Βασίλης Βιτσαξής: «O Μύθος. Σημείο αναφοράς της υπαρξιακής αναζήτησης». Εκδόσεις «Ελλην», 2002, σελ. 271.
O Βασίλης Βιτσαξής, πολυγραφότατος ερευνητής, με μεγάλης εμβέλειας μελέτες για τον Πλάτωνα και τις Ουπανισάδες, είναι από τους συγγραφείς, που, όπως θα έλεγε ο Michelet, έχουν τα δυο «sexes de l’esprit», εδώ την επιστημονική συνείδηση της ακρίβειας και τεκμηρίωσης των νοημάτων (ό,τι ο Πλάτων θα αποκαλούσε ικανότητα του «σώζειν τα φαινόμενα») και το ήθος της απόδοσής τους με καλλιέπεια, με άλλο λόγο, τη δύναμη συνδυασμού φιλοσοφικού περιεχομένου και μορφής των ερευνητικών εγχειρημάτων.
Μετά το έργο «Αναφορά στην Ποίηση» (Ερμής, 1997), γραμμένο από έναν φιλόσοφο-ποιητή, βαθύ γνώστη των θεμάτων της Αισθητικής, που ακολούθησε το στοχαστικό κατόρθωμα του βιβλίου O στοχασμός και η πίστη (Εστία, 1991, τ. 2, βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών), η πορεία στις οδούς της φιλοσοφικής «διζήσιος» του B. Βιτσαξή καταλήγει, προς το παρόν βέβαια, στη χώρα του Μύθου, «πρώτου διδασκάλου του ανθρώπου… παιδαγωγού… στην παιδική ηλικία της ανθρωπότητας, όπως λέει ο Cassirer, του οποίου τη ρήση αναφέρει ο συγγραφέας, ανάμεσα σε άλλες προεξαγγελτικές, στην αρχή του βιβλίου του.
Η πλούσια βιβλιογραφία, και αυτό λέγεται εδώ και μετά λόγου γνώσεως, αποκαλύπτει ότι ο B. Βιτσαξής έχει αφομοιώσει δημιουργικά, στοχαστικά και κριτικά πλήθος σχετικών με το θέμα του Μύθου μελετών, ανοίγοντας κιόλας νέους ορίζοντες στην περί μύθου φιλοσοφική προβληματική. Και τούτο όχι μόνο πλουτίζοντας τη νεοελληνική φιλοσοφική βιβλιογραφία, αλλά και επαληθεύοντας τον αποκαλυπτικό λόγο του Kierkegaard, «τι να την κάνω την αλήθεια, αν δεν είναι αλήθεια για μένα;», αφού, όπως δείχνει ο υπότιτλος του βιβλίου, η έμφαση δίνεται στην προσέγγιση του μύθου ως σημείου αναφοράς της υπαρξιακής αναζήτησης.
Με τη χαρακτηριστική στα μεγάλα έργα του διακειμενική γραφή, με σαφήνεια νοημάτων, ως «αργυρογνώμων», θα έλεγα προσφεύγοντας στον Αριστοτέλη, και με αισθητική λεκτική πληρότητα, ο συγγραφέας προσεγγίζει πολυπρισματικά το θέμα του μύθου και αναδεικνύει τη θετική δυναμική του μύθου.
Η θεματική του βιβλίου είναι ιδιαίτερα ενδεικτική, λειτουργώντας όπως τα σήματά του Παρμενίδη.
1. Μύθος και γνώση. Εδώ διερευνώνται εξαντλητικά όλοι οι δίαυλοι της γνώσης.
2. Μύθος και Λόγος, όπου ο συγγραφέας διερευνά την πολυεδρικότητα του Λόγου στις πηγές της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, από τον Παρμενίδη ώς τον Αριστοτέλη. Στη συνέχεια ανιχνεύεται και τονίζεται η σχέση, αλληλοεπικάλυψη των δύο μεγεθών σε δύο υποκεφάλαια με τους χαρακτηριστικούς τίτλους «O Λόγος του Μύθου» και «O Μύθος του Λόγου».
3. Μύθος και τέχνη. Εδώ μελετώνται συστηματικά η μυθοπλαστική φύση της τέχνης, η κοινωνική φύση και στόχευση της τέχνης.
4. Μύθος και συνείδηση του ιερού. Ιδιαίτερα πρωτότυπο κεφάλαιο για τον «υπέρτατο μύθο», τον μύθο που εκπορεύεται από την ενυπάρχουσα στον άνθρωπο συνείδηση του ιερού, της θρησκευτικότητας (εύστοχη η διάκριση από την έννοια του θρησκεύματος, έννοια βασικά κοινωνικού χαρακτήρα), της πίστης. Στη διερεύνηση του ρόλου της μυθικής ανέλιξης της συνείδησης του ιερού ο συγγραφέας έχει την ευχέρεια και ευκαιρία να αποδώσει «τετελεσμένα» θα έλεγα, με επιτυχή λογοτεχνικό τρόπο αποσπάσματα από τους πλατωνικούς Διαλόγους «Φαίδρος» και «Συμπόσιον» και να προχωρήσει σε συσχετισμούς με πανάρχαια ινδικά φιλοσοφικά κείμενα.
5. Μύθος και υπαρξιακή αναζήτηση. Το τελευταίο αυτό κεφάλαιο εκκινεί από τις δύο όψεις του μεγάλου οντολογικού ερωτήματος τι είναι – τι είμαι, με αναφορές στην Ανατολή και στην αρχαία Ελλάδα, για να κορυφωθεί στην ιδέα ότι ο μύθος είναι για τον άνθρωπο «σχεδία» προκειμένου «να διασχίσει τον απέραντο ωκεανό της άγνοιας που τον χωρίζει από το Ον (ή το μη Ον), από το υπάρχον».
Σήμερα ιδιαίτερα, που οι άνθρωποι «φοβούνται» να συνταιριάζουν δημιουργικά λόγο και μύθο, αλλά δεν φοβούνται να ζουν, όχι «εν καιρώ», αλλά επικαιρικά με αφιλοσόφητους μύθους, το βιβλίο του B. Βιτσαξή είναι ακόμη ένας, όπως και τα προηγούμενα έργα του, «τόκος εν τω καλώ».