1) Massimo Cacciari: «Αρχιπέλαγος». Μετάφραση: Νάσος Κυριαζόπουλος. Εκδοτικός οίκος Π. Τραυλός (Σειρά «Λογείον»), 2003, σελ. 200.
2) Roberto Cotroneo: «Ιδανική ηλικία». Μετάφραση: Βασίλης Τριανταφύλλου. Εκδοτικός οίκος Π. Τραυλός (σειρά «Αφροδίτη»), 2003, σελ. 174.
H επιλογή να παρουσιαστούν παράλληλα τα δύο αυτά βιβλία οφείλεται σε αρκετούς λόγους: είναι και τα δύο καλά δείγματα της σύγχρονης ιταλικής γραφής, το μεν πρώτο της γεωφιλοσοφίας της Μεσογείου, το δε δεύτερο του έρωτα προς το «νεανικόν και αύθαδες κάλλος». Εχουν εκδοθεί από τον ίδιο οίκο και στην ανάλογη σειρά, «δεόντως και προσηκόντως» (προφανώς από έναν «Αναγνώστη» που «ξέρει»). Είναι και τα δύο συνήθως αντι-δηλούμενα ως προς τα υπο-κείμενα, που εννοούν ή υπονοούν, σπάνια είναι παρα-δηλούμενα, αλλά ποτέ συν-δηλούμενα.
– Τα υπο-κείμενα του «Αρχιπελάγους» είναι οι κορυφές της δυτικοευρωπαϊκής διανόησης και τέχνης, από τον Φράνσις Μπέικον μέχρι τον Αλμπέρ Καμί, που αντιπαραθέτει τη «μεσημβρινή σκέψη στην ευρωπαϊκή νύχτα» του μηδενισμού, δηλαδή, σημειωτικά, τη νοτιοευρωπαϊκή, μεσογειακή σκέψη, στη δυτικοευρωπαϊκή.
Πίσω όμως από τη συναρπαστική περιδιάβαση των κορυφών του πνεύματος και της τέχνης, ελλοχεύει καιροφυλακτώντας ο μαχόμενος εξηντάρης πολιτικός, που κατά το blurb, αναλαμβάνει «σημαντικές πρωτοβουλίες για τη χάραξη ενός «τρίτου δρόμου» ανάμεσα στις εθνικιστικού τύπου αυτονομιστικές κινήσεις και τον κρατικιστικό συγκεντρωτισμό». Αυτός ο στόχος όμως δεν υπηρετείται σωστά, φοβάμαι, με το μουσολινικού τύπου «mare nostrum» ως συνώνυμο της Μεσογείου (σ. 13), γιατί προκαλεί αντανακλαστικά και θυμίζει το σκίτσο του Φωκίωνος Δημητριάδη, που σε απάντηση ενός Ιταλού εισβολέα, που κραυγάζει «mare nostrum», δέχεται ένα γερό λάκτισμα στα οπίσθια από έναν εξαγριωμένο τσολιά, που ρίχνοντάς τον στο Ιόνιο του απαντάει: «Κουταμάρε νόστρουμ!». Επίσης δεν υπηρετείται αποτελεσματικά ο σκοπός του με «αντιδραστικές» θέσεις, όπως αυτή: «Το γεγονός ότι η πολιτική δεν μπορεί να υπαχθεί στη διάσταση της ηθικής της ευθύνης, το γεγονός ότι είναι αδύνατον να την προσδι-ορίσουμε μέσα στα όρια αυτά (ώστε να ανταποκριθούμε στην προσταγή που ήδη η κλασική σκέψη έχει θέσει, του περιορισμού, δηλαδή, της ύβρεως, που αποτελεί και συστατικό της πολιτικής), δεν ενέχει απλώς κάποια «εμβάθυνση» στο νόημά της? απειλεί να διαλύσει κάθε πιθανή μορφή της».
Δυστυχώς, το συναρπαστικό «Αρχιπέλαγος» του Cacciari είναι και αρχιπέλαγος λαθών κάθε είδους: π.χ. σελ. 13 «η αλς, είναι σαν το αλάτι» (και όμως η αλς είναι το άλας), ο «ατρύγετος πόντος», (Ομ. ε 158) δεν είναι «ακαταπόνητος», είναι ατρύγητος, ανεξάντλητος (εδώ μέχρι και ο Σεφέρης έκανε λάθος, γιατί παρασύρθηκε από την αγγλική μετάφραση). Το απόσπασμα του Ηράκλειτου «ήθος ανθρώπω δαίμων» δεν σημαίνει (σελ. 20) «το ήθος είναι το θείο για τον άνθρωπο», αλλά ο χαρακτήρας μας είναι η ευδαιμονία ή η κακοδαιμονία μας. O B. Ζάγκερ (της σημ. 12, σελ. 31) είναι ο Γερμανός Werner Jaeger, ο συγγραφέας της τρίτομης «Παιδείας (H διαμόρφωση του Ελληνα ανθρώπου)». Και κάτι γενικότερο: το ότι όλοι οι μη αγγλόφωνοι στηλιτεύουμε τον «γλωσσικό ιμπεριαλισμό» των Αγγλων και των Αμερικανών δεν μας νομιμοποιεί να μεταμορφωνόμαστε εμείς σε «μικρούς ιμπεριαλιστές», ο καθένας με τη δική του γλώσσα, όπως ο M.C. με τα ιταλικά. Αν ένας νέος διαβάσει (στη σημ. 30 της σελ. 110) E. Ρενάν, «Dialoghi filosofici», θα νομίσει ότι ένας Ιταλός με γαλλικό ίσως όνομα δημοσίευσε το 1992 στην Πίζα το βιβλίο «Φιλοσοφικοί διάλογοι».
– Ως προς το δεύτερο βιβλίο του σαραντάρη ταλαντούχου πεζογράφου Roberto Cotroneo ισχύουν τα ίδια σε διαφορετικό βαθμό: Παρα-πλανητική, αλλά μαστορικά δουλεμένη, αξιοποίηση του «Ασματος ασμάτων» σε παρα-δηλωτική σχέση με το υπο-κείμενο για αποπλάνηση της 15χρονης Νούντσια από τον συγγραφέα, που είναι καθηγητής της στο Γυμνάσιο.
Οι φιλόδοξοι συγγραφείς, όπως ο R.C., ανυποψίαστοι από τη θεωρητική διαμάχη μεταξύ του άρθρου «Παράδοση και το ατομικό ταλέντο» του Ελιοτ και του βιβλίου του Χάρολντ Μπλουμ «H αγωνία της επίδρασης», αλλά βιώνοντας οδυνηρά την «αρπάγη», καθώς αναζητούν το δικό τους δρόμο και «ανακαλύπτουν την Αμερική τους» (ή, για να μη βωμολοχούμε, «δημιουργώντας τον Ομηρό τους» – αυτό δηλαδή που δυσκολεύει τους φιλόλογους να γίνουν καλοί λογοτέχνες, έστω και αν είναι δόκιμοι συγγραφείς) ορμάνε και γράφουν ερωτικά πράγματα του είδους: «H Νούντσια βάδιζε με έναν αέρα σιγουριάς και αναίδειας, δίχως να κοιτάζει κανέναν. Κάθε τόσο η λεπτή τιράντα από κάποιο από τα ανοιχτόχρωμα φουστάνια της γλιστρούσε ψηλά στο μπράτσο της κι έμοιαζε τα βλέμματα μιας ολόκληρης πόλης να παγώνουν στη θέα εκείνου του γυμνού ώμου». Και νομίζουν ότι πρωτοπορούν, αγνοώντας ανάλογες ασύγκριτες περιγραφές του Ναμπόκοφ ή του Χένρι Μίλερ. Ολη αυτή η φλύαρη και κοινότοπη παράγραφος ωχριά μπρος σε ένα μόνο ομηρικό στίχο (ζ 163: «Φοίνικος νέον έρνος ανερχόμενον ενόησα») για την εντύπωση που έκανε η Ναυσικά, όταν την πρωτοείδε ο Οδυσσέας και θυμήθηκε το βλαστάρι φοινικιάς που είχε δει κάποτε προσκυνητής στη Δήλο.
Και αν ακόμα αγνοήσει κανείς το άστοχο του τίτλου (αφού μια γυναίκα για να είναι ωραία πρέπει να είναι στην ώρα της και όχι… άγουρη, δηλαδή άωρη) και του συγχωρήσει την παραβίαση του taboo της σχέσης, το βιβλίο είναι μέτριο, γιατί «κομίζει γλαύκα εις Αθήνας» και μάλιστα… νεοσσόν. Και στα δύο βιβλία οι μεταφραστές και οι άλλοι παράγοντες παραγωγής έκαναν ό,τι μπορούσαν.
Ο Ανδρέας Παναγόπουλος είναι συγγραφέας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών.