Ερικα: Δεν έχω αισθήματα, Βάλτερ… Βάλτε το καλά στο μυαλό σας. Και ακόμη, αν μια μέρα αποκτήσω, δεν θα τα αφήσω να κυριεύσουν το νου μου.
Βάλτερ: Σε αγαπώ… Μην είσαι τόσο δειλή. Οσα μου έγραψες κάθε άλλο παρά δειλό άνθρωπο δείχνουν.
Ερικα: Μην αγγίζετε το γράμμα!.. Οχι τώρα… Θέλω να διαβάσετε μόνος το γράμμα… Απολύτως μόνος…
Το γράμμα της 40χρονης, αυστηρής, καθωσπρέπει, διανοούμενης καθηγήτριας πιάνου στο Κονσερβατουάρ της Βιέννης Ερικας Κόχουτ προς τον νεαρό μαθητή της Βάλτερ Κλέμερ περιέχει «οδηγίες» για μια ερωτική επαφή, βασισμένη στην υποταγή και τη διαστροφή των αισθημάτων. Η Ερικα, παραδομένη σε μια μητέρα δεσποτική, τυραννική, είναι ανίκανη να ζήσει τον έρωτα απαλλαγμένο από την ενοχή και την αυτοϋποτίμηση που την οδηγεί στον αυτοτραυματισμό. Χαρακώνεται με ξυράφι, κόβει το φύλο της στο μπάνιο με απόλυτη ψυχραιμία σαν να ασχολείται με την καθημερινή της τουαλέτα… Η «Καθηγήτρια πιάνου» του Αυστριακού Μίκαελ Χάνεκε (μεταφορά στην οθόνη του ομώνυμου μυθιστορήματος της Ελφρίντε Γιέλινεκ) τάραξε το περασμένο Φεστιβάλ των Καννών, απέσπασε το βραβείο της Επιτροπής και τα βραβεία γυναικείας (Ιζαμπέλ Ιπέρ) και ανδρικής (Μπενουά Μαζιμέλ) ερμηνείας.
Βουτιά στη… νεύρωση
Δεν είναι, όμως, μόνον η ώριμη Ερικα και ο νεαρός Βάλτερ που βιώνουν μια ερωτική σχέση βουτηγμένη στη νεύρωση και στο δίπτυχο έλξης – απώθησης, βίας – πάθους. Η κινηματογραφική οθόνη σείεται τον τελευταίο καιρό από ανατροπές. Οποια ρομαντική περί έρωτος εκδοχή κατεδαφίζεται η αποξένωση, η παθολογία, ο σαδομαζοχισμός αντικαθιστούν τα «στερεότυπα» περί συντροφικότητας, αμοιβαιότητας, επικοινωνίας. Σκηνοθέτες όπως η Κατρίν Μπρεγιά, η Κλερ Ντενί, ο Πατρίς Σερό, αλλά και νεότεροι όπως ο Ούλριχ Ζάιντλ, ο Ολλανδός Μίκελ βαν Γιάρσβελντ, προβάλλουν με εικόνες τολμηρές, αποκαλυπτικές, βίαιες, συχνά σοκαριστικές, τη σκοτεινή πλευρά της ερωτικής επαφής. Γυμνώνουν την ψυχή, κατακερματίζουν το σώμα, ανατέμνουν εμμονές και βαθύτερες επιθυμίες.
Ενας ευαίσθητος δέκτης και τολμηρός καταγραφέας των ρευμάτων της σύγχρονης κινηματογραφικής παραγωγής, όπως είναι το πρόγραμμα των «Νέων Οριζόντων» του Δημήτρη Εϊπίδη, από τα πιο ζωντανά και ενδιαφέροντα του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, δεν θα μπορούσε να αγνοήσει αυτήν την τάση. Ετσι φέτος, στη διάρκεια του 42ου Φεστιβάλ που άνοιξε προχθές επίσημα τις πύλες του και θα διαρκέσει ώς την ερχόμενη Κυριακή, οι «Νέοι Ορίζοντες» προβάλλουν ταινίες δημιουργών που έχουν πολύ συζητηθεί, κριθεί και, ορισμένες, βραβευθεί σε διεθνή Φεστιβάλ:
-Ο Αυστριακός Ούλριχ Ζάιντλ με τις «Σκυλίσιες μέρες» απέσπασε το μεγάλο βραβείο της επιτροπής στο πρόσφατο Φεστιβάλ Βενετίας. Ακολουθώντας τη μέθοδο και το ύφος του ντοκιμαντέρ, ο Ζάιντλ καταγράφει την καθημερινότητα μιας ομάδας ανθρώπων που ζουν στην ίδια γειτονιά, με φόντο μια Βενετία που αχνίζει από τη ζέστη. Ατμόσφαιρα σκληρή, επιθετική, το ανέφικτο του έρωτα και το ανέλπιδο της αγάπης γεννά παραφροσύνη.
-Στην περιγραφή της ταινίας της Κλερ Ντενί «Trouble every day», τα πράγματα δυσκολεύουν. Πώς να μιλήσεις για κανιβαλισμό αποφεύγοντας την ταμπέλα «ταινία φρίκης», πώς να αναφερθείς σε σκληρές ερωτικές σκηνές παρακάμπτοντας το χαρακτηρισμό του «πορνό». Η Γαλλίδα δημιουργός απορρίπτει και τα δύο μιλώντας «για μετατόπιση των σεξουαλικών παρορμήσεων», για το φόβο των ανθρώπων απέναντι στα ένστικτα και στα πραγματικά αισθήματά τους. Η Μπεατρίς Νταλ και ο Βίνσεντ Γκάλο βιώνουν τον έρωτα καταβροχθίζοντας τους ερωτικούς συντρόφους τους.
-Η, επίσης Γαλλίδα, Κατρίν Μπρεγιά έχει τη φήμη αιρετικής και προκλητικής σκηνοθέτιδας. Αγαπημένο της θέμα είναι η επιθυμία. Οι ταινίες της «μια κραυγή κατά της πουριτανικής ανατροφής, της ανδρικής καταπίεσης». Στη Θεσσαλονίκη θα προβληθεί η «Σύντομη συνάντηση», η «πρώτη φορά» ενός Γάλλου εφήβου με μια 30χρονη Αγγλίδα, που καταλήγει σε μια τραυματική για το αγόρι εμπειρία.
-Για τον Ολλανδό Μίκελ βαν Γιάρσβελντ το «Adrift» («Οι ακυβέρνητοι») είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του και έχει θέμα την ασφυκτική, ιδιαίτερη αγάπη ανάμεσα σε δύο αδέλφια, που μεγαλώνουν μαζί, με τους γονείς τους απόντες.
Τα σκήπτρα, όμως, κρατάει ο Μίκαελ Χάνεκε («Το βίντεο του Μπένι», «71 περιπτώσεις», «Επικίνδυνα παιχνίδια», «Αγνωστος κώδικας»), ένας σκηνοθέτης προκλητικός, σκοτεινός, διεισδυτικός, που καλλιεργεί δεξιοτεχνικά στις ταινίες του τον ψυχολογικό τρόμο. «Ασκώ κριτική σε όλες τις σύγχρονες, αναπτυγμένες κοινωνίες. Η ιστορία της «Καθηγήτριας πιάνου» θα μπορούσε να διαδραματίζεται στην Ιαπωνία. Υπάρχει βέβαια ως υπόστρωμα η βιεννέζικη αστική τάξη, η κλασική μουσική, ο Μπαχ, ο Σούμπερτ, ο Μότσαρτ. Αλλά η αίσθηση της απόλυτης πειθαρχίας που αποπνέει το μυθιστόρημα και η ταινία, είναι χαρακτηριστικό και της ιαπωνικής κοινωνίας», λέει ο Χάνεκε σε τηλεφωνική συνέντευξή του στην «K ».
– Πρόσφατα παρακολουθούμε μια τάση στον κινηματογράφο με ταινίες που προβάλλουν την παθολογική, παρανοϊκή πλευρά του έρωτα. Ορισμένοι κριτικοί τις χαρακτηρίζουν πορνογραφίες. Για εσάς, τι είναι πορνογραφία;
– Είναι το αντίθετο του χυδαίου. Χυδαίο είναι αυτό που η κοινωνία θέλει να κρύψει, που δεν θέλει να δει. Ελπίζω όλες οι ταινίες μου να είναι «χυδαίες». Η πορνογραφία είναι ακριβώς το αντίθετο: πουλάει τη σεξουαλικότητα. Στην πορνογραφία τα πρόσωπα δεν είναι υποκείμενα, είναι αντικείμενα.
Η βία είναι παρούσα
– Η Liberatioέγραψε ότι η «Πιανίστρια» «στάζει» τη βία, σαν να είναι κάτι ανώδυνο. Μήπως η βία που «στάζει» είναι πιο επικίνδυνη από εκείνη που χτυπά βίαια;
– Η βία είναι βία. Παρούσα. Από τη στιγμή που τη νιώθεις, σε επηρεάζει. Η μόνη βία που προσπάθησα να αποφύγω στη δουλειά μου είναι η βία της πορνογραφίας.
– Η σκηνή με την ηρωίδα να κόβει το φύλο της με το ξυράφι στο μπάνιο προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, όταν προβλήθηκε η ταινία στις Κάννες. Πιστεύετε ότι η προσθήκη της βοηθάει στη γνώση μας για την ηρωίδα;
– Κατ’ αρχάς η σκηνή αυτή περιλαμβάνεται στο μυθιστόρημα. Είναι μια σκηνή αυτοτιμωρίας, που χρησιμεύει να ανακαλύψουμε καλύτερα το χαρακτήρα της Ερικας, μιας γυναίκας περισσότερο ή λιγότερο νευρωτικής. Νομίζω, πάντως, ότι κινηματογραφώ τη σκηνή έμμεσα, από απόσταση κι αυτό βοηθάει στο να μη σοκάρει. Εξάλλου, το πιο σοκαριστικό για μένα είναι ότι προσπαθεί να κρύψει το αίμα από τη μητέρα της, γεγονός που δείχνει την τρομακτική εξάρτηση της κόρης από τη μάνα.
Αντρική συμπεριφορά
– Δεν θα μπορούσε να είναι άντρας η ηρωίδα;
– Αν ήταν άντρας, θα επρόκειτο για μια ταινία απολύτως αδιάφορη. Ολη η πρόκληση στην «Πιανίστρια» είναι ότι αυτή η γυναίκα έχει τη συμπεριφορά ενός άντρα. Είναι η ίδια ηδονοβλεψίας αντί να είναι το αντικείμενο ενός ηδονοβλεψία, προσπαθεί να έχει τον έλεγχο στη σεξουαλική σχέση, ενώ συνήθως τον έχουν οι άντρες.
– Τελευταία, πάντως, όλο και συχνότερα βλέπουμε στον κινηματογράφο νευρωτικές ηρωίδες…
– Είναι νευρωτικές όσο και οι άντρες. Δεν νομίζω πλέον ότι η νεύρωση είναι «προνόμιο» των γυναικών…
Δέκα πράγματα που δεν πρέπει να χάσετε από το φετινό πρόγραμμα
Ο διευθυντής των «Νέων Οριζόντων» Δημήτρης Εϊπίδης προτείνει για τους αναγνώστες της «K» τις δέκα στιγμές που δεν θα πρέπει να χάσουν από το φετινό πρόγραμμα.
1. Τη συνέντευξη Τύπου της Αφγανής Νελοφέρ Παζιρά, εμπνεύστριας του θέματος αλλά και πρωταγωνίστριας της πολυσυζητημένης ταινίας του Μοσέμ Μαχμαλμπάφ «Κανταχάρ».
2. Την ταινία «Ο Δρομέας» του πρώτου Εσκιμώου σκηνοθέτη Ζαχαρία Κουνούκ. Η ταινία γυρίστηκε εξ ολοκλήρου στο νησί Μπάφεν, στην Καναδική Αρκτική, με συνεργείο και ηθοποιούς από την κοινότητα Ινουί. Βραβεύθηκε με τη Χρυσή Κάμερα στο Φεστιβάλ των Καννών για τον πρωτότυπο τρόπο αφήγησης ενός παραδοσιακού θέματος.
3. Την ταινία «Οι μέρες ανάμεσα» της Γερμανίδας Μαρία Σπεθ. Διπλωματική εργασία της σκηνοθέτιδος, ενώ ακόμα φοιτούσε στην Κινηματογραφική Ακαδημία Βερολίνου, που βραβεύθηκε στο Φεστιβάλ του Ρότερνταμ και θεωρείται ήδη ένα μικρό αριστούργημα.
4. Την ταινία του Λάρι Κλαρκ «Bully», σκληρή και προκλητική, βασισμένη σε μια πραγματική ιστορία.
5. Την παρουσίαση 10 νέων ξένων σκηνοθετών, σε συνεντεύξεις Τύπου από δέκα νέους Ελληνες ηθοποιούς.
6. Την πρώτη ταινία του Σεργκέι Μποντρόβ υιού, «Αδελφές», που αποκαλύπτει ένα νέο σκηνοθετικό αστέρι.
7. Τη σειρά 3Χ3, που επιστρέφει φέτος για να παρουσιάσει για πρώτη φορά στην Ελλάδα το έργο τριών σημαντικών διεθνών σκηνοθετών από την Τσεχία, το Ιράν και το Χονγκ Κονγκ.
8. Τη μαραθώνια προβολή τη νύχτα του Σαββάτου 17 Νοεμβρίου, στο «Ολύμπιον», καθώς και το καθιερωμένο πάρτι – ξεφάντωμα των «Νέων Οριζόντων» στο Festival Center, μετά την προβολή της ταινίας – έκπληξη…
9. Την ταινία «Ανάσα» του Νταμιέν Οντούλ, στο αφιέρωμα του Νέου Γαλλικού Κινηματογράφου, για την πρωτοτυπία γραφής και την αισθαντική μαυρόασπρη φωτογραφία.
10. Τις τελευταίες ταινίες των Κλερ Ντενί και Κατρίν Μπρεγιά για τα αποκαλυπτικά και ιδιαίτερα προκλητικά τους θέματα.