των τελευταίων εκλογικών αναμετρήσεων (όλα, βασικά, εκτός από τους νεοναζί και τις παραφυάδες τους), που κυριολεκτικά ανεβοκατέβασαν κυβερνήσεις, που έκαναν λάθη και τα διόρθωσαν και μετά έκαναν κι άλλα, αλλιώτικα, εξακολουθούν να στέλνουν μηνύματα. Ακόμα και με το να μένουν στο σπίτι τους. Απορρίπτοντας όλες τις επιλογές που τους προσφέρει το πολιτικό σύστημα ως ακατάλληλες για το 2024. Στέλνουν μηνύματα, ακατάπαυστα. Και το πολιτικό μας σύστημα, με ένα λεξιλόγιο άλλων εποχών, με ιδέες κι εμμονές παρωχημένες, με κάτι ξεραμένους μαρκαδόρους, ενώ πλημμυρίζουν τα πάντα, τα αφήνει όλα να πηγαίνουν στα spam.