Νάση Μπάλτα-Η καρδιοβόρος αγωνία της κάλπης.-Τύπος και βουλευτικές εκλογές την εποχή του Χαριλάου Τρικούπη, 1881-1895-Πρόλογος: Ηλίας Νικολακόπουλος. Εκδ. Βιβλιόραμα, 2001, σ. 284.
Ιδιαίτερα επίκαιρη είναι στις μέρες μας η συζήτηση για τον πολιτικό λόγο, τις βουλευτικές εκλογές, τις πολιτικές και οικονομικές πρακτικές, τον επιδιωκόμενο ή επιτελούμενο εκσυγχρονισμό. Τα ίδια θέματα αποτελούσαν τα κυρίαρχα θέματα – αρθρογραφίες των εφημερίδων του τελευταίου τετάρτου του 19ου αι. Οι αναλογίες και οι συνάφειες με το σήμερα είναι εντυπωσιακές.
Ενα σημαντικό κενό στον χώρο της πολιτικής, των κομμάτων, των βουλευτικών εκλογών, σε συνάρτηση με τον ρόλο του Τύπου κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι., έρχεται να καλύψει το βιβλίο της κ. Ν. Μπάλτα «Η καρδιοβόρος αγωνία της κάλπης». Τύπος και βουλευτικές εκλογές την εποχή του Χ. Τρικούπη 1881-1895. Το ζήτημα που ερευνάται είναι οι πολιτικές πρακτικές, τα σύμβολα, τα συνθήματα, οι συμπεριφορές ψηφοφόρων και υποψηφίων βουλευτών, το τελετουργικό της ψηφοφορίας, η υποδοχή της νίκης και της ήττας, οι θριαμβολογίες και οι κινδυνολογίες. Επιχειρείται δηλαδή μέσα από το άφθονο υλικό των εφημερίδων της εποχής η μελέτη των εκλογικών ηθών και της καθημερινότητας των εκλογών, στο διάστημα της εναλλαγής στην εξουσία των δύο μεγάλων κομμάτων, του τρικουπικού και του δηλιγιαννικού.
Πλούσιο υλικό
Ο τίτλος του βιβλίου θυμίζει ρομαντικό μυθιστόρημα εποχής. Η ύλη του διαρθρώνεται ως εξής: Στο πρώτο και εισαγωγικό μέρος οριοθετείται το πλαίσιο της εποχής. Γίνεται αναφορά στον κοινοβουλευτικό βίο της περιόδου, στα περί εκλογικού συστήματος και διαδικασίας των εκλογών, καθώς και στην ιστορία του Ελληνικού Τύπου το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. Το δεύτερο και κύριο μέρος του βιβλίου υποδιαιρείται σε τέσσερα κεφάλαια που φωτίζουν τις εκλογές της υπό διερεύνησιν περιόδου που οριοθετείται μεταξύ των ετών 1881 έως 1895.
Το 1881 έχουμε την πρώτη εκλογική νίκη του Τρικούπη και τη συγκρότηση της πρώτης αυτοδύναμης κυβέρνησής του. Το 1895 έχουμε τη μεγάλη τρικουπική ήττα και την αποχώρηση του Τρικούπη από την πολιτική σκηνή της χώρας. Στο ενδιάμεσο διάστημα λαμβάνουν χώρα έξι εκλογικές αναμετρήσεις που εναλλάσσουν στην εξουσία τα δύο μεγάλα κόμματα, το «Νεωτερικόν Κόμμα» του Χ. Τρικούπη και το «Εθνικόν Κόμμα» του Θ. Δηλιγιάννη. Με την εμφάνιση του Τρικούπη στην πολιτική σκηνή, ο κοινοβουλευτισμός στην Ελλάδα έπειτα από τη σημαντική πολιτειακή αλλαγή του 1864 που καθιέρωσε το πολίτευμα της βασιλευομένης δημοκρατίας και θεμελίωσε συνταγματικά τη λαϊκή κυριαρχία και κυρίως έπειτα από το 1875 (θέσπιση της αρχής της δεδηλωμένης) λειτούργησε ως κρατική ιδεολογία. Επίσης ο δικομματισμός, η απαραίτητη αυτή προϋπόθεση της ομαλής λειτουργίας του βρετανικού κοινοβουλευτισμού, που τόσο θαύμαζε ο Τρικούπης, άρχισε και εδραιώνεται σταδιακά και στην Ελλάδα.
Ο χώρος όπου αναπτύσσεται η μελέτη της κ. Μπάλτα είναι η ελληνική κοινωνία μέσα από τις κομματικές αναμετρήσεις, όπως αυτή αναδύεται μέσα από τις αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής. Ετσι, το κύριο σώμα των πηγών συγκροτείται από τις καθημερινές, πολιτικές αθηναϊκές εφημερίδες, οι κυριότερες από τις οποίες είναι οι: Εφημερίς, Καιροί, Ακρόπολις, η τρικουπική Ωρα, η δηλιγιαννική Πρωΐα, Παλιγγενεσία και Εστία, που πρωτοεκδόθηκε το 1895.
Γλαφυρή αφήγηση
Σταθερή επιλογή της συγγραφέως σε όλη την έκταση του κειμένου της είναι να δίνεται ο λόγος στις εφημερίδες και μέσω αυτών στους πολιτικούς και τους πολίτες, των οποίων τα λόγια καταγράφονται από τους δημοσιογράφους και τους πρώτους ρεπόρτερ, κατά τρόπον ώστε να επιτυγχάνεται η αμεσότερη επαφή του αναγνώστη με το υλικό της έρευνας και κατ’ επέκτασιν με το πνεύμα της εποχής. Για τον λόγο αυτό μέσα στη ροή του κειμένου παρατίθενται πολλά παραθέματα και φράσεις από άρθρα εφημερίδων. Η Ν. Μπάλτα με οξυδέρκεια και ισόρροπη σύζευξη θεωρητικού λόγου και ερευνητικού υλικού επιχειρεί να αποκαλύψει το θολό τοπίο του πολιτικού λόγου και των πολιτικών πρακτικών, παρέχοντάς μας τη μεγάλη απόλαυση της ανακάλυψης ενός υλικού, το οποίο σε ένα σημαντικό μέρος του είναι άγνωστο, προϊόν και αυτό συστηματικής και επίμονης έρευνας.
Στο τελευταίο κεφάλαιο του Β΄ Μέρους του βιβλίου συνοψίζονται τα δεδομένα της έρευνας, εκτίθενται τα συμπεράσματα και -πράγμα εξίσου σημαντικό- επισημαίνονται σημαντικά ζητούμενα που χρήζουν περαιτέρω έρευνας. Ιδιαίτερα αναφέρουμε την επιμονή της συγγραφέως για τη συλλογή του υλικού και την επιτυχή επεξεργασία του. Το βιβλίο συμβάλλει στη διεύρυνση του φάσματος των αντικειμένων μελέτης του τελευταίου τέταρτου του 19ου αι., και μας εξοικειώνει με μια βασική παράμετρο της εποχής: τον πολιτικό λόγο και τη διασύνδεσή του με τις εκλογές υπό την οπτική γωνία του Τύπου. Εκτός από την επιμονή στη συλλογή του υλικού, μεθοδικότητα και εργατικότητα, το έργο χαρακτηρίζεται και από γλαφυρότητα. Χάρη σε αυτό το γλαφυρό ύφος που διαποτίζει όλη την αφήγηση, το βιβλίο αγγίζει και το πλατύ κοινό.
Με την επισήμανση για κάποιες απλουστεύσεις, τονίζουμε ότι η όλη εργασία της κ. Μπάλτα δίνει από την αρχή μέχρι το τέλος την εντύπωση ενός μεστού έργου. Είναι δε αποκαλυπτική του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι της εποχής προσλάμβαναν το παρελθόν τους κι όσα σύγχρονα συνέβαιναν γύρω τους. Η άμεση αυτή πρόσληψη αποκαλύπτει σε μας μια εικόνα των πραγμάτων αρκετά διαφορετική από τη συνήθως εμφανιζόμενη και μάλιστα για μια περίοδο καίριων για τη εξέλιξη των πραγμάτων διεργασιών.
Αλλο παράδειγμα φροϋδικής πλάνης: ο πρωτόγονος κανιβαλισμός που αντιπροσωπεύει για τον Φρόιντ τη θεμελιακή πράξη του πολιτισμού μας. Καθαρή φαντασία! Οι ανθρωπολόγοι έχουν εξηγήσει τα διάφορα είδη κανιβαλισμού. Και αν ακόμη υποθέσουμε ότι υπάρχουν ίχνη ιεροτελεστικής ανθρωποφαγίας, «δεν έχουν βρεθεί ίχνη πατροκτόνου κανιβαλισμού» όπως αυτός που ο Φρόιντ αναπτύσσει εκτενώς στο «Τοτέμ και Ταμπού». Αλλά ο χρυσός φοίνικας της άγνοιας πρέπει σίγουρα να του δοθεί για τη μελέτη του πάνω στον «Μωυσή», όπου ο Φρόιντ ισχυρίζεται ότι ο Μωυσής δεν προέρχεται από τον εβραϊκό λαό αλλά από τις τάξεις των Αιγυπτίων αξιωματούχων, οι οποίοι είχαν αναλάβει το καθήκον να «δημιουργήσουν» τους Εβραίους, διώκοντάς τους από την Αίγυπτο.