Οι περισσότεροι τον γνωρίζουν από τις ηχογραφήσεις των συμφωνικών έργων του γεωργιανού συνθέτη Γκίγια Καντσέλι ή από τη συνεργασία του με τον Γιαν Γκαρμπάρεκ. Πολλοί εκτιμούν, ότι υπό τη δική του διεύθυνση η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών φανερώνει δυνατότητες που δύσκολα θα φανταζόταν κανείς. Μόνιμος αρχιμουσικός της Συμφωνικής Ορχήστρας της Τιφλίδας της Γεωργίας, ο Τζανσούγκ Καχίτζε, που επισκέπτεται τακτικά τη χώρα μας, μοιάζει να εμπνέει τους Ελληνες μουσικούς, απελευθερώνοντας τον καλύτερό τους εαυτό. Η πίστη του στον άνθρωπο, οι ξεκάθαρες αντιλήψεις και η γερή του τεχνική ασφαλώς βοηθούν. Η συζήτησή μαζί του αποδεικνύεται αποκαλυπτική.
– Κατά τα πρώτα χρόνια, στην Τιφλίδα, υπήρξατε μαθητής του Οδυσσέα Δημητριάδη. Τι θυμάστε από αυτόν;
– Καταρχήν, παρακαλώ αλλάξτε το «Τιφλίς», δεν είναι ορθό. Πρόκειται για ονομασία που έδωσαν στην πόλη οι Ρώσοι στα τέλη του 19ου αιώνα. Η ορθή ονομασία είναι Τμπίλισι. Ο Δημητριάδης υπήρξε ο πρώτος μου δάσκαλος στη διεύθυνση ορχήστρας. Ημουν πολύ νέος και δεν θυμάμαι πολλά. Ομως, όταν είσαι νέος όλα σού φαίνονται σημαντικά και ενδιαφέροντα. Δουλέψαμε την τεχνική και το ρεπερτόριο. Ημουν μαθητής του επί ενάμισι χρόνο. Μετά συνέχισα στη Μόσχα με τον Ιγκορ Μαρκέβιτς. Πλάι του διδάχτηκα πολλά. Κατά την άποψή μου, μέχρι σήμερα ο Μαρκέβιτς παραμένει ένας από τους κορυφαίους σε ό,τι αφορά την τεχνική. Τα χέρια του αρχιμουσικού πρέπει να μεταφέρουν στην ορχήστρα όλες τις πτυχές του έργου, όχι απλώς να μετρούν σωστά τον χρόνο και να δίνουν τις εισόδους στα διάφορα όργανα. Η μουσική ξεκινά μετά από αυτά: βρίσκεται στο χαρακτήρα, στο ύφος, σε πράγματα που δύσκολα εκφράζονται με λόγια. Αυτό που παίζει η ορχήστρα, αυτό που ακούει το κοινό, πρέπει να είναι «μέσα» στα χέρια του μαέστρου. Γι’ αυτό οι πρόβες είναι σημαντικές: εκεί δουλεύει ο αρχιμουσικός το έργο με την ορχήστρα. Σκεφτείτε: επί δύο ώρες, μία ομάδα ανθρώπων βρίσκεται επί σκηνής και παίζει μουσική. Είναι σημαντικό για τον ακροατή να κατανοεί αυτό που ακούει. Δεν αρκεί απλά ο ωραίος ήχος. Οπως, λοιπόν ο πιανίστας «πλάθει» το έργο με τη βοήθεια ενός οργάνου, έτσι για τον αρχιμουσικό, το «όργανο» είναι η ορχήστρα.
Καλή και κακή μουσική
– Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης αναδείχτηκαν οι μουσικές σχολές καθεμιάς από τις δημοκρατίες που την αποτελούσαν. Ποια θα αναγνωρίζατε εσείς ως τα μουσικά χαρακτηριστικά της δικής σας πατρίδας, της Γεωργίας;
– Είναι πολύ δύσκολο να ορίσει κανείς τι είναι ελληνική, ρώσικη ή γεωργιανή μουσική. Για μένα υπάρχει καλή και κακή μουσική. Βέβαια, μπορεί κανείς να ανιχνεύσει μία νοοτροπία, τονικότητες ή χαρακτηριστικές αρμονικές δομές. Η μουσική σχολή της Γεωργίας δεν έχει ιστορία περισσότερη των ενενήντα ετών. Αντίθετα, ο πλούτος της παραδοσιακής μας μουσικής είναι τεράστιος και υψηλής ποιότητας. Αλλά, αυτό είναι άλλο κεφάλαιο. Πιστεύω ότι είναι λάθος ένας συνθέτης να θεωρεί ότι κάνει «εθνική» μουσική επειδή αξιοποιεί με προφανή τρόπο υλικό της δημοτικής παράδοσης. Ο λαϊκός πλούτος είναι πολύ δυνατός από μόνος του. Ορισμένοι συνθέτες θέλησαν να συνδυάσουν την παράδοση με την ευρωπαϊκή μουσική, που στην Γεωργία έφτασε μέσω της Ρωσίας. Αυτό σημαίνει πως η δυτική μουσική έφτασε ήδη φιλτραρισμένη. Μονάχα μετά το 1956 είχαμε καλύτερη πληροφόρηση, μπορέσαμε να ακούσουμε Στραβίνσκι, Χίντεμιτ, Σαΐνμπεργκ, Βέμπερν. Τότε άρχισε η εξέλιξη, που απέδωσε αρκετούς ενδιαφέροντες συνθέτες, ο πιο γνωστός από τους οποίους είναι ο Γκίγια Καντσέλι.
– Εχετε στηρίξει το έργο του Καντσέλι.
Με τον Καντσέλι ήμαστε μαζί από την αρχή, από το 1961, και μέχρι σήμερα είμαστε πολύ καλοί φίλοι. Το βασικό χαρακτηριστικό της μουσικής του είναι η ψυχή, το πνεύμα. Η μουσική του αποδίδει την νοοτροπία του λαού μας ενώ ταυτόχρονα είναι διεθνής. Οπως ο Στραβίνσκι, ο Σοστακόβιτς ή ο Μπάρτοκ. Δεν συνθέτει με «αναφορές» όπως συνηθίζεται: είναι όλος ψυχή. Εχει βρει τη δική του γλώσσα, κάτι που είναι εξαιρετικά δύσκολο για οποιοδήποτε συνθέτη. Αρμονικά τα έργα του είναι πολύ απλά, αλλά έχουν μεγάλο βάθος. Επιπλέον, χειρίζεται άριστα την ενορχήστρωση και πλάθει πολύ ενδιαφέρουσες δομές. Οταν κανείς ακούει τη μουσική του νομίζει πως ο συνθέτης διαρκώς επαναλαμβάνεται. Ομως όχι: απλά, μένει σταθερός στη γλώσσα του, που εμπλουτίζει διαρκώς με νέες ιδέες.
– Εχετε παίξει όλα τα μεγάλα συμφωνικά του έργα, που επίσης έχετε ηχογραφήσει. Ωστόσο, στην Ελλάδα δεν τα έχετε διευθύνει.
– Το προγραμματίζουμε ήδη. Σήμερα ο Καντσέλι παίζεται παντού, είναι της μόδας. Παρ’ όλα αυτά χαίρεται ακόμα όταν διευθύνω εγώ τα έργα του γιατί ξέρω τα μυστικά τους.
– Πώς επιλέγετε το ρεπερτόριο, που παρουσιάζετε στην Αθήνα;
– Μετά από ενδιαφέρουσα διαπραγμάτευση με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών! Ενα κριτήριο είναι να εμπλουτισθεί το ρεπερτόριο της ορχήστρας. Ενα δεύτερο, μέσα από τα έργα να βοηθηθεί το επίπεδό της: σε αυτή την περίπτωση λειτουργώ ως μουσικός παιδαγωγός, κάτι που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Γι’ αυτό, συχνά επιλέγω κλασικό ρεπερτόριο. Ενα ακόμα κριτήριο είναι το κοινό. Προσωπικά, προτιμώ το ρομαντισμό: τα μεγάλα συμφωνικά έργα του Μπραμς, του Μάλερ, του Ρίχαρντ Στράους, του Τσαϊκόφσκι, του Μπερλιόζ και φυσικά του Μπετόβεν.
Πρωτογενή
συναισθήματα
– Παίζετε όμως και πολλά σύγχρονα έργα.
– Επαιζα όταν ήμουν νέος. Σήμερα τα επιλέγω μόνον όταν έχουν πραγματικό ενδιαφέρον. Τα περισσότερα αποτελούν πειράματα και μάλιστα όχι επιτυχημένα! Πολλά έργα σύγχρονης μουσικής έχουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον ως πειράματα, δεν αποτελούν όμως -κατά τη γνώμη μου- έργα υψηλής τέχνης.
– Πιστεύετε λοιπόν ότι η ιστορία της κλασικής μουσικής έχει ολοκληρωθεί;
– Η μουσική είναι μία τέχνη που απευθύνεται στο συναίσθημα. Οφείλει να διεγείρει τον ακροατή θετικά ή αρνητικά, να τού προκαλέσει χαρά, θλίψη, οργή. Οπως την αντιλαμβάνομαι εγώ, απευθύνεται σε πρωτογενή συναισθήματα. Οι άνθρωποι δεν έχουν μεταβληθεί τόσο πολύ: η αγάπη, ο έρωτας ακόμα και οι βιολογικές μας ανάγκες, το φαγητό, ο ύπνος, παραμένουν ίδια. Βέβαια, η ζωή μας έχει αλλάξει σημαντικά, έχει γίνει πιο γρήγορη και ο κόσμος πιο μικρός. Σε αυτές τις ταχύτητες ο κόσμος δεν έχει πολύ χρόνο να σκεφτεί. Επίσης υπάρχει οκνηρία: ο Στραβίνσκι έλεγε ότι ο κόσμος θέλει να πληροφορείται αλλά όχι να μαθαίνει. Η κλασική μουσική λοιπόν, θα έπρεπε να γίνεται κατανοητή. Εχει μεγάλο βάθος αλλά είναι και πολύ απλή. Ο Καντσέλι είναι πολύ απλός. Πολλοί συνθέτες επιστρέφουν στην απλότητα και μέσα από μία πολυστυλιστική γραφή επιχειρούν να προσδώσουν στα έργα συμπυκνωμένη ένταση. Τα πειράματα είναι καλά και έχουν δώσει πολλά ενδιαφέροντα έργα. Ομως ποιος είναι ο στόχος τους; Κατ’ εμέ θα έπρεπε να απευθύνονται στον άνθρωπο. Ακούγοντάς τα θα πρέπει κανείς με κάποιον τρόπο -θετικό ή αρνητικό- να συμμετέχει, να μη μένει αδιάφορος. Αυτό έχει σημασία.
– Εχετε διευθύνει ποτέ σας έργα Ελλήνων συνθετών;
– Δυστυχώς όχι. Μονάχα Ξενάκη, όταν ήμουν νέος. Πολύ ενδιαφέρων, αλλά πολύ στεγνός για τα δικά μου γούστα.
– Πώς σας φαίνεται η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών;
– Μού αρέσει πολύ. Καμιά φορά δημιουργούνται εντάσεις, αλλά τούς αγαπώ ειλικρινά. Είναι πολύ καλοί μουσικοί και χαίρονται όταν παίζουν καλά. Χαίρονται λιγότερο με τις δοκιμές. Ομως αντιμετωπίζουν πολύ μεγάλα προβλήματα. Δεν έχουν χώρο δοκιμών, παρότι ο κύριος Γαρουφαλής έχει κάνει πολλά προκειμένου να βελτιώσει την κατάσταση. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει καλός μόνιμος αρχιμουσικός με τον οποίο να συνεργάζεται μία ορχήστρα. Διεθνώς, στις μεγάλες μητροπόλεις, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, οι ορχήστρες παίζουν με άλλο αρχιμουσικό κάθε εβδομάδα. Αυτό είναι ενδιαφέρον για το κοινό αλλά επικίνδυνο για τις ίδιες τις ορχήστρες, που δεν έχουν σημείο αναφοράς και κουράζονται. Ο αρχιμουσικός είναι βεβαίως καλλιτέχνης, αλλά είναι και παιδαγωγός.
Δισκογραφία
Η δισκογραφία του Τζανσούγκ Καχίτζε περιλαμβάνει έργα από την εποχή του Μότσαρτ ώς τις μέρες μας, εστιάζεται, όμως, εύλογα σε έργα συνθετών της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. Επιλεκτικά αναφέρονται οι παρακάτω τίτλοι, με βασικούς συντελεστές και δισκογραφική εταιρεία:
– Γκαρμπάρεκ, Ιεροτελεστίες, ECM.
– Καντσέλι, Συμφωνίες αρ. 3 & 6 – Κρατική Συμφωνική Ορχήστρα της Γεωργίας, Olympia.
– Καντσέλι, Συμφωνίες αρ. 4 & 5 – Κρατική Συμφωνική Ορχήστρα της Γεωργίας, Olympia.
– Καντσέλι, Συμφωνίες αρ. 6 & 7 – Συμφωνική Ορχήστρα του Τμπίλισι, Sony.
– Καντσέλι, «Θρήνος» (Lament), ECM.
– Καντσέλι, Magnum Ignotum, ECM.
– Μότσαρτ, Συμφωνίες 40 & 41, Ορχήστρα Δωματίου του Τμπίλισι, K-Tel.
– Μπετόβεν, 9η Συμφωνία, Συμφωνική Ορχήστρα του Τμπίλισι, Nouveau.
– Μπετόβεν, «Αυτοκρατορικό» Κοντσέρτο για πιάνο, Γκαμπούνια, Συμφωνική Ορχήστρα του Τμπίλισι, Nouveau.
– Ραχμάνινοφ, Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 2, Ραψωδία σε ένα θέμα του Παγκανίνι, Βαχνάτζε, Συμφωνική Ορχήστρα του Τμπίλισι, Sony.
– Ραχμάνινοφ, Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 3, Τσβερέλι, Συμφωνική Ορχήστρα του Τμπίλισι, Nouveau.
– Σούμπερτ, 9η Συμφωνία, Συμφωνική Ορχήστρα του Τμπίλισι, Κ-Τel.
– Τσαϊκόφσκι, 4η Συμφωνία, Σλαβικό Εμβατήριο, Εισαγωγή Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Συμφωνική Ορχήστρα του Τμπίλισι, Nouveau.
– Χατσατουριάν, Γκαγιανέ – Συμφωνική Ορχήστρα της Σοβιετικής Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης, Melodyis/BMG (2 CDs).
