Γνωρίζει κανείς πέντε αδέλφια με τα ονόματα Λέοναρντ, Αντολφ, Τζούλιους, Χέρμπερτ και Μίλτον; Τα αδέλφια είναι πιο γνωστά με τα ψευδώνυμα Τσίκο, Χάρπο, Γκρούτσο, Ζέπο και διάσημα με το επώνυμο Μαρξ. Ο Μίλτον, που είχε το ψευδώνυμο Γκάμο, εγκατέλειψε τον οικογενειακό θίασο πριν ακόμη φτάσουν στο Χόλιγουντ, ενώ ο Ζέπο, που έπαιζε τον ρομαντικό πρωταγωνιστή, άφησε τους τρεις διασημότερους Μαρξ έπειτα από έξι ταινίες. Ορισμένες από τις καλύτερες στιγμές των αδελφών Μαρξ θα έχουμε την ευκαιρία να ξαναδούμε στο 7ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας, που διοργανώνει το περιοδικό «Σινεμά», από τις 12 έως τις 20 Σεπτεμβρίου.
Το επώνυμο Μαρξ έχει αφήσει ιστορία στην κωμωδία, όπως εκφράστηκε στην πιο ανατρεπτική της μορφή. Η ιδιόμορφη αίσθηση του χιούμορ τους διαμορφώθηκε στο βοντβίλ και βρισκόταν στην κορυφαία του στιγμή, προτού περάσει στην κινηματογραφική οθόνη.
Ποιοι ήταν οι Μαρξ;
Είχαν διαμορφώσει από έναν τύπο με σταθερά χαρακτηριστικά, ενώ η υπόθεση και το περιβάλλον των ταινιών τους λειτουργούσε μόνο σαν αφορμή για να ξεστομίσουν τις πιο απίστευτες ατάκες και να βρεθούν σε καταστάσεις που ελάχιστη σχέση έχουν με την πραγματικότητα.
Ο Γκρούτσο ξεχώριζε από το ψεύτικο, βαμμένο μουστάκι του, το φράκο και το πούρο που βρισκόταν συνεχώς στο στόμα του, ο Τσίκο από το καπελάκι, τη γρήγορη ομιλία (έπαιζε συνήθως ήρωες ιταλικής καταγωγής) και τα σόλο του στο πιάνο, ο Χάρπο από την παντελή έλλειψη ομιλίας, το έξαλλο βλέμμα, το παλτό που περιείχε τα πάντα στις τσέπες του (και την καραμούζα με την οποία συνεννοείτο), τη σγουρή περούκα και τα ιντερμέδια στην άρπα.
Ο Ζέπο ήταν ο μοναδικός με «φυσιολογική» εικόνα και έπαιζε τον ρόλο του γόη που βρισκόταν ανάμεσα στις αλλοπρόσαλλες καταστάσεις που προκαλούσαν οι άλλοι τρεις.
Στην εποχή τους οι ταινίες των Μαρξ είχαν βρει ελάχιστη αναγνώριση και δεν ήταν ποτέ υποψήφιες για Οσκαρ. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Γκρούτσο συγκέντρωσε στο πρόσωπό του μια σειρά από βραβεία και διακρίσεις, που ήταν όμως αποτέλεσμα της ομαδικής οικογενειακής δουλειάς. Το 1974 του απονεμήθηκε ένα τιμητικό Οσκαρ, ενώ δύο χρόνια νωρίτερα είχε λάβει τον τίτλο του Ιππότη των Τεχνών και των Γραμμάτων από τη γαλλική κυβέρνηση.
Μια διάκριση που ταίριαζε περισσότερο στον χαρακτήρα του, ήταν η καθιέρωση της «Ημέρας Γκρούτσο Μαρξ» από τον δήμαρχο του Λος Αντζελες, κατά τον εορτασμό των 85ων γενεθλίων του.
Ο «πέμπτος Μαρξ»
Η Μάργκαρετ Ντιμόντ ήταν, όπως έλεγε ο Γκρούτσο, «ουσιαστικά ο πέμπτος αδελφός Μαρξ». Η παρουσία της ήταν απαραίτητη στις ταινίες τους ως στόχος των προσβολών τους και των εξωφρενικών καταστάσεων που προκαλούσαν.
Επαιζε συνήθως μια πλούσια και άχαρη κυρία, την οποία φλέρταρε και εξευτέλιζε ο Γκρούτσο. Η ταύτισή της με τα αδέλφια στα μάτια του κοινού ήταν τέτοια, ώστε πολλοί θεωρούσαν ότι ήταν παντρεμένη με τον Γκρούτσο. Εχοντας εμφανιστεί για πολλά χρόνια στο θέατρο και με σπουδές στην όπερα, θεωρούσε απαράδεκτα όσα συνέβαιναν στο πλατό και αποτυπώνονταν στο φιλμ, όμως συνέχιζε να βρίσκεται δίπλα τους.Ο Χάρπο μιλούσε; Η μόνιμη απορία των θεατών των ταινιών των Μαρξ ήταν αν ο μουγκός επί οθόνης Χάρπο στην πραγματικότητα είχε την ικανότητα της ομιλίας. Η απάντηση είναι ναι, και μάλιστα με βαριά νεοϋορκέζικη προφορά.
Η σιωπή του είχε γίνει αφορμή και για ένα αστείο σε μια συνομιλία τους. Ο Γκρούτσο του είχε πει: «Αν αυτό είναι το μοναδικό που έχεις να πεις, τότε μην κάνεις τον κόπο να ξαναμιλήσεις».
Η αλήθεια είναι ότι ο Χάρπο ήταν πολύ φλύαρος και απρόσεκτος στο τι έλεγε. Οταν σε μια θεατρική τους εμφάνισή συνελήφθη να καπνίζει στην κουίντα, ο θεατρώνης τού έβαλε πρόστιμο δέκα δολαρίων.
Οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν στη συμφωνία, το πρόστιμο να δωρηθεί στον Στρατό Σωτηρίας και ο θεατρώνης να βάλει άλλα δέκα δολάρια. Για να τους εκδικηθεί, τους πλήρωσε με σακουλάκια γεμάτα κέρματα, που δεν μπορούσαν να μετρήσουν επί τόπου επειδή έπρεπε να προλάβουν το τρένο. Οταν βολεύτηκαν στο κουπέ, ο έξαλλος Χάρπο καταράστηκε το θέατρο να καεί και όπως έμαθαν την επόμενη ημέρα, έτσι είχε γίνει. Ετσι αποφασίστηκε ότι ο Χάρπο θα ήταν πιο ακίνδυνος αν δεν μιλούσε.
Η άγνωστη ταινία
Οπως αναφέρεται στο βιβλίο του Γκλεν Μίτσελ «The Marx Brothers Encyclopedia», λίγες από τις δουλειές των Μαρξ έχουν κερδίσει τόση προσοχή, όσο το «Humorisk» (ή «Humor Risk» ή «Humoresque»), η πρώτη τους ταινία διάρκειας μιας μπομπίνας, που δεν προβλήθηκε ποτέ στις αίθουσες. Η ταινία γυρίστηκε αφού κατάφεραν να μαζέψουν μεταξύ τους 6.000 δολάρια, σε μια αποθήκη στη Νέα Υόρκη και στο Νιου Τζέρσεϊ.
Το σενάριο ήταν μια παρωδία μελοδράματος Ο Χάρπο έπαιζε τον ρομαντικό πρωταγωνιστή που έκανε εντυπωσιακή είσοδο μέσα σ’ ένα βαγονέτο κάρβουνου, ενώ πρωταγωνίστρια ήταν η Μίλντρεντ Ντρέιβις, που συνέχισε με μεγαλύτερη επιτυχία την καριέρα της δίπλα στον Χάρολντ Λόιντ, τον οποίο και παντρεύτηκε το 1923. Από τα ελάχιστα στοιχεία, γνωρίζουμε ότι μία από τις σκηνές διαδραματιζόταν σ’ ένα καμπαρέ.
Το 1931 ο Γκρούτσο έκανε μια δοκιμαστική προβολή της ταινίας σε μια ομάδα παιδιών στο Μπρονξ. Η αδιαφορία τους επιβεβαίωσε την απόφαση για την απόσυρσή της. Οπως έλεγαν όλοι όσοι είχαν σχέση, το «Humorisk» ήταν μια απαράδεκτη ταινία και σήμερα είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν σώζεται καμιά κόπια της.
Ποιες θα δούμε
Οι ταινίες των αδελφών Μαρξ που θα προβληθούν στις «Νύχτες Πρεμιέρας» είναι:
– «Α Day at the Races»
– «Α Night at the Opera»
– «Animal Crackers»
– «Duck Soup»
– «Horse Feathers» και
– «Monkey Business».
Οι προβολές θα γίνουν στις αίθουσες «Αττικόν», «Απόλλων» και «Δαναός» 1 και 2. Το σινεμά των αδελφών Μαρξ είναι το θέμα της ρετροσπεκτίβας του φεστιβάλ.
Αγριες πλάκες εναντίον όλων…
Το προσβλητικό χιούμορ των αδελφών Μαρξ -και ιδιαίτερα του Γκρούτσο- είναι παροιμιώδες. Η προσβολή ήταν μέρος της περσόνας του Γκρούτσο και όχι ένα απλό τρικ για εύκολο γέλιο. Στόχος του ήταν συνήθως η Μάργκαρετ Ντιμόντ, η ηθοποιός που έπαιζε ρόλους κόμισσας ή ψηλομύτας αριστοκράτισσας.
Εκείνη είχε ακούσει, για παράδειγμα, τις ατάκες: «Μαθαίνω ότι θα σε κατεδαφίσουν και θα χτίσουν ένα κτίριο γραφείων εκεί που στέκεσαι» («Duck soup»). Σε άλλη ταινία («Animal crackers») αναπολεί: «Τη νύχτα που ήπια σαμπάνια απ’ το γοβάκι σου… δύο τέταρτα του λίτρου. Θα έβαζε περισσότερο, αλλά φορούσες πάτους».
Ο Ζίγκφριντ Ρούμαν ήταν ένας ακόμη προσφιλής στόχος. Στο «Α day at the races» λέει για την Ντιμόντ: «Δείχνει υγιής όσο οποιαδήποτε άλλη γυναίκα έχω γνωρίσει». Και η απάντηση του Γκρούτσο: «Δεν δείχνεις να ‘χεις γνωρίσει ποτέ υγιή γυναίκα!». Σε άλλη σκηνή τού λέει: «Στην περίπτωση που δεν το έχεις ξανακάνει ποτέ, αυτή η πράξη είναι γνωστή ως πλύσιμο των χεριών».
Οι προσβολές όμως δεν έλειπαν και μεταξύ των αδελφών. Ετσι, πάλι ο Γκρούτσο λέει στον Τσίκο, που παίζει τον ρόλο του Μπαραβέλι: «Μπαραβέλι, έχεις το μυαλό ενός τετράχρονου αγοριού και βάζω στοίχημα ότι χάρηκε που το ξεφορτώθηκε».
Το «προσβλητικό στυλ» του Γκρούτσο συνεχιζόταν και εκτός οθόνης.
Θέλοντας να δείξει πόσο ηλικιωμένος είναι έλεγε: «Ξέρω την (ενάρετη στις ταινίες της) Ντόρις Ντέι από την εποχή που δεν ήταν ακόμη παρθένα».
Δεκαπέντε ταινίες σε είκοσι χρόνια
Η κοινή φιλμογραφία των τεσσάρων αδελφών Μαρξ (Τσίκο, Γκρούτσο, Χάρπο, Ζέπο) αρχίζει το 1928 (γύρω στο 1920 σύμφωνα με άλλες πηγές) με το «Humorisk», που δεν βγήκε στις αίθουσες και συνεχίστηκε με το «Cocoanuts» (1929), το «Animal Crackers» (1930), το «Monkey Business» (1931), το «Horse Feathers» (1932) και το «Duck Soup» (1933).
Τότε ο Ζέπο τους αφήνει και συνεχίζουν το 1935 με το «Α Night at the Opera», το 1936 με το «Yours for the Asking», το 1937 με το «Α Day at the Races», το 1938 με το «Room Service», το 1939 με το «At the Circus», το 1940 το «Go West», το 1941 το «The Big Store», το 1946 το «Α Night at Casablanca» και το 1949 το «Love Happy/ Kleptomaniacs» (με μια από τις πρώτες εμφανίσεις της Μέριλιν Μονρόε). Παράλληλα, έκαναν και ατομικές εμφανίσεις, με τελευταία την εμφάνιση του Γκρούτσο το 1968 στην ταινία «Skidoo».