Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης – Τα Απαντα – CD-ROM, μαζί με πρόγραμμα ηλεκτρονικής αναζήτησης και επεξεργασίας -Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσης – εκδ. Δόμος – 73 ευρώ (25.000 δρχ)
«Ευφροσύνη και αγαλλίασις ανεκλάλητος» με διακατέχει σήμερα που το Ιδρυμα του Θησαυρού της Ελληνικής Γλώσσης και οι εκδόσεις «Δόμος», με τη στήριξη της Εμπορικής Τράπεζας, έθεσαν σε κυκλοφορία ψηφιακό δίσκο με την ηλεκτρονική καταγραφή των Απάντων του Παπαδιαμάντη (εκδ. «Δόμος», φιλολογική επιμ. Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου) συνδεδεμένη μ’ ένα ευέλικτο πρόγραμμα διαχείρισης. Ετσι, για κάθε λέξη ή τμήμα λέξης ή συνδυασμό λέξεων που αναζητεί ο μελετητής, το πρόγραμμα έχει τη δυνατότητα εμφάνισης συμφραζομένων έως και εφτά στίχων ή, μ’ ένα απλό «πάτημα», και ολόκληρης της σελίδας / του έργου όπου το ζητούμενο. Το κάθε προϊόν αναζήτησης συνοδεύεται από ακριβή στατιστικά στοιχεία επιμερισμένα κατά διήγημα (ή άρθρο κτλ.). Επισημαίνεται ότι το πρόγραμμα υποστηρίζει αναζήτηση όχι μόνο μονοτονικών αλλά και πολυτονικών χαρακτήρων (όπως και λατινικών).
Ενα τέτοιο εργαλείο έρευνας συνιστά μια δυναμική και όχι στατική «concordance» αποθηκευμένη σε ένα και μόνο CD-ROM -παρέχει, δηλαδή, τη δυνατότητα απαρτισμού ποικίλης έκτασης και σκοπιμότητας «συμφραστικών πινάκων» τους οποίους μπορεί να διαχειριστεί κανείς, εν συνόλω ή εν μέρει, με οποιαδήποτε έντυπη μορφή επιθυμεί. (Ας σημειωθεί, ως μέτρο σύγκρισης, ότι για την έντυπη έκδοση της concordance του συγγραφικού έργου του Μακρυγιάννη, με έκταση συμφραζομένων για κάθε λέξη-τύπο ενός και μόνον στίχου/αράδας, απαιτήθηκαν επτά τόμοι σε όγκο τηλεφωνικού καταλόγου!).
Πρώτες εφαρμογές
Ο ψηφιακός αυτός δίσκος εγκαινιάζει νέα εποχή στις παπαδιαμαντικές σπουδές. Χάρη στην εύκολη και ταχύτατη πρόσβαση σε όλο το υλικό, ακόμη και μελέτες που εκπονήθηκαν με τον παραδοσιακό τρόπο (ξεφύλλισμα των Απάντων, χειρόγραφη αποδελτίωση κτλ.) θα χρειαστεί, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, να αναθεωρηθούν.
Σε άλλες περιπτώσεις, χωρίς να ανατρέπεται ο πυρήνας των διαπιστώσεων από την ανάγνωση των Απάντων στην έντυπη μορφή, η εκ των υστέρων επεξεργασία με την άνετη και γρήγορη αναζήτηση όλων των σχετικών δεδομένων/εσωτερικών στοιχείων, μεμονωμένων ή συνδυαστικά, θα μετριάσει ενίοτε ή και θα ανασκευάσει εν μέρει κάποια πορίσματα. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, προσδίδει μεγαλύτερη ασφάλεια στην εξαγωγή τελικών συμπερασμάτων.
Γλώσσα και ύφος
Ιδιαίτερα χρήσιμη αποδεικνύεται η νέα προσέγγιση σε ό,τι αφορά τη μελέτη της γλώσσας και του ύφους του Παπαδιαμάντη, δεδομένου ότι πολλά εξαρτώνται από τη στάθμιση των σωστών (εννοώ: με τον στατιστικό έλεγχο που προσφέρει ο Η/Υ) αναλογιών ανάμεσα στους διάφορους υποκώδικες της Νέας Ελληνικής (καθαρεύουσα, δημοτική, τοπικό ιδίωμα, κτλ.) που χρησιμοποιεί ο Παπαδιαμάντης.
Είναι γνωστό ότι η «φιλολογική» ή «λογοτεχνική γλώσσα» των Απάντων, προσωπικό δημιούργημα του Παπαδιαμάντη, παρουσιάζει τεράστια λεξιλογική και μορφολογική ποικιλία, εξαιτίας της οποίας απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή από τον ερευνητή κατά τη συλλογή του υλικού. (Εάν, λ.χ., ενδιαφέρεται να συγκεντρώσει το σύνολο των τύπων τού «γυναίκα», θα πρέπει να αναζητήσει και το σύνολο των τύπων τού «γυνή», αλλά και του διαλεκτικού «γ’ναίκα» -όπως, παράλληλα με τους τύπους τού δουλειά, θα πρέπει να αναζητηθούν και τα ιδιωματικά «δ’λειά» και «ζ’λειά»- κ.τ.ό. – Με μια ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών ετοιμάζουμε για έκδοση Αναλυτικό Λεξιλόγιο του Παπαδιαμάντη, με όλες τις λέξεις τύπους ταξινομημένες κατά τη λέξη-λήμμα, που θα βοηθήσει τον χρήστη-ερευνητή.)
Ακριβείς υφο-στατιστικές μετρήσεις γίνονται τώρα και σε ό,τι αφορά διάφορες λεξιλογικές συνάψεις ή φραστικά και ρητορικά σχήματα που αγαπά ιδιαίτερα ο Παπαδιαμάντης και που μας βοηθούν να προσδιορίσουμε όχι μόνο το υφολογικό του στίγμα και την ιδιοτυπία του, αλλά και να αποφασίσουμε για την πατρότητα ή μη ανυπόγραφων κειμένων, ιδίως μεταφρασμάτων, που του αποδίδονται.
Εκδοτικές βελτιώσεις
Στον ψηφιακό δίσκο, εκτός από το κύριο σώμα των Απάντων, έχει προστεθεί και ο τόμος της «Αλληλογραφίας» του Παπαδιαμάντη (που υποδιαιρείται στους φακέλους «Επιστολές Αλ. Παπαδιαμάντη» και «Επιστολές άλλων»). Αλλη διαφορά από την έντυπη έκδοση είναι ότι στον δίσκο βρίσκονται συγκεντρωμένα σε ξεχωριστό φάκελο, με τον τίτλο «Αμφίβολα», όσα από τα κείμενα των Απάντων θεωρούνται σήμερα νόθα.
Στα παπαδιαμαντικά κείμενα που περιλαμβάνονται στον ψηφιακό δίσκο έχουν ήδη περαστεί οι διορθώσεις (αντικατάσταση ή αποκατάσταση διαφορετικών γραφών, προσθαφαιρέσεις λέξεων ή φράσεων ύστερα από νέα αντιβολή με τα αυτόγραφα ή τις προηγούμενες εκδόσεις, τυπογραφικά αβλεπτήματα κτλ.), έκτασης περ. είκοσι χειρόγραφων σελίδων, που θέλησε να επιφέρει ο ίδιος ο φιλολογικός επιμελητής ή είχαν προταθεί από άλλους μελετητές.
* Ο κ. Θανάσης Νάκας είναι αν. καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών / τ. Δ/ντής Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών.
Στον ψηφιακό δίσκο, εκτός από το κύριο σώμα των Απάντων, έχει προστεθεί και ο τόμος της «Αλληλογραφίας» του Παπαδιαμάντη (που υποδιαιρείται στους φακέλους «Επιστολές Αλ. Παπαδιαμάντη» και «Επιστολές άλλων»). Αλλη διαφορά από την έντυπη έκδοση είναι ότι στον δίσκο βρίσκονται συγκεντρωμένα σε ξεχωριστό φάκελο, με τον τίτλο «Αμφίβολα», όσα από τα κείμενα των Απάντων θεωρούνται σήμερα νόθα.
