Σήμερα, οι παράδοξες εικόνες του Ρενέ Μαγκρίτ (1898-1967) έχουν γίνει μέρος της καθημερινότητας στις μεγαλουπόλεις της Δύσης, όσο και τα λιωμένα ρολόγια του Σαλβαντόρ Νταλί. Πολλά από τα χαρακτηριστικά έργα του Μαγκρίτ, οι μπότες με τα ανθρώπινα δάχτυλα, το άδειο νυχτικό με τα γεμάτα στήθη, η πίπα με την επιγραφή «Δεν είναι μια πίπα», ο νυχτερινός δρόμος με τον γαλάζιο ουρανό, ο τεράστιος ιπτάμενος βράχος με την πόλη στην κορυφή του, συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση την αφιερωμένη στη δημιουργία του, στο Ζε ντε Πομ του Παρισιού.
Ησυχη όψη
Κατά μία έννοια, ο Μαγκρίτ δεν είναι διόλου ζωγράφος. Είναι εικονογράφος ιδεών ή ακόμη πράκτορας υπονομευτής της συμβατικής επικοινωνίας που, αφήνοντας την κλασική, ζωγραφική γλώσσα απείραχτη, ανατινάζει τα μηνύματά της. Σε αυτό συμβάλλει αποφασιστικά, καθώς γράφει ο Μάικλ Γκίμπσον στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», ο ακαδημαϊκός, λεπτομερειακά αναπαραστατικός χρωστήρας του και, κατά δεύτερο λόγο, η ενσωμάτωση στο έργο του, της τυπικής όψης του Βέλγου αστού με το σκληρό καπέλο, το γιλέκο και το μαύρο παλτό. Και όχι μόνο στο έργο του, αλλά και στο παρουσιαστικό του το ίδιο. Μέσα σε αυτήν την ευυπόληπτη εικόνα, σαν σε κλουβί έκλεισε ένα αηδόνι που τραγουδούσε παράφωνα. Μέσα σε αυτό το μαύρο κλουβί, κατέφυγε μετά το πρώτο τραύμα της ζωής του, την αυτοκτονία της μητέρας του που ρίχτηκε στον ποταμό Σαμπρ, όταν αυτός ήταν 14 χρόνων.
Αρχικά ο Μαγκρίτ δούλεψε στη διαφήμιση για βιοπορισμό, αλλά πιο συγγενικά ένιωθε στον κόσμο του Υπερρεαλισμού που κυριαρχούσε τότε με τις ανορθόδοξες ιδέες του, καλλιτεχνικά και κοινωνικά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 γνωρίστηκε και με τον Αντρέ Μπρετόν και με τις ιδέες του κομμουνισμού. Πολύ αργότερα, το 1945, έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος του Βελγίου αλλά αποχώρησε, μουδιασμένος από την καταπιεστική ατμόσφαιρά του, 18 μήνες αργότερα, μολονότι δεν αποχωρίστηκε από τις ιδέες που τον είχαν αρχικά θερμάνει. Πολύ νωρίτερα, το 1929, είχε διακόψει τις σχέσεις με τον Αντρέ Μπρετόν όταν, σε μια συνάντησή τους, αυτός απαίτησε από τη Ζορζέτ, σύζυγο του Μαγκρίτ, να βγάλει τον χριστιανικό σταυρό που φόραγε στον λαιμό της.
Το νοηματικό περιεχόμενο των ζωγραφικών του έργων είναι αινιγματικό, όπως αινιγματικές μπορεί να είναι εικόνες που τα στοιχεία τους είναι αυθαίρετα συναρμοσμένα, υπακούοντας σε μια κρυφή λογική. H συναρμογή τους βέβαια είναι ευφυέστατη έτσι ώστε τα έργα μοιάζουν να απηχούν κάτι από το αίνιγμα που είναι η ίδια η ζωή. Αυτό κεντρίζει περισσότερο από τους καλλιτέχνες, τους σημειολόγους και τους εννοιολόγους, που αρέσκονται να εντρυφούν στην κρυμμένη ανησυχία κάτω από την ήρεμη επιφάνεια. Αλλη η εικόνα και άλλο το πράγμα, άλλο το ον και άλλη η ιδέα του. Δηλαδή ο Μαγκρίτ είναι κατ’ ουσίαν ζωγράφος ιδεών. Οι ψυχαναλυτές επίσης βρίσκουν ένα πλούτο ιδεών στα έργα του Μαγκρίτ, που συνταιριάζονται και ερμηνεύουν τις δικές τους ιδέες. Στις «Γιγαντιαίες ημέρες» του 1928, μια γυμνή γυναίκα αποκρούει έναν επίμονο άνδρα που, για τους ψυχαναλυτές, δεν είναι παρά η εικόνα ενός άνδρα προβεβλημένη πάνω στο γυναικείο σώμα. Το έργο ίσως να λέει ή να μη λέει πολλά για την ψυχή του Μαγκρίτ, εικονογραφεί όμως την ψυχαναλυτική έννοια της προβολής.
Ανατρεπτικό χιούμορ
Ενα πρώτο που αισθάνεται κανείς στα έργα του Μαγκρίτ και που γι’ αυτό ίσως παραβλέπεται, είναι το χιούμορ. Στη «Συλλογική εφεύρεση» π.χ. του 1935, μια σειρήνα είναι ξαπλωμένη στην ακρογιαλιά, η οποία είναι από τη μέση και κάτω γυναίκα και από τη μέση και πάνω ψάρι – μια ευφυής αντιστροφή, διά της αφαίρεσης του ρομαντισμού, της γοργόνας στο λιμάνι της Κοπεγχάγης. Σίγουρα, ο Μαγκρίτ με τις εικόνες του, ανέτρεψε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και κατανοούνται οι εικόνες.