Οταν ο Γκέοργκ Μπίχνερ πέθανε το 1837 σε ηλικία μόλις 23 ετών, δεν είχε δει να παίζεται το έργο του «Βόιτσεκ», που άφησε σε ακατάστατα χειρόγραφα. Από τότε όμως το έργο αυτό δεν σταμάτησε να παίζεται. Το θέμα του -ο ηθικός εξανδραποδισμός ενός αγαθού νέου από το απάνθρωπο περιβάλλον και την εποχή του και η εξώθησή του στο φόνο-, η συναρπαστική γραφή και η επαναστατική για την εποχή μορφή του, σύγχρονη ακόμη και σήμερα, κάνουν τον «Βόιτσεκ» ελκυστικό για καλλιτέχνες και θεατές.
Και φέτος, το έργο γνώρισε νέα, και τολμηρά, ανεβάσματα στην Ευρώπη -μεταξύ των σκηνοθετών του και ο Ρόμπερτ Γουίλσον-, αλλά και στην Ελλάδα πρόκειται να δούμε μια νέα εκδοχή του στο Θέατρο Τέχνης, όπου ο Κάρολος Κουν το είχε πρωτοπαρουσιάσει πριν από 30 χρόνια. Σκηνοθέτης του είναι τώρα ο τότε πρωταγωνιστής του, ο Γιώργος Λαζάνης.
Σε λίγες μέρες, αμέσως μετά την πρεμιέρα του «Βόιτσεκ», την ερχόμενη Πέμπτη, στο Υπόγειο, οι υπεύθυνοι του Θεάτρου Τέχνης θα αποφασίσουν με ποιες εκδηλώσεις θα γιορτάσουν φέτος τα 60 χρόνια από την ίδρυση του ιστορικού αυτού θεάτρου – μέσα στην Κατοχή το ξεκίνησε ο μεγάλος Κουν. Δέκα χρόνια αργότερα, όταν το Τέχνης έσκαβε ακόμη μπάζα στο υπόγειο του «Ορφέα» για να δημιουργήσει μια σκηνή, μπήκε στο δυναμικό του ο νεαρός Γιώργος Λαζάνης, που έμελλε να διαδεχθεί τον δάσκαλο και ο οποίος συμπληρώνει φέτος κι αυτός 50 χρόνια θέατρο!
Τι κάνει τον «Βόιτσεκ», έργο των αρχών του 19ου αιώνα, να έχει ενδιαφέρον για τον σημερινό άνθρωπο, ερωτήσαμε τον κ. Λαζάνη. «Θα ενδιαφέρουν πάντα τον άνθρωπο τέτοια κείμενα», απάντησε, «γιατί μιλούν για ζητήματα που δεν έχουν εποχή, όπως η καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο». Δεν θεώρησε αποτρεπτικό το γεγονός ότι το έργο είχε παρουσιαστεί παλιά στο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Κουν. «Είναι έργο που σου δίνει ερεθίσματα, πράγμα που δεν βλέπω να γίνεται με το σύγχρονο δραματολόγιο… Χρόνια ήθελα να το ανεβάσω. Ηρθε φέτος η ώρα, που έχω και τον πρωταγωνιστή: τον Νίκο Αρβανίτη, έναν πολύ καλό ηθοποιό, με μέλλον, που του πάει και γάντι ο ρόλος. Εχω και όλη την τετράδα ηθοποιών που απαιτεί το έργο, και που «τότε» ήμαστε εγώ, η Ρένη Πιττακή στο ρόλο της Μαρίας, της γυναίκας του Βόιτσεκ, που τη σκοτώνει από ζήλεια, ο Δημήτρης Χατζημάρκος, λοχαγός, και ο Κώστας Μπάκας, γιατρός, οι καταπιεστές του. Τώρα τους παίζουν οι Κάτια Γέρου, Θόδωρος Γράμψας και Χρήστος Σαπουντζής».
Δεν θα επιχειρήσει, βέβαια, κάποια «αναβίωση» της παράστασης του Κουν, «την οποία άλλωστε δεν καλοθυμάμαι πια», λέει, «μετά τόσα χρόνια και τόσα έργα… Νομίζω όμως πως στην όψη κυρίως θα διαφέρει. Ηταν σκοτεινή εκείνη η παράσταση, μέσα σε μια καταθλιπτική ατμόσφαιρα δοσμένο το έργο. Εγώ το φωτίζω κι αφήνω τον ζόφο να βγει μέσα από το παίξιμο των ηθοποιών και τον λόγο κυρίως. Ενα λόγο συμπυκνωμένο, ποιητικό, αλλά και τόσο καθημερινό ταυτόχρονα. O λόγος του ίδιου του Βόιτσεκ είναι μια σκέψη του που δεν μπορεί να την πει με λόγια…».
Συντελεστές
Σημαντική βοήθεια του έδωσαν η μετάφραση του Πέτρου Μάρκαρη και οι συνεργάτες του – Ελένη Μανωλοπούλου σκηνικό-κοστούμια, Βάλια Παπαχρήστου, κίνηση, Αλέκος Αναστασίου, φωτισμούς, και, έκπληξη, ο Νίκος Ξυδάκης στη μουσική. «Δεν τον γνώριζα προσωπικά», λέει, «το ύφος της μουσικής του, μιαν εσωτερικότητα που έχει, με ώθησε σ’ αυτόν. Εγραψε υπέροχα κομμάτια και τρία τραγούδια, σε στίχους του ποιητή Διονύση Καψάλη».
Δεν στέκεται στο μεγάλο παρελθόν του Θεάτρου Τέχνης και του ίδιου προσωπικά, στη φετινή διπλή επέτειό τους. «Πάντα το παρόν σκέφτομαι…», λέει. Και το παρόν, μετά την πρεμιέρα του «Βόιτσεκ», είναι ο «Οιδίπους επί Κολωνώ», που θα παίξει το καλοκαίρι στην Επίδαυρο. Καθώς και το άνοιγμα αναζωογόνησης που επιχειρεί το Θέατρο Τέχνης καλώντας μια σειρά «παιδιά του», όπως η Μάγια Λυμπεροπούλου και ο Βασίλης Παπαβασιλείου, αλλά και άλλους καλλιτέχνες, να παίξουν και να σκηνοθετήσουν εκεί.
