Το έτος 1905 ήταν μια σημαδιακή χρονιά για τον 26χρονο γραφιά στη Βέρνη, ονόματι Αλμπερτ Αϊνστάιν. Μετά χρόνων ταραχή και εντάσεις, είχε επιτέλους κατασταλάξει σε μια ήρεμη, μικροαστική ζωή με τη γυναίκα του Μίλεβα και τον μικρό γιο τους Χανς Αλμπερτ. Τέλειωσε το ντοκτορά του και συνάμα δημοσίευσε μια σειρά από επιστημονικές μελέτες που άλλαξαν την πορεία της ιστορίας. Ανάμεσά τους ήταν και η θεωρία της σχετικότητας, που τότε υπήρξε περισσότερο αφορμή για ανέκδοτα παρά για κοσμοϊστορικές αλλαγές.
Το βόλεμα και η αναγνώριση δεν τον έκαναν να αλλάξει τη ζωή του, τουλάχιστον όχι αμέσως. Για τα επόμενα τέσσερα χρόνια παρέμεινε γραφιάς. Ομως, δεν ήταν αυτή η μοίρα του. Ακολούθησε ένα μακρύ ταξίδι που στο τέλος του, το 1955 στο Πρίνστον του Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ, ο νέος άντρας, ο οποίος είχε γεννηθεί στο Ουλμ της Γερμανίας το 1879, αναπολώντας τον εαυτό του τον είδε να μεταμορφώνεται από επαναστατημένο παλικάρι σε εκκεντρικό επιστήμονα και κατόπιν σε πνευματικό γκουρού, ειρηνόφιλο προφήτη της ατομικής ενέργειας, αλλά και υπερασπιστή των ατομικών ελευθεριών και ύποπτο του FΒΙ.
Την 76χρονη αυτή εξέλιξη παρουσιάζει ανάγλυφα η έκθεση «Αϊνστάιν» του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη Νέα Υόρκη, που σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς συνεδρίων και ειδικών εκδηλώσεων, σ’ αυτό το Μουσείο και αλλού, τα οποία λειτουργούν ως προάγγελος των παγκόσμιων εορτασμών του 2005, την επέτειο των 100 χρόνων από το θαυμάσιο εκείνο έτος στη ζωή του Αλμπερτ Αϊνστάιν. H έκθεση τούτη, αφού περιοδεύσει σε όλες τις ΗΠΑ, θα καταλήξει το 2005 στην Ιερουσαλήμ.
Εάν σε κάτι ενδιαφέρουν τα εκθέματα της έκθεσης, γράμματα, φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα, είναι, καθώς γράφει ο Ντένις Οβερμπάι στη «Νιου Γιορκ Τάιμς» για τους φωτισμούς που ρίχνουν στις πιο σκιώδεις πτυχές της προσωπικότητάς του. Οι ερασιτεχνικές του απόπειρες στη σύνθεση π.χ., για την αγάπη του στη μουσική, το απολυτήριο από τον ελβετικό στρατό, λόγω πλατυποδίας, για την κοινωνική ζωή του και τα ερωτικά του γράμματα για την αισθηματική ζωή του. Από αυτά ξεχωρίζουν ένα γράμμα του 1910 στην Μίλεβα Μάριτς, συμφοιτήτριά του στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης και μέλλουσα γυναίκα του, γραμμένο στο τυπικό, λυρικό ύφος της εποχής? ένα άλλο του 1913 στην εξαδέλφη του Ελσα Αϊνστάιν (παντρεμένη τότε με έτερο συγγενή) για την οποία χώρισε την Μίλεβα και την παντρεύτηκε το 1919, και ένα του 1918 όπου αναφέρει τους όρους του διαζυγίου του με την Μίλεβα, που σύμφωνα με ένα τους, θα της παρείχε όλο το ποσό του Βραβείου Νόμπελ εάν το κέρδιζε.
Μεγαλύτερης σπουδαιότητας, γιατί γενικότερης σημασίας είναι ένα γράμμα του 1939, αποτέλεσμα πίεσης του φυσικού Λίο Στσίλαρντ, όπου ενημέρωνε τον πρόεδρο Ρούσβελτ για την δυνατότητα κατασκευής της ατομικής βόμβας. H απάντηση του Ρούσβελτ ήταν ότι συνέστησε επιτροπή για τη διερεύνηση της αξίωσης του Αϊνστάιν που υπήρξε το πρώτο βήμα για το Μανχάταν Πρότζεκτ, το οποίο οδήγησε στη βόμβα.
Ο ίδιος αποκλείστηκε από το σχέδιο για λόγους ασφαλείας, όμως, κι αυτό είναι λιγότερο γνωστό, με ένα γράμμα του 1945, παρότρυνε τον Ρούσβελτ να μην ρίξει τη βόμβα. O Ρούσβελτ όμως πέθανε τον Απρίλιο του 1945 πριν να διαβάσει το γράμμα και τον Αύγουστο η βόμβα έπεσε στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, σκοτώνοντας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους.
Η αντίδραση του Αϊνστάιν όταν το έμαθε ήταν: «Αλίμονό μου».