ΟΚιγιόσι Σέι Τακεγιάμα ανήκει στη νέα γενιά Ιαπώνων αρχιτεκτόνων, στην ονομαζόμενη ιαπωνική Πρωτοπορία. Διαδέχεται σπουδαίους αρχιτέκτονες όπως ο Κένζο Τάνγκε, Αράτα Ισοζάκι, Ταντάο Αντο οι οποίοι διαμόρφωσαν την εικόνα της μεταπολεμικής ιαπωνικής αρχιτεκτονικής με βασικά χαρακτηριστικά τη λιτότητα, την πειθαρχία, την υψηλή κατασκευαστική ποιότητα και την έμπνευση από την παράδοση.
Ο Τακεγιάμα προστίθεται ως ανανεωτής σε αυτή τη λαμπρή αλυσίδα δημιουργών, διαμορφώνοντας ένα προσωπικό ύφος, διερευνώντας την ετερογένεια και τη μυθιστορηματικότητα του χώρου, καθώς και το συγκινησιακό στοιχείο, δημιουργώντας μια αρχιτεκτονική σύγχρονη, σκληρή, μα και ανθρώπινη. Μια αρχιτεκτονική της «απόστασης», που θα μπορούσε να είναι η μελλοντική αρχιτεκτονική της πόλης.
Στην Αθήνα ήρθε προσκεκλημένος από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, το Δίκτυο Αρχιτεκτονικής του υπουργείου Πολιτισμού και το Κέντρο Τεχνών του Δήμου Βεροίας. Την Παρασκευή 14 Δεκεμβρίου παρουσίασε το έργο του σε διάλεξη που έδωσε στο αίθριο του Μεγάρου Μελά της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Η διάλεξή του συνοδευόταν από σύντομα βίντεο και εικόνες των έργων του. Τη μεθεπομένη έδωσε διάλεξη στη Βέροια, στο Κέντρο Τεχνών, στο πλαίσιο του Πανελλήνιου Συνέδριου «Χώροι θεαμάτων στην περιφέρεια». Η διάλεξη του Κιγιόσι Σέι Τακεγιάμα είχε τίτλο «Η αρχιτεκτονική ως θέατρο». Ανάμεσα στις δύο διαλέξεις, μίλησε στην «K».
– Εχετε επισκεφθεί τρεις φορές τη χώρα μας. Πώς σας φαίνεται το αθηναϊκό τοπίο;
– Ηρθα από το Παρίσι, αεροπορικώς. Παρατηρούσα, από ψηλά τα βουνά. Δεν υπάρχουν καθόλου δένδρα. Το τοπίο της Αθήνας δεν είναι και τόσο ελκυστικό. Από το εσωτερικό του ξενοδοχείου, μου φαίνεται καλό…
Ανώνυμο αεροδρόμιο
– Ποια είναι η γνώμη σας για το καινούργιο διεθνές αεροδρόμιο της Αθήνας;
– Είναι ένα ανώνυμο αεροδρόμιο. Δεν κατάλαβα ότι είναι καινούργιο…
– Ποια είναι η άποψή σας για το τοπίο της πόλης;
– Είναι μεγάλη συζήτηση. Ωστόσο πρέπει να βρούμε μια λύση γι’ αυτό. Εξαιτίας του σύγχρονου ατομικισμού τα περισσότερα κτίρια σχεδιάζονται μόνο για τον ιδιοκτήτη τους. Ετσι μπορεί από τον χώρο του να απολαμβάνει μια ωραία θέα, αλλά απέξω; Για παράδειγμα, σε μερικές πόλεις όπως το Παρίσι, ένα τμήμα του Μιλάνου, η Φλωρεντία, οι ιδιοκτήτες είναι ελάχιστοι. Οι λίγοι ιδιοκτήτες γης έχουν την ευθύνη για τη διαμόρφωση του τοπίου της πόλης. Οι περισσότεροι κάτοικοι είναι απλά ενοικιαστές. Είναι πρόβλημα δημοκρατίας. Ισως μέσω της δημοκρατίας δεν μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα καλό τοπίο, γιατί ο καθένας έχει τη δική του άποψη. Το Παρίσι, το Μιλάνο, η Φλωρεντία δημιουργήθηκαν σε μη δημοκρατικές συνθήκες. Στην Ιαπωνία, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την καταστροφή που προκλήθηκε από τις αμερικανικές βόμβες, δεν έχουμε μεγάλες ιδιοκτησίες. Η γη χωρίστηκε και μοιράστηκε σε πολλούς ιδιοκτήτες και δεν υπήρξε ο αναμενόμενος έλεγχος στο τοπίο της πόλης. Είναι ένα δίλημμα. Μια παράδοξη λογική. Είναι καλό να εκφράζει απόλυτα κάποιος τη γνώμη του, αλλά από την μεριά της πόλης είναι πολύ δύσκολο να πετύχουμε ένα ενδιαφέρον τοπίο.
– Δηλαδή το τοπίο της πόλης είναι ατελές;
– Στις σημερινές συνθήκες είναι δύσκολη η «ολοκλήρωση» στην αρχιτεκτονική. Κάθε άτομο είναι ένα απόσπασμα. Η πληροφορία είναι απόσπασμα. Ετσι δεν μπορούμε να ζήσουμε μια ολοκληρωμένη κατάσταση. Το ίδιο ισχύει και για το τοπίο της πόλης. Αν θέλουμε την τέλεια κλασική ομορφιά χρειαζόμαστε Θεό ή βασιλιά. Αν δεν θέλουμε Θεό ή βασιλιά, τότε πρέπει να δημιουργήσουμε ένα άλλο κανόνα, εκείνον του «ατελούς».
– Τι σημαίνει για εσάς το minimal, το ελάχιστο;
– Γεννήθηκα στην Οζάκα. H σπατάλη χρόνου και άχρηστων πραγμάτων δεν είναι στοιχεία του πολιτισμού μας. Η απλότητα είναι η βασική πρόθεση, ο μινιμαλισμός είναι η βασική αίσθηση. Σήμερα, μερικές τάσεις είναι πολύ μινιμαλιστικές, πολύ ιδεαλιστικές και κάποιες από αυτές είναι πολύ βαρετές. Προσεγγίζω τον μινιμαλισμό με άλλο τρόπο, δηλαδή φως-σκιά, μεγάλο-μικρό, λαμπερό-σκοτεινό. Κι αυτό, γιατί είμαστε ζωντανά ανθρώπινα όντα.
– Πώς χρησιμοποιείτε τη διαφάνεια;
– Υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις της διαφάνειας. Η βασική μου εικόνα για τον χώρο είναι η εξής: Κάτι εμφανίζεται, πίσω από κάτι άλλο. Η διαφάνεια μπορεί να συλλάβει κάτι που είναι πίσω από έναν τοίχο και να το εισαγάγει, να το ταξινομήσει στον χώρο. Σε κάποια ιταλική ταινία, ανάμεσα σε δύο εραστές υπάρχει ένας γυάλινος τοίχος, ένα διαφανές φράγμα που τους χωρίζει. Ωστόσο, αυτοί προσπαθούν να φιληθούν και έτσι το αίσθημά τους γίνεται εντονότερο. Αυτό είναι η επιθυμία, η λαχτάρα που προκαλείται λόγω απόστασης, για κάτι που βρίσκεται μακριά μας. Το επιθυμούμε εξαιτίας της απόστασης και προσπαθούμε να το αποκτήσουμε, αλλά αποτυγχάνουμε. Η απόσταση μεταξύ δύο στοιχείων, δύο υπάρξεων, δημιουργεί μύθους. Γράφουμε λογοτεχνία, παίζουμε μουσική, ζωγραφίζουμε, ή κάνουμε αρχιτεκτονική εξαιτίας αυτής της απόστασης, της επιθυμίας που προκαλείται από αυτήν. Ετσι το μέλλον των ανθρώπων είναι η απόσταση (distance). Διαθέτουμε φαντασία και μπορούμε να πραγματώνουμε συνεχώς την απόσταση μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου.
– Ποιοι αρχιτέκτονες επηρέασαν τη γενιά σας;
– Ο Χιρόσι Χάρα, ο Αράτα Ισοζάκι και Κάζo Σινοχάρα. Ο Χιρόσι Χάρα, μεγάλος διανοητής και φιλόσοφος, λάτρευε τα μαθηματικά και εξηγούσε την σκέψη του με μαθηματικό τρόπο. Ηταν αντίθετος στον ομοιογενή χώρο του Μις βαν Ντερ Ρόε, στον χώρο που μοιάζει να είναι ελεύθερος για τον οποιοδήποτε και όπου ο χρήστης ελέγχεται από τον διαχειριστή του χώρου. Προσπάθησε λοιπόν να εισάγει τη διαφορά. Υποστήριζε ότι η κατοικία δεν είναι ένα μέρος για να ζούμε μόνο, αλλά και να συμπεριφερόμαστε μυθιστορηματικά. Είναι ένας τόπος της τελετουργίας.
Η μεταμόρφωση του σώματος
– Στον σχεδιασμό σας τι ρόλο παίζει το ανθρώπινο σώμα;
– Το κύριο ενδιαφέρον μου, στο βιβλίο που μόλις ολοκλήρωσα, είναι η μεταμόρφωση του ανθρώπινου σώματος. Η ιεραρχία, η τάξη δηλαδή, που χαρακτηρίζει τις κατοικίες μου είναι πολύ ήπια και έτσι οι κάτοικοι δεν χρειάζεται να υπακούουν σε αυτήν. Η βασική ιδέα είναι να δημιουργείς διαφορές στον χώρο. Το ανθρώπινο σώμα μερικές φορές εμπεριέχει διαφορές, διαφορετικά συναισθήματα. Αλλοτε αισθανόμαστε πολύ καλά, δραστήριοι, άλλοτε πάλι γινόμαστε αδύναμοι, λυπημένοι. Η τέλεια διαφάνεια, η ομοιογένεια, το κουτί με τις ελεγχόμενες κλιματολογικές συνθήκες του μοντερνισμού δεν μπορεί να υποδεχθεί κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά.
– Το πέτασμα είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής σας.
– Το ενδιαφέρον με το πέτασμα είναι ότι μπορούμε να «εισάγουμε την απόσταση», να μεγαλώσουμε τον περιορισμένο χώρο. Στην ιαπωνική παράδοση αν κάτι είναι πολύτιμο, κρύβεται πίσω από πολλά επίπεδα. Ετσι η προσέγγισή του δεν είναι άμεση. Αλλάζουμε συνεχώς κατεύθυνση, ενώ το πλησιάζουμε και ο χώρος «πτυχώνεται», μεγαλώνει. Τα πετάσματα που χρησιμοποιώ, από μπετόν, γυαλί, ατσάλι, και αλουμίνιο, έχουν αποτετμημένες άκρες και εκθέτουν συνεχώς τις ακμές τους. Αυτή η επιλογή δικαιολογεί την αίσθηση της διαφάνειας που μπορεί να έχει κάποιος για ένα κτίριό μου.
– Και ο τοίχος;
– Ο τοίχος είναι μεγάλη επινόηση. Ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ διαφορετικών ατόμων, ομάδων. Η βασική του λειτουργία είναι για να ζουν οι άνθρωποι μαζί. Και έτσι για να συμβιώσουμε με τη Φύση, με μια άλλη κοινότητα, με μια άλλη οικογένεια, χρειαζόμαστε την αρχιτεκτονική.
– Ποια η σχέση των κτιρίων σας με το περιβάλλον τους;
– Δεν συμφωνώ με το τυπικό γιαπωνέζικο προαστιακό τοπίο. Είναι φτωχό. Θέλω να τοποθετήσω διαφορετικά αντικείμενα σε αυτό. Ωστόσο δεν επιθυμώ οι κατοικίες μου να ξεχωρίζουν, αλλά ούτε και να απορρίπτουν τα πάντα, να απομονώνονται. Χρειάζομαι μια σχέση συνεχούς επικοινωνίας με το γειτονικό. Για παράδειγμα η κατοικία «Reflection» βρίσκεται μεταξύ αποδοχής και απόρριψης σε σχέση με το αστικό περιβάλλον της.
– Γιατί δημιουργείτε δημόσιους χώρους στα εμπορικά κτίρια;
– Δημόσιος χώρος σημαίνει ότι οποιοσδήποτε μπορεί να μπει σε αυτόν χωρίς να πληρώσει. Ενα εμπορικό κτίριο δεν μπορεί να επιβιώσει οικονομικά όταν δεν υπάρχουν διερχόμενοι άνθρωποι. Στην περίπτωση του κτιρίου «Terrazza» πρότεινα έναν μικρό δημόσιο χώρο (pocket park) κάτω από έναν κεκλιμένο τοίχο? στο κτίριο «Oxy» έναν υπαίθριο χώρο, μια αυλή ανοιχτή στο κοινό? στο ξενοδοχείο «D-Hotel» μια στοά που όμως έπειτα από τρία χρόνια ο ιδιοκτήτης την έκλεισε και την ενοικίασε.
Ποιος είναι ο Τακεγιάμα
Ο Κιγιόσι Σέι Τακεγιάμα γεννήθηκε στην Οζάκα το 1954. Σπούδασε αρχιτεκτονική στα πανεπιστήμια του Κιότο και του Τόκιο. Είναι συνεταίρος στο γραφείο AMORPHE Takeyama & Associates. Συμμετείχε στην τελική σειρά για το βραβείο Andrea Palladio (1981) και πήρε μέρος στην Triennale του Μιλάνου (1996) ως επίτροπος της ιαπωνικής ομάδας. Εχει διδάξει στο Polytechnic University της Βαλένθιας και στην Ecole d’ Architecture του Παρισιού (Paris-La Vilette). Είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Κιότο. Εχει διακριθεί με τα βραβεία Yoskika Prize, JA 1988 και το Architecture of the year, AIJ. Συμμετέχει στην έκθεση «JAPANESE AVANT-GARDE» που περιοδεύει στην Ευρώπη.
