Ζητήσαμε από μετέχοντες, παλαιότερα ή σήμερα, σε επιτροπές κρατικών βραβείων να επισημάνουν λάθη και περιθώρια βελτίωσης στον θεσμό.
– Τάκης Μενδράκος (κριτικός λογοτεχνίας, για πολλά χρόνια μέλος κριτικής επιτροπής):
«Οποιος αμφισβητεί την ανάγκη απονομής κρατικών βραβείων, κάνει λάθος δεδομένου ότι είναι ένα από τα λίγα, για να μην πω από τα ελάχιστα, δείγματα στοργής της πολιτείας απέναντι στους συγγραφείς και στους καλλιτέχνες της. Το πρόβλημα όμως είναι η σωστή λειτουργία του θεσμού, κάτι που στη χώρα μας βρίσκει δυσκολίες ή και ανυπέρβλητα εμπόδια, παρά το γεγονός ότι τα βραβεία έχουν ζωή αρκετών δεκαετιών.
Βασικό θέμα είναι η σύνθεση και η διάρκεια των επιτροπών, τις οποίες θα έπρεπε να αποτελούν μόνο καθηγητές ή λέκτορες της Φιλοσοφικής Σχολής όπως και κριτικοί ή θεωρητικοί της λογοτεχνίας και όχι συγγραφείς, με ανταγωνιστικές διαθέσεις απέναντι στους υποψήφιους ομότεχνούς τους. Ακόμα (κι αυτό είναι επίσης σημαντικό) η θητεία τους δεν πρέπει να υπερβαίνει τον ένα χρόνο. Τα μέλη της επιτροπής θα πρέπει να διαβάζουν τα περισσότερα από τα κρινόμενα βιβλία και όχι να δηλώνουν ότι «εγώ έχω διαβάσει μόνο τρία βιβλία και αυτά θα ψηφίσω». Ακόμα θα πρέπει η κάθε πρόταση να είναι αιτιολογημένη.
Τέλος, να μη γίνονται ειδολογικές μεταθέσεις (από μαρτυρία σε δοκίμιο, ή από νουβέλα σε μυθιστόρημα κ.λπ.) προκειμένου να βραβευθεί και κάποιος άλλος φίλος. Εκείνο που φαίνεται ανέφικτο για τη χώρα μας, δυστυχώς, είναι οι διαρροές στον Τύπο και στα πηγαδάκια, κάτι που αντιμετώπισαν αποτελεσματικά οι επιτροπές του Νόμπελ και του Μπούκερ. Αλλά ακόμα χειρότερο είναι ότι ορισμένα μέλη των επιτροπών ενδίδουν σε πιέσεις, αλλοιώνοντας έτσι ένα νηφάλιο και σωστό αποτέλεσμα».
– Αρης Μπερλής (κριτικός, μεταφραστής, δοκιμιογράφος):
«Γενικά για τον θεσμό:
1) Το γεγονός ότι τα μέλη της επιτροπής δεν ανανεώνονται, με συνέπεια να έχουμε μέλη επί δεκαετία, είναι δυσλειτουργικό και εναντίον του κύρους της επιτροπής.
2) Θα ‘πρεπε να υπάρξει αλλαγή του νόμου όσον αφορά το ποιοι ορίζονται μέλη και αναφέρομαι ειδικά στο ότι προβλέπονται τρεις πανεπιστημιακοί, ασχέτως αν έχουν λογοτεχνικό ή καθαρά κριτικό έργο. Η πρότασή μου είναι να αποτελείται η επιτροπή κατά πλειοψηφία από καθαρούς κριτικούς και κατά μειοψηφία από πεζογράφους ή ποιητές οι οποίοι έχουν όμως κριτικό έργο. Οι πανεπιστημιακοί-φιλόλογοι δεν μπορούν να έχουν άμεση και συνολική θέαση της σύγχρονης λογοτεχνικής παραγωγής.
Ως προς τα φετινά βραβεία, θεωρώ ντροπή, που αντανακλά σε όλους όσοι ανήκουμε στη λογοτεχνική συντεχνία, ποιητές και κριτικούς, το ότι η επιτροπή, έστω και με οριακή πλειοψηφία, αποφάσισε να μη βραβεύσει τον ποιητή Νίκο Φωκά, υποψήφιο για το βραβείο ποίησης τα τελευταία είκοσι τουλάχιστον χρόνια, και ουδέποτε βραβευθέντα. Το γεγονός δηλοί πολλά για την κριτική επάρκεια των μελών εκείνων της επιτροπής που η ψήφος τους βάρυνε στο τελικό ατυχές αποτέλεσμα. Ο Νίκος Φωκάς, με πλούσια πεντηκονταετή ποιητική παραγωγή, είναι σήμερα από τους κορυφαίους ποιητές μας. Αν είχε γράψει αγγλικά, θα εθεωρείτο ισότιμος ποιητών όπως ο Φίλιπ Λάρκιν και ο Σίμους Χίνι. Αλλά εκεί οι κριτικοί είναι εγγράμματοι και εγκρατείς ποιητικής παιδείας. Το λάθος στα καθ’ ημάς είναι ίσως ότι ερμηνεύουμε ως σκάνδαλα (ευνοιοκρατία, παρέες, κ.λπ.) επιλογές που είναι μάλλον αποτέλεσμα αμάθειας και αναρμοδιότητας».
– Αρης Μαραγκόπουλος (συγγραφέας, μεταφραστής, μέλος της απερχόμενης κριτικής επιτροπής):
«Είναι απαραίτητο να κρατούνται πλήρη (μαγνητοφωνημένα) πρακτικά. Να υπάρχουν γραπτές εισηγήσεις με σκεπτικό για την κάθε κατηγορία, τα οποία να δημοσιοποιούνται. Να θεσμοθετηθεί η δημοσιοποίηση της λίστας με τους επικρατέστερους. Τα μέλη να μην είναι απλώς αξιόλογοι πανεπιστημιακοί, συγγραφείς, κ.λπ. αλλά πρωτίστως κριτικοί της σύγχρονης βιβλιοπαραγωγής. Ολα τα μέλη της επιτροπής να έχουν, εγκαίρως, στη διάθεσή τους από ένα αντίτυπο των βιβλίων που έφτασαν στη shortlist».
Από την ιστορία των βραβείων
– Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Ανδρέας Εμπειρίκος δεν τιμήθηκαν ποτέ με το κρατικό βραβείο ποιήσης!
– Το 1957 το μυθιστόρημα της Τ. Γκρίτση-Μιλλιέξ «Αλλάζουμε» «βαφτίστηκε» διήγημα, ώστε να τιμηθεί με το βραβείο μυθιστορήματος ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος.
– Το 1959 τόσο η «Ομάδα των Δώδεκα» όσο και η επιτροπή κρατικών βραβείων δεν βράβευσε τα βιβλία του Νάνου Βαλαωρίτη (πήρε β’ βραβείο ποίησης στα κρατικά) και του Μίλτου Σαχτούρη. Εγραψε τότε ο ποιητής Τέος Σαλαπασίδης: «Το κτύπημα με τον δοκιμασμένο χειρισμό της έλλειψης πλειοψηφίας, τόσο πολύ βοηθημένο από την αθόρυβη ζωή του Βαλαωρίτη στο εξωτερικό και από τη διακριτική ζωή του Μίλτου Σαχτούρη στην Αθήνα, βοήθησαν την κριτική ομάδα για το βραβείο ποίησης ’58-’59 να περάσει ευχάριστες ώρες μεταβατικής συντήρησης, καθώς συζητούσε γύρω από την εικοσάχρονη θητεία των δύο ποιητών, που ακριβώς επειδή ζουν σωστά τον μεταβατικό καιρό, εγκατέλειψαν ηλεγμένους θυρεούς, δημιουργώντας» (από τη σειρά «εκ νέου» που επιμελείται ο Κώστας Βούλγαρης, εκδόσεις Γαβριηλίδης).
– Το 1972 δεν δόθηκε α’ βραβείο μυθιστορήματος (δόθηκε το β’ βραβείο στον Αλέξη Πάρνη «Λεωφόρος Παστερνάκ»), όταν την ίδια χρονιά εκδόθηκαν μυθιστορήματα των: Π. Αμπατζόγλου, Αγγ. Βλάχου, Βασ. Βασιλικού, Θαν. Βαλτινού, Παντ. Καλιότσου, Νίκου Μπακόλα, Κώστα Τατχτσή, Ανδρέα Φραγκιά, Μάριου Χάκκα, κ.λπ.
– Το 1996 η επιτροπή προβληματίστηκε για το αν θα βραβεύσει τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη, γιατί δεν ήταν Ελληνας υπήκοος! Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης ζει και γράφει στην Κύπρο.
– Ανάμεσα σε όσους βραβεύτηκαν όλα αυτά τα χρόνια επισημάναμε ονόματα που δεν απασχόλησαν έκτοτε τη λογοτεχνική κοινότητα: Κώστας Μάκιστος (1958), Θεανώ Μάργαρη-Παπάζογλου (1963), Πάνος Σπάλας (1965), Ειρήνη Παπαϊωάννου (1978), Σωτήρης Ιορδάνου (1978), Παν. Παπαδούκας (1986), Β. Κωνσταντίνου (1990).
Η ωμή πραγματικότητα σήμερα είναι ότι η Αμερική έσπερνε επί μισό και πλέον αιώνα ανέμους και σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της οικουμένης και σήμερα εισπράτει θύελλες. Μέσα στην ίδια τη χώρα της που έπαψε να παραμένει στο απυρόβλητο. Ας μην το πω όμως εγώ. Ηδη ο πρόεδρος Κλίντον στη Γαύδη προχθές μίλησε για έναν κόσμο δικαιότερο.