Ενα χρυσό περίαπτο, είναι πάντα μια σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη για κάθε αρχαιολόγο. Στον εντυπωσιακό μάλιστα νεολιθικό οικισμό της Φτελιάς, στη Μύκονο, δεν βρέθηκε μόνο χρυσό, αλλά και χάλκινο, το πρώτο χάλκινο που αποκαλύφθηκε στην Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά, όταν μιλάς με τον καθηγητή κ. Αδαμάντιο Σάμψων (διενεργεί με το Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου τις συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή) οι εντυπώσεις αλλάζουν. Τα δύο συνεχόμενα αψιδωτά κτίσματα που ‘χουν ύψος 1,80μ., είναι σπανιότατα ευρήματα για τα δεδομένα της νεολιθικής εποχής, λέει. Οπως και το κτίριο μεγαροειδούς τύπου με τρεις χώρους και τοίχους ύψους 1,40μ., που ανήκει σε παλαιότερη οικοδομική φάση.
Εδώ και δύο χρόνια ξεκίνησε η ανασκαφή στον μυχό του Πανόρμου. «Μία από τις σημαντικές», όπως λέει στην «K» ο ανασκαφέας, «θέσεις του Αιγαίου που χρονολογείται από το τέλος της 6ης χιλιετίας π. X.». H έρευνα εκεί άρχισε το 1994, όταν ο κ. Σάμψων ήταν προϊστάμενος ακόμη της KA΄ Εφορείας Κυκλάδων. Κι όπως έδειξαν μέχρι τώρα τα ευρήματα, άξιζε ο κόπος.
Αψιδωτά κτίρια
Ο οικισμός που αποκαλύπτεται, καταλαμβάνει, ώς τώρα, μία έκταση περίπου οκτώ στρεμμάτων. Τα δύο τελευταία χρόνια «η έρευνα προχώρησε σε βαθύτερα στρώματα και αποκάλυψε τοίχους που σώζονται σε μεγάλο ύψος και ανήκουν σε κτίρια τεσσάρων οικοδομικών φάσεων. Εχει αποκαλυφθεί σε μεγάλο μέρος κτίριο μεγαροειδούς τύπου με τοίχους, που ανήκει στην παλαιότερη οικοδομική φάση (5000 π. X.). «Στην ίδια φάση ανήκει και δάπεδο άλλου κτιρίου, στο οποίο βρέθηκε τεράστια ποσότητα απανθρακωμένων σπόρων σιτηρών και οσπρίων. Από το ίδιο στρώμα προέρχεται η παλαιότερη χρονολογία 5100-5000 π. X» λέει ο ανασκαφέας. H έκπληξη ήταν τα αψιδωτά κτίρια. «O ιδιαίτερος τρόπος κατασκευής τους, το σχήμα, το μικρό τους μέγεθος και η απουσία ευρημάτων στο δάπεδό τους υποδεικνύουν πιθανώς ότι δεν είχαν χρησιμοποιηθεί για κατοικία και το πιο πιθανό είναι ότι χρησίμευαν σαν σιτοβολώνες». Στη Φτελιά της Μυκόνου, όμως, βρέθηκαν και υπολείμματα παιδικής ταφής – «έχει σημασία ότι τα κόκκαλα ήταν καμένα, πράγμα που σημαίνει ότι έχουμε μια καύση νεκρού, σπάνια για την περίοδο της αρχής της Νεότερης Νεολιθικής» – τεράστιος όγκος κεραμεικής «φανερώνει τοπική παραγωγή και εργαστήρια», επίσης εργαλεία από οψιανό κ. ά.
Εντυπωσιακό περίαπτο
Ομως ποιος δεν εντυπωσιάζεται από τον χρυσό; H ανακάλυψη του νεολιθικού περίαπτου, του τέταρτου που βρίσκεται στον ελληνικό χώρο και φανερώνει επαφές με άλλους πολιτισμούς της Βαλκανικής ή της Μικράς Ασίας είναι γεγονός. Ανάλογα, τύπου Βάρνας δηλαδή, είχαν βρεθεί στα σπήλαια της Θεόπετρας, της Σαλαμίνας (στο λεγόμενο «του Ευριπίδη»), και στο Ζα της Νάξου.
Αν η φετινή έρευνα πρόσφερε το χρυσό περίαπτο, η περσινή έδωσε ένα χάλκινο. «Το πρώτο στην Ελλαδα. Δεν νομίζω να ‘χει βρεθεί κάτι ανάλογο».
Σπάνια και τα πήλινα ειδώλια που βρέθηκαν στα στρώματα της ανασκαφής, το τμήμα από πήλινο ομοίωμα πλοίου της εποχής και ένα κομμάτι από κοκκάλινο μουσικό όργανο, μάλλον πνευστό.
Το επόμενο βήμα
Ενας χώρος που έδωσε σπάνια περίαπτα, χιλιάδες κομμάτια από γραπτά αγγεία και τόσα άλλα ξεχωριστά ευρήματα, σίγουρα κάτι κρύβει. Ολα αυτά ίσως έχουν σχέση με το μεγάλο αψιδωτό κτίριο, που αν και δεν θέλει να προτρέχει ο ανασκαφέας, ελπίζει ότι ίσως είναι χώρος λατρευτικός. Οι έρευνες που γίνονται (υπουργείο Αιγαίου, Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Δήμος Μυκόνου), έδωσαν και την έκδοση «The Neolithic sottlement at Ftelia, Mykonos» που συγκεντρώνει τη δραστηριότητα μιας επταετίας. H επόμενη, θα ‘ρθει με το τέλος της ανασκαφής. Υπάρχουν πάντως δύο ακόμη ανασκαφές που περιμένουν τον κ. Σάμψων. O μεσολιθικός οικισμός (8000 π. X.) της Κύθνου, με πλούσια ευρήματα που επιβεβαιώνουν ότι πρόκειται για την αρχαιότερη θέση στο Αιγαίο, και η ανασκαφή στο σπήλαιο Σαρακινού στην Κωπαΐδα. Εκεί οι έρευνες έφεραν στο φως πλούτο ευρημάτων από την παλαιολιθική μέχρι τη μέση εποχή του χαλκού (1600 π. X.).