Αντρέας Γιακουμακάτος Η αρχιτεκτονική και η κριτική εκδ. «Νεφέλη» Από το 1980 ώς τώρα, η διεθνής σκηνή της αρχιτεκτονικής μεταβλήθηκε ραγδαία. Οχι μόνο ως προς το προϊόν αυτό καθ’ εαυτό αλλά και ως προς τη διάχυση, την πρόσληψη και τη ζήτηση. Με γεωπολιτικούς όρους, η αρχιτεκτονική (αλλά και το κλίμα υποδοχής και ανάπτυξής της) αναγεννήθηκε στο τέλος της ψυχροπολεμικής εποχής και αναδύθηκε στα χρόνια του ’90 ως ένας μοχλός (και καθρέφτης) οικονομικής ανάπτυξης και επαναπροσδιορισμού του αστικού τοπίου (αλλά και του συσχετισμού δυνάμεων).
Η συζήτηση στην Ελλάδα γύρω από θέματα αρχιτεκτονικού προβληματισμού μόλις πρόσφατα έχει αποκτήσει εξωστρεφή συνείδηση, αλλά το νεοπαγές «λαϊκό» ενδιαφέρον γύρω από την αρχιτεκτονική συσπειρώνεται κυρίως γύρω από τις ρευστές αξίες που χαρακτηρίζουν τη ζωή στη μητρόπολη. Η βαθύτερη αγωνία της αρχιτεκτονικής δημιουργίας, που στην Ελλάδα έχει ασφαλώς τη δική της ιστορία και αριθμεί πολλούς εκπροσώπους, προσκρούει συχνά σε σκοπέλους: λάιφ στάιλ αναγνώσεις (νέα ευμάρεια), νεο-παραδοσιακή εσωστρέφεια (νοσταλγία της προ-καταναλωτικής ζωής) και θεωρητική φιλολογία (ανακυκλούμενη χωρίς δυναμική προς την κοινωνία).
Στο βιβλίο του «Η Αρχιτεκτονική και η Κριτική», ο Αντρέας Γιακουμακάτος, διδάκτωρ Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μέσα από τη συγκέντρωση 61 κειμένων επιχειρεί να αφηγηθεί αφενός την ιστορική οπτική της τελευταίας εικοσαετίας και αφετέρου να δώσει μία ανορθόδοξη ιστορία της αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα. Η συγκρότηση του τόμου (με την πολυπρισματική εικονογράφηση) συνδέει κείμενα γραμμένα από τη δεκαετία του ’80 μέχρι σήμερα και δημοσιευμένα σε εφημερίδες και ειδικά περιοδικά, με τη φιλοδοξία η ορθολογικά δομημένη συγκατοίκησή τους να συμβάλει σε ένα σύνθετο αποτέλεσμα, να «γεννήσει» δηλαδή ένα νέο σύνολο.
Εν πολλοίς ο στόχος επιτυγχάνεται. Αυτό που ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτηρίζει «ως ένα είδος χρονικού του πρόσφατου αρχιτεκτονικού μας πολιτισμού», θα μπορούσε να ορισθεί και ως μία αφήγηση της αρχιτεκτονικής ηθικής, με επιλεγμένους σταθμούς. Είναι αυτή ακριβώς η επιλογή των στάσεων, που επιχειρεί ο Αντρέας Γιακουμακάτος, αυτή που χαρίζει στο βιβλίο αυτό την ιδιαίτερη ιδεολογική και αισθητική του διάσταση.
Είναι εμφανής η διάθεση λειτουργίας του βιβλίου σαν ένα αντίβαρο στη φτωχή αρχιτεκτονική βιβλιογραφία της ελληνικής γλώσσας. Τα καίρια ζητήματα που απασχόλησαν τον ελληνικό τόπο ανάγονται στις περισσότερες περιπτώσεις σε ένα διεθνές περιβάλλον και φωτίζονται ανάλογα. Ο τόπος-locus μεγεθύνεται σε κόσμο, μέσα στον οποίο η «περιπτωσιολογία» αποκτά οικουμενικότητα. Η διάρθρωση του υλικού και ο χωρισμός σε ενότητες (εκδοτικά σημειώματα -διεθνής αρχιτεκτονική – αρχιτεκτονική του μεσοπολέμου στην Ελλάδα – σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική – αρχιτέκτονες) στήνει γέφυρες: υπάρχουν πινελιές μονογραφιών ή μάλλον πτυχές προσωπογραφίας (Πικιώνης, Λε Κορμπιζιέ, Σαρτόρις, Γκαρντέλα, Καραντινός, Μητσάκης, Παναγιωτάκος, Κρόκος, Χριστοφέλλης κ.ά.), ιστορία των ρευμάτων και των στυλ (Αρ Νουβό, Μπαουχάους), έμφαση στον ελληνικό ρασιοναλισμό του ’30 και αναφορά σε καίρια ζητήματα λειτουργίας της ελληνικής πόλης αλλά και βαθύτερου ήθους του ίδιου του άστεως. Κατά μία έννοια, το βιβλίο αυτό ανακεφαλαιώνει και μυεί, κατά μία άλλη έννοια υποδηλώνει στάσεις και ανοίγει θέματα. Οπως και να το δει κανείς, από παιδευτική ή πολεμική αφετηρία, δεν μπορεί να παραβλέψει ότι η σύνθεση αυτών των κειμένων κάτω από έναν τίτλο προσφέρει στην ελληνική βιβλιογραφία μία πλατφόρμα διαλόγου.
Το να πει κανείς ότι η «Εξιλέωση» είναι ένα μυθιστόρημα με θέμα του τη φύση της μυθιστοριογραφίας, εμπεριέχει ένα μεταμοντέρνο ευφυολόγημα που σαφώς το βιβλίο απορρίπτει. Φέρει ένα επίγραμμα, της Τζέιν Οστεν που διαβεβαιώνει τον αναγνώστη ότι ο χώρος του είναι αυτός του παραδοσιακού μυθιστορήματος, μολονότι οι δεσμοί του με τους προγόνους του που κλιμακώνονται από την «Κλαρίσα» στον Χένρι Τζέιμς, δεν είναι διόλου σχολαστικοί. Στο βιβλίο αυτό, ο Μακ Γιούαν πέτυχε το δύσκολο έργο της διασύνδεσης της δεξιοτεχνικής γραφής με το ηθικό βάρος. Αντίθετα, από το προηγούμενό του, αυτό θα άξιζε το Μπούκερ.