Πάει κι ο Κεν Κέσεϊ. O θάνατος του Αμερικανού συγγραφέα από το Ορεγκον έφερε στο προσκήνιο μιαν άλλη Αμερική που τείνουμε να ξεχάσουμε, βυθισμένοι στο μονομερές αντιαμερικανικό «μένος» των δύο τελευταίων μηνών. O Κέσεϊ, γνωστός στο πλατύ κοινό από τη «Φωλιά του Κούκου» -από την ταινία δυστυχώς, όχι από το βιβλίο- μάς υπενθύμισε την άλλη Αμερική, του υποσυνείδητου. Την Αμερική της ελευθερίας, της ασύδοτης ζωής othe road, την Αμερική που εξερευνά και πειραματίζεται με κάθε είδους ουσίες. Μπορεί να μην ταξιδέψαμε όλοι στον Αυτοκινητόδρομο 66, αλλά είναι σαν να ταξιδέψαμε κιόλας: ας είναι καλά οι σακαράκες και τα μοτέλ των μυθιστορημάτων, ας είναι καλά οι ταινίες και η μουσική σκηνή του Σαν Φρανσίσκο. Τέλος, ας είναι καλά η φαντασία, ο καλπασμός μέσα στο κεφάλι μας: η Φροντίερ Ποστ αναφέρει ότι η Αμερική είναι ένας προορισμός που στοιχειώνει τα όνειρα του 95% του πληθυσμού στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οι πρόσφυγες, γράφει η εφημερίδα της Παλαιστίνης, δεν υπολογίζουν τίποτα, προκειμένου να πατήσουν το αμερικανικό χώμα. Οργανώνουν σχέδια που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως αποστολές αυτοκτονίας. «Αποστολές αυτοκτονίας» – περίεργα ηχεί σήμερα αυτή η μεταφορά…
Γιατί αγαπάμε και μισούμε τόσο πολύ την Αμερική; Στον Κεν Κέσεϊ μπορούμε να βρούμε μερικές εξηγήσεις αυτής της κυκλοθυμίας. Ουσιαστικά η ζωή του, περισσότερο κι από τη λογοτεχνία του -μιλάμε για μια εποχή όπου η ζωή ήταν ένα είδος καθημερινής τέχνης- υπήρξε η γέφυρα ανάμεσα σε δύο εποχές. Ανάμεσα σε δυύο κινήματα που στοίχειωσαν κάθε εφηβική ψυχή πριν ακόμη υπάρξει επισήμως παγκόσμιο χωριό.
Από τη μια μεριά ήταν η αμερικανική δεκαετία του ’50 και η μπιτ γενιά, από την άλλη το 60 και ο χιπισμός. Πολύ μετά την εφηβεία μάθαμε ότι αυτές οι δύο εποχές είχαν και την ψυχαναλυτική τους ερμηνεία: από τη μια οι νευρώσεις κι από την άλλη η εξερεύνηση της ψύχωσης. Και ο Κέσεϊ στη μέση, με το παλιό λεωφορείο που έγινε σήμα κατατεθέν του, βαμμένο με τους θεότρελους συνδυασμούς χρωμάτων που μπορεί να επινοήσει κανείς αν πιει πορτοκαλάδα με άσιντ. Παρέα με τους Μέρι Πράνκστερς στην αρχή, με τους Γκρέιτφουλ Ντεντ αργότερα, εξερεύνησε όλη τη γκάμα των ψυχοτρόπων ουσιών στο σώμα και στο μυαλό, στη διάρκεια των περίφημων άσιντ τεστ. Ηταν η εποχή που η Αμερική αυτοκαταστρεφόταν ευχαρίστως με νιτρικό οξύ και άλλα σπιτικά ναρκωτικά που παγώνουν τον λάρυγγα. Παράλληλα όμως ήταν η εποχή της αστείρευτης δυνατότητας, της υπέρτατης ενέργειας, της άγριας, έκρυθμης ζωής.
Τι έχει μείνει από αυτήν την Αμερική; Λίγα πράγματα. O φόβος ξεθεμελίωσε κάθε επαναστατική εστία. H τρομοκρατία έκλεισε την ψυχική βαλβίδα από την οποία μπορούσε να περάσει κάποτε το στοιχείο του κινδύνου και του πειραματισμού στην αμερικανική ιδιοσυγκρασία. Αυτή είναι η ψυχική αναπηρία της νέας εποχής και δεν είναι μόνο αμερικανική: φόβος, φόβος, φόβος. Πρωτογενές αίσθημα που αν κάποιος καταφέρει να το χειριστεί μαζικά, τότε μπορεί να επιχειρήσει να καταστείλει κάθε εστία αντίστασης στον πλανήτη, όπως φαίνεται όλο και σαφέστερα πια. H τρομοκρατία τείνει να γίνει τόσο θολή έννοια ώστε περιλαμβάνει σχεδόν τα πάντα: αν ένας νέος Κεν Κέσεϊ περνούσε με το φορτηγάκι του, με θορυβώδη μουσική και όλη τη συνακόλουθη τρέλα θα κινδύνευε να συλληφθεί ως ταραξίας. Ολα μάς ταράζουν πια: ως και η αυτοδιαχείρηση του ατόμου.
Ισως, λοιπόν, αυτό που μάς θυμώνει στην Αμερική, εμάς που την ονειρευτήκαμε, να είναι -πέρα από την κινητοποίηση της στρατιωτικής της μηχανής που παραμένει, ούτως ή άλλως, ζήτημα άλλης τάξης- η άλωσή της από το φόβο. H περιστολή της παροιμιώδους αμερικανικής ελευθερίας που μάς έκανε να φανταζόμαστε ότι η ελευθερία είναι αγαθό που βρίσκεται πάντα «αλλού». Τώρα η ελευθερία μοιάζει να μην κατοικεί πουθενά πια, ούτε στο φαντασιακό – κι αυτό είναι το χειρότερο. Να είναι άραγε αυτό ένα πολύ ραφιναρισμένο, ευρωπαϊκό αίσθημα απέναντι στις ΗΠΑ; O Ευρωπαίος, που εκ παραδόσεως αντιμετωπίζει την Αμερική ως χοντροκοπιά, αλλά την ονειρεύεται κιόλας – κρυφά; Αλλά επειδή οι εξηγήσεις για τα όλως ιδιαίτερα αντιαμερικανικά αισθήματα της Ευρώπης δεν χωρούν εδώ, θα συνεχίσουμε την επόμενη Κυριακή.