Είδα στο Λονδίνο μια πολύ συγκινητική ταινία, που σύντομα θα προβληθεί και εδώ. Εχει τίτλο «A Beautiful Mind», τη σκηνοθέτησε ο Ρον Χάουαρντ και τον πρωταγωνιστικό ρόλο ερμηνεύει θαυμάσια ο Ράσελ Κρόου. Αφηγείται την ιστορία του Αμερικανού Τζον Νας, ενός ιδιοφυούς μαθηματικού ο οποίος, τη δεκαετία του ’50, επινόησε μια επαναστατική θεωρία παιγνίων που έγινε η βάση των «μαθηματικών ανταγωνισμού». Και τότε, ενώ μόλις είχε εκτοξευθεί στο επιστημονικό στερέωμα, ο Νας βυθίστηκε σ’ ένα παραλήρημα παρανοϊκής σχιζοφρένειας -καταλήγοντας να χαρακτηρισθεί επισήμως φρενοβλαβής.
Εμεινε κλεισμένος για χρόνια σε διάφορα ιδρύματα και υπέστη βάρβαρες «θεραπείες». Κατάφερε κάποια στιγμή να διαφύγει στην Ευρώπη, όπου επιχείρησε να ζητήσει πολιτικό άσυλο, γιατί πίστευε ότι τον καταδίωκε μια ομάδα κομμουνιστών, ένα θλιβερό περιστατικό που αναφέρει ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του, αλλά δεν παρουσιάζεται στην ταινία. Φυσικά, τον παρέδωσαν και πάλι στους γιατρούς. Γιατί είναι αλήθεια ότι ήταν «πολύ τρελός», όπως γράφει ο ίδιος: δεν μπορούσε να φροντίσει τον εαυτό του και να ζήσει μια στοιχειωδώς φυσιολογική ζωή. Αυτό όμως δεν αναιρεί τη βία και τα βασανιστήρια που έζησε. Δεν πρέπει να υπάρχουν πολλά πράγματα στον κόσμο τόσο φριχτά όσο το μαρτύριο της ψυχικής αρρώστιας. O Νας ήταν 30 ετών όταν αρρώστησε και τα επόμενα 30 χρόνια έμεινε ουσιαστικά εκτός παιχνιδιού. Τελικά, κατάφερε σιγά σιγά να απελευθερωθεί από τις παραισθήσεις του, ή, μάλλον, συνήθισε να συμβιώνει μαζί τους. Τις εξημέρωσε. Και πέτυχε να κατακτήσει μια ομαλή, λίγο-πολύ, καθημερινότητα και μια θέση στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1994, τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Οικονομίας. H βράβευση αφορούσε τις νεανικές εργασίες του, πριν από την κόλαση. Ωστόσο, ακόμα και τα χρόνια της τρέλας, ο Νας ήταν ικανός να κάνει πότε-πότε σημαντικά βήματα στα μαθηματικά. Και μόνο το γεγονός ότι κατάφερε να επιβιώσει ως προσωπικότητα έπειτα απ’ όλον αυτόν τον ψυχιατρικό γολγοθά, είναι εκπληκτικό. Το ωραίο και δυνατό μυαλό του τον οδήγησε στην καταστροφή, αλλά μπόρεσε και να τον σώσει. Στα 73 του χρόνια εξακολουθεί να είναι ενεργός: φαντάζεται κομψούς μαθηματικούς τύπους, συμμετέχει σε συμπόσια, δίνει διαλέξεις.
Η ιστορία του είναι συναρπαστική, γιατί θέτει υπό αμφισβήτηση τα θολά σύνορα αυτού που εννοούμε όταν λέμε τρέλα. Χωρίς αμφιβολία, ο Νας ήταν αλλοτριωμένος, ήταν δηλαδή ανίκανος να διακρίνει την πραγματικότητα και να ελέγχει τη ζωή του, κι αυτό τον έκανε να υποφέρει τρομερά. Ταυτόχρονα, όμως, τα παραληρήματά του, τα οποία στην πραγματικότητα πρέπει να τον συνόδευαν και πριν από την εκδήλωση της τρέλας (πάντα ήταν ένα πολύ παράξενο παιδί, λέει η αδελφή του) ήταν η άλλη όψη της ιδιοφυΐας του, της ξέφρενης και θαυμαστής δημιουργικότητάς του, σάμπως να αποτελούσαν μέρος της ίδιας κληρονομιάς, ένα όμορφο, αλλά και λίγο κακόβουλο, δώρο των θεών. Στην αυτοβιογραφία του, ένα μακροσκελές κείμενο που το έγραψε με την ευκαιρία του Νόμπελ, ο Νας αναγνωρίζει ταπεινά ότι πέρασε πολλά χρόνια παγιδευμένος από την παράνοια και τις φαντασμαγορικές ψευδαισθήσεις, ώσπου τελικά κατάφερε να μάθει να αποδιώχνει διανοητικά, με τεράστια βουλητική προσπάθεια, όλον αυτόν τον κόσμο των καταστροφικών οραμάτων: «Ετσι ώστε, τις στιγμές αυτές να φαίνεται ότι μπορώ και πάλι να σκέφτομαι ορθολογικά», εξηγεί με μετριοπάθεια. «Ωστόσο, αυτό δεν είναι κάτι που με γεμίζει χαρά, όπως θα συνέβαινε αν ήμουν σωματικά άρρωστος και αποκτούσα και πάλι την υγεία μου. Γιατί η λογική της σκέψης επιβάλλει κάποια όρια στην αντίληψη του κόσμου που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος». Και φέρνει το παράδειγμα του Ζαρατούστρα, ο οποίος μπορεί να φαίνεται μουρλός σε όποιον δεν πιστεύει τις διδασκαλίες του? αυτή όμως η «τρέλα» ήταν που του επέτρεψε να γίνει ο Ζαρατούστρα και να δημιουργήσει έναν δικό του τρόπο θεώρησης του μυστηρίου του κόσμου. O Νας, τελικά, εξακολουθεί να είναι συγκινητικά περήφανος για την τρέλα του, γι’ αυτήν την έκρηξη της αχαλίνωτης φαντασίας που γίνεται κλειδί για τα μυστήρια του σύμπαντος. Αν εγκατέλειψε τις παραισθήσεις του, το έκανε επειδή ήταν πολύ οδυνηρές. Φαίνεται πως εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο μικρότεροι από τα όνειρά μας, αλλά και από τα παραληρήματά μας. H στήλη «Ενα βλέμμα» δεν δημοσιεύεται εκτάκτως.
