Σκηνοθεσία: Αθαν. Καραγιαννοπούλου
Θέατρο: «Μέλι» (Πλ. Βικτωρίας)
«Μ’ έφαγε η λάτρα της αγάπης
το άδειο να συγυρίζω
κι ασυγύριστο όλο να ‘ναι (…)
Μάζεψε ξύλα να καούμε στην πυρά».
Βύρων Λεοντάρης,
«Εν γη αλμυρά», 1996
O πολύ σημαντικός και συνάμα ιδιότυπος Ελβετός δραματουργός Φρίντριχ Ντίρενματ (1921 -1990), εκτός από τις προσωπικές του καταθέσεις, αρδευμένες εξπρεσιονιστικά ιδίως από τον Βέντεκιντ και τον Μπρεχτ, διασκεύασε και τα σαιξπηρικά «Τίτος Ανδρόνικος» και «Βασιλεύς Ιωάννης». Επίσης, τον πασίγνωστο «Χορό του θανάτου» του Στρίντμπεργκ. Το έργο αυτό, το «Πλέι Στρίντμπεργκ» (1969), πρόβα και παίγνιο, είναι ένας ανελέητος αγώνας δώδεκα «γύρων» με γκονγκ, μεταξύ δύο συζύγων παρουσία ενός «τρίτου». Αυτή υπήρξε η ευκαιρία για μια νεότατη καλλιτέχνιδα, την Αθαν. Καραγιαννοπούλου, να εκπλήξει χαρμόσυνα ως αιχμηρή μεταφράστρια και ως τολμηρή αλλά και σεβαστική σκηνοθέτις. Αρχικά καλή ηθοποιός έχει στη φαρέτρα της σπάνιο για τις μέρες μας θεωρητικό οπλισμό, ο οποίος το σημαντικό είναι ότι αποτυπώθηκε στην εργασία που είδαμε. Στο «Πλέι Στρίντμπεργκ» διαθέτει κατά ένα τρόπο το… κοπιράιτ ο Λυκ. Καλλέργης, με δύο πολύ καλές, κλασικές προσεγγίσεις του που έτυχε να έχω παρακολουθήσει: το ’73 στο Θ. Κάβα με την Θ. Καλλιγά και το ’83 στο Εθνικό με την A. Βαλάκου. H ψυχρή οργή, η έρπουσα ειρωνεία, ο σκοτεινός πεσιμισμός που λάμπρυναν την ψυχολογική παράσταση του Καλλέργη, έδωσαν σήμερα τη θέση τους σε μια, πιο μοντέρνα οπτική ενός νέου ανθρώπου, οπτική που θα την ονόμαζα «Πλέι… Ντίρενματ»! H Καραγιαννοπούλου, ενωτιζόμενη το μακάβρια απεγνωσμένο πνεύμα του συγγραφέα, προχώρησε σε μια γκροτέσκα εκδοχή επιθετικού κυνισμού, άγριου χιούμορ και κριτικής γελοιοποίησης των προσώπων. Τα παρουσίασε κάπως ως νευρόσπαστα – περισσότερο ως εννοιολογικούς εκπροσώπους των παθών τους και λιγότερο ως αληθινά (σ’ αυτό βοήθησαν και οι πολύ χαριτωμένα εκτελεσμένες «αναγγελίες» των σκηνών από τους ηθοποιούς, όπως μπρεχτικά ορίζει το κείμενο)! Μεταξύ χαλαρού ρεαλισμού, αιφνίδιων αφαιρέσεων, κατά τόπους υπογραμμισμένου μπρεχτισμού και λεπτών διασκεδαστικών ευρημάτων, η παράσταση κύλησε ως μορφάζουσα χορευτική «αρλεκινάδα» και μαζί ως ένα είδος επιγονικού θεάτρου της σκληρότητας.
Θεωρώ πως αυτός ο εφιαλτικά «δροσερός», νευρώδης χειρισμός του συγκεκριμένου υλικού γεφυρώνει την όση «αλαότητα» του Στρίντμπεργκ με τη σημερινή πραγματικότητα του πένθιμου υμεναίου όπως τη βιώνει και άρα την αναμένει ο ανυπόμονος, ζωηρός, λίγο ή πολύ μεταμοντέρνος θεατής, με διαμεσολαβητή την ιλαροτραγική εγκαυστική του Ντίρενματ. O Ελβετός περικόπτει τα φιλολογικά φορτία του στριντμπεργκικού αρχετύπου και προικίζει τον νεκρικό γάμο των αστών με δώδεκα ρωγμές. Τον βλέπει ως κωμωδία εντός φερέτρου με δύο όντα σε νεκροφάνεια, που μόνη τους ζωή είναι να εκτοξεύουν πράσινο δηλητήριο ο ένας στον άλλον.
Ο Ντίρενματ είναι προτεστάντης. Κατ’ ουσίαν όμως λίγο νοιάζεται για το δόγμα. Αν νοιάζεται για κάτι είναι για να διαμαρτυρηθεί ανατρεπτικά μέσω του κυνισμού και της ειρωνείας για την ανθρώπινη συνθήκη. Αυτός ο χλευασμός είναι η βαθύτερη ανθρωπιά του, η κοινωνική του προσφορά, αν το θέλετε. Τον κλαυσίγελο της ανατομίας του μας δώρισαν μέσα από το φρέσκο σκηνοθετικό βλέμμα οι έμπειροι, ευαίσθητοι δεξιοτέχνες Εύα Κοταμανίδου και Αγγελος Αντωνόπουλος. Απογειώθηκαν με σωματική και πνευματική ευελιξία εφήβων στο περιστρεφόμενο ταυρομαχικό βαλς που υπαγόρευσε η διδασκαλία.
Η Κοταμανίδου συμφώνησε με τη σκηνοθεσία πλειοδοτώντας στο παίγνιο, γεμάτη οίστρο, μπρίο, δολοφονικότητα, ύφη, πόζες, εκρηκτικές σιωπές και σύριγγες ψιθύρων. Κρατούσε τη στριντμπεργκική εποχή και αμέσως την ανέτρεπε για να την ξαναβρεί ύστερα από λίγο, ώστε να την υπονομεύσει και πάλι. Σπουδαία της ώρα. O Αντωνόπουλος έφτιαξε ένα φαρσικό ανθρωπάριο γεμάτο τραγικές απολήξεις, έναν ιδανικό και πανάθλιο χειριστή της μπλόφας στην οποία το βασικό επίτευγμα ήταν πως δεν ήξερες ανά πάσα στιγμή αν αντιπροσώπευε τον θύτη ή το θύμα της μπλόφας αυτής. Πλήρης ρόλος. O Περ. Μουστάκης, στον ρόλο του «τρίτου», κρατήθηκε με υποδειγματική συνέπεια στην πιο ψύχραιμη στάση ενός μάλλον αποστασιοποιημένου raisonneur, ώστε σοφά στο τέλος να ξαναγυρίσει στον καταγωγικό του κόσμο των ισχυρών. Μετρημένες οι δοσολογίες του, ρύθμισαν μια άψογη αντιρρόπηση του πέριξ φαρσικού κλίματος.
Η Αγνή Ντούτση εγκατέστησε ιδανικά έναν φωτεινό Στρίντμπεργκ στο σαλόνι και τον σκοτεινό Ντίρενματ στο ταβάνι, στο φόντο και στην περιφέρεια με το σκοτεινό ρινγκ. Εμπνευσμένες και οι ενέσεις του Φ. Τσαλαχούρη, σχολίαζαν τις ανατροπές με μουσικούς αιφνιδιασμούς.
Βέβαια, εκεί που η απόφαση της Καραγιαννοπούλου για ένα φανατικό γκροτέσκο αναγεννά θαυμάσια το ζηλευτό έργο-σχόλιο, εκεί ακριβώς ίσως περνιέται λίγο η γραμμή και το μοναχοφάγο αυτό γκροτέσκο σκουντάει κάπως στη γωνία την υπαρξιακή – μεταφυσική μέριμνα του Ντίρενματ. Αλλά κάθε επιλογή έχει και κάποιο μικρό τίμημα. Εν τέλει, εργασία ουσίας και περιουσίας. Θέατρο. Με τον υπόγειο ηθικολόγο Ντίρενματ σαρδόνεια απάνθρωπο και συγκινητικά, τρυφερά ανθρωποκεντρικό, «κουμπάρο» σ’ έναν οικουμενικό Γάμο με μπομπονιέρες γεμάτες κόλλυβα.
