Τα βουνά είναι όγκοι στον χώρο. Οταν είναι κοντά προκαλούν δέος, όταν είναι μακριά αόριστη γοητεία. Και τα δύο όμως ζητούν την επιθυμία της κατάκτησης. Στις 29 Μαΐου του 1953, λίγο πριν από το μεσημέρι, ο πρώτος άνθρωπος αναρριχήθηκε στην κορυφή του Εβερεστ και από τότε, στα 50 χρόνια που μεσολάβησαν, η γοητεία έχει μεταβληθεί σε μανία. Κάθε χρόνο, περίπου 10 εκατομμύρια Αμερικανοί παίρνουν τον δρόμο των βουνών και τον ανήφορο των λόφων γύρω στα 4 εκατομμύρια Βρετανοί. Τα βουνά μαζί με τα πορτρέτα είναι οι πιο αγαπημένες αφίσες για τη διακόσμηση των σπιτιών στις μεγαλουπόλεις. Το μακρινό και το κοντινό σε μια αγαστή συνύπαρξη κάτω από την ίδια στέγη.
Οικουμενική ανάγκη
Στα βιβλιοπωλεία, τα βουνά και οι ορειβασίες κατέχουν πια τον δικό τους χώρο. Εκεί, σε μια θαυμαστή συνένωση συνυπάρχουν η φυσική ομορφιά, η στοχαστικότητα και η περιέργεια. Το μείγμα των τριών ανταποκρίνεται σε μια βαθιά ανθρώπινη ανάγκη που αν και αόριστη, είναι οικουμενική. Από στατιστική άποψη την οικουμενική ανάγκη αυτή, αποδεικνύει το γεγονός ότι το βιβλίο «Αναπούρνα» (1952), του Μόρις Χέρτσογκ, έχει πουλήσει 15 εκατ. αντίτυπα σε 50 γλώσσες. Το δημοφιλέστερο βιβλίο ορειβασίας όλων των εποχών.
Η έλξη που ασκούν τα ύψη και τα βάθη (αναλόγως από το πού στέκει κανείς) δεν είναι κάτι καινούργιο. Το ανοδικό και το καθοδικό στοιχείο ενυπάρχουν στην ανθρώπινη ψυχή. Από ψηλά, ο κόσμος δείχνει αλλιώς σαν ξαναγεννημένος.
Αυτήν την ιδιότητα της ορεινής υπόστασης, την πνευματική εξαΰλωση του χθαμαλού και χαμηλού, συνέλαβε θαυμαστά ο διακεκριμένος Αμερικανός φυσιολόγος Πίτερ Μάθισεν στο βιβλίο του «O γατόπαρδος του χιονιού». Δημοσιευμένο το 1978, το βιβλίο είχε αμέσως ευρύτατη απήχηση και εξακολουθεί να γοητεύει. O Μάθισεν ανέβηκε τα Ιμαλάια για να εντοπίσει στη φωλιά του, στο Βουνό του Κρύσταλλου, τον γατόπαρδο του χιονιού, το πιο σπάνιο και πιο όμορφο γατοειδές του κόσμου. Το ταξίδι έγινε, όπως όλα όσα γυρεύουν τα πιο σπάνια και τα πιο όμορφα πράγματα του κόσμου, μια αναζήτηση πνευματική και υπαρξιακή. Ηταν ένα προσκύνημα, ένα ταξίδι της καρδιάς στις μακρινές βουνοκορφές του ορίζοντα του Νεπάλ. O «Γατόπαρδος του χιονιού» έγινε για τον συγγραφέα του και κατ’ επέκτασιν για τους αναγνώστες του, το πρώτο σύγχρονο βιβλίο, μετά βεβαίως το «Μαγικό βουνό» του Τόμας Μαν, που κρυσταλλώνει τη διάχυτη αίσθηση, ότι στα ψηλά βουνά βρίσκει κανείς τον αληθινό εαυτό του.
Τα βιβλία για τα βουνά χωρίζονται, όπως γράφει ο «Εκόνομιστ», σε τρεις κατηγορίες: την πνευματική, την επική και την τραγική.
Το βιβλίο του Μάθισεν ανήκει στην πρώτη κατηγορία. Στη δεύτερη, το πιο πετυχημένο των τελευταίων χρόνων είναι το «Αγγίζοντας το κενό» (1988) του Τζο Σίμπσον. Το 1985, στη διάρκεια μιας ανάβασης σε μια απόκρημνη ράχη των Περουβιανών Ανδεων, ο Σίμπσον έπεσε στο κενό. Βαριά τραυματισμένος με θρυμματισμένο το δεξί πόδι, κατάφερε να συρθεί επί έξι μίλια πάνω στην παγωμένη επιφάνεια και να φθάσει στη σωτηρία. H περιγραφή της προσπάθειάς του μοιάζει με τον «Γατόπαρδο του χιονιού» στο ότι μετέχει του στοχασμού και της περιγραφικής ανάλυσης. Οι σκέψεις επί του θανάτου, της ανθεκτικότητας και της πίστης εναντίον των φυσικών φαινομένων, κάνουν το βιβλίο έναν ύμνο στην ανθρώπινη αντοχή.
Η τρέλα της ορειβασίας
Στην τρίτη κατηγορία του τραγικού ανήκει το βιβλίο του Τζον Κρακάουερ «Στον διάφανο αέρα». Το 1996 μια θύελλα χτύπησε το Ορος Εβερεστ στη διάρκεια της αναρριχητικής περιόδου, τον μήνα Μάιο. Οκτώ αναβάτες σκοτώθηκαν και ένας από τους επιζήσαντες, ο Αμερικανός Μπεκ Γουέδερς, πέρασε τη νύχτα μισοπαγωμένος με το πρόσωπο στο χιόνι σε ύψος 8 χιλιάδων μέτρων. Εχασε τη μύτη του, το ένα χέρι κι όλα τα δάχτυλά του. «Στον διάφανο αέρα», υπήρξε η πιο ζωντανή περιγραφή του τραγικού περιστατικού, διότι ο συγγραφέας μπόρεσε να μεταφέρει την ανθρώπινη διάσταση της ιστορίας, τις διαφορετικές προσωπικότητες, τις εντάσεις, τους κινδύνους. Απέδωσε ανάγλυφα και την τρομερή ομορφιά του τοπίου και μπόρεσε κάτι να μεταδώσει από την τρέλα της ορειβασίας. H απειλητική σιωπή που τριγυρίζει και στοιχειώνει τους ορειβάτες είναι μόνο η μια όψη, η εξωτερική της τρέλας αυτής, αλλά σκάβοντας πιο κάτω βρίσκει κανείς λαχτάρες που διαβιούν στα βαθύτερα στρώματα της ψυχής, οι οποίες στην πορεία της ιστορίας, εκφράζονται με διάφορους τρόπους.
Φτερά φαντασίας
Στη σύγχρονη εποχή οι πόθοι και οι λαχτάρες αυτές, εκφρασμένες στα ύψη των βουνών, των μακρινών και των κοντινών των ψηλών και των χαμηλών, δεν είναι παρά η ανάγκη απόδρασης των ανθρώπων από τη μονοτονία και τη μονοδιάστατη ζωή των μεγαλουπόλεων. Σε αυτές δεν υπάρχει απόσταση, ομορφιά, βάθος, ιδανισμός, φυσικός χρόνος.
Υπάρχουν όμως στα βουνά και εκεί τα αναζητούν οι άνθρωποι, ιδανικοί ταξιδιώτες των μακρινών οριζόντων. Ανυψωμένοι, με τα φτερά της φαντασίας βλέπουν να πέφτουν καταγής τα δεσμά που τους κρατούν καθηλωμένους και γίνονται ελεύθεροι.