ΙΤΑΛΙΑ. Στην πρόσοψη του Καστέλο Σβέβο, στο λιμάνι του Μπάρι, η μεγάλη αφίσα με το «Πορτραίτο της κυρίας στα μαύρα», μιας γυναίκας με οβάλ πρόσωπο, σωληνοειδή λαιμό και μελαγχολικό βλέμμα, αιχμαλωτίζει τον περαστικό. Είναι αδύνατον να προσπεράσεις? η φιγούρα του Μοντιλιάνι σε μαγνητίζει. H έκθεση έχει τίτλο «Αμεντέο Μοντιλιάνι, Ζαν Εμπιτέρν και οι καλλιτέχνες της Μονμάρτης και του Μονπαρνάς». Μεγάλη σε έκταση, απλώνεται σε τέσσερις αίθουσες του Κάστρου, φιλοξενεί έργα ζωγράφων της Σχολής του Παρισιού, αλλά και μια τραγωδία. Την απροσδόκητη και βίαιη κατάληξη του μεγάλου έρωτα ανάμεσα στον «δάσκαλο» και στη 19χρονη σπουδάστρια σχεδίου με την εκθαμβωτική ομορφιά. H περιγραφή της εμφάνισής της σε ένα κατατοπιστικό σημείωμα της έκθεσης δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο. Μιλάει για τα μαύρα μάτια της, την επιδερμίδα, τη λάμψη της. H ζωγραφική της, επηρεασμένη στο σχέδιο από τον Μοντιλιάνι και στα χρώματα από την επιθετική γοητεία των φωβιστών, φέρει το στίγμα της εποχής -Παρίσι, αρχές του αιώνα- και το αποτύπωμα μιας βαθιάς θλίψης στα βλέμματα των προσώπων.
Η έκθεση στο Καστέλο Σβέβο (θα διαρκέσει ως τις 25 Αυγούστου) περιλαμβάνει κυρίως πορτρέτα, αλλά και τοπία και στιγμές καθημερινές, ζωγράφων που ζούσαν στο Παρίσι εκείνη την περίοδο και αποτελούσαν ένα κύκλο, μια παρέα, μαζί με τον Μοντιλιάνι και την Εμπιτέρν: Vladimir Baranov – Rossine, Michel Kikoine, Moise Kisling, Abraham Mintchine, Maurice Loutreuil, Maurice Mendjinsky, Ογκυστ Ερμπέν, Γκαμπριέλ Φουρνιέ, Μαξ Ζακόμπ, κοκ. H περιδιάβαση στα έργα της εποχής δίνει μια γεύση των ηθών, των συνηθειών, της ψυχολογίας, αλλά και της έντασης της ζωής των ζωγράφων. H ατμόσφαιρα είναι εκρηκτική καθώς εκείνη την περίοδο γεννιούνται μεγάλα εικαστικά ρεύματα και δημιουργούν ζωγράφοι που σφράγισαν τον 20ό αιώνα. Ανάμεσα στους σημαντικότερους και ο Αμεντέο Μοντιλιάνι.
Ο μύθος Μοντιλιάνι
Οι χαρακτηριστικές του προσωπογραφίες με τα οβάλ πρόσωπα, τους σωληνοειδείς λαιμούς, τις στραβές μύτες είναι ένα κομμάτι του μύθου. O Μοντιλιάνι υπήρξε μύθος για την εποχή του. O πρόωρος θάνατος, τον Ιανουάριο του 1920, ύστερα από απανωτές κρίσεις (προϊόν της φυματιώδους μηνιγγίτιδας που τον κατέτρωγε σιγά σιγά) τροφοδότησε την σπαραχτική μυθολογία, χαρίζοντας στον Ιταλοεβραίο ζωγράφο μία θέση στο πάνθεον των καταραμένων καλλιτεχνών. H κακή του υγεία, ο αντισυμβατικός βίος, τα σκανδαλιστικά γυμνά που είχαν προκαλέσει την επέμβαση της αστυνομίας το 1917, συνέθεσαν το παζλ μιας τραγικής ζωής, από την οποία ασφαλώς δεν έλειψε ο μεγάλος έρωτας…
Ολα άρχισαν την άνοιξη του 1917. O Μοντιλιάνι γνωρίζει την 19χρονη σπουδάστρια σχεδίου και μένει άναυδος. Γράφει για τα «μεγάλα της, καθαρά μάτια, το στρογγυλό της πρόσωπο, το ολόλευκο δέρμα, τον μακρύ της λαιμό, σαν του κύκνου».
Η αντισυμβατική Ζαν
Το όνομά της, Ζαν Εμπιτέρν, τέκνο μίας τυπικής μικροαστικής καθολικής οικογένειας του Παρισιού. Οταν συναντά τον ζωγράφο, συνειδητοποιεί ότι έχει βρει τον έρωτα της ζωής της. Οι δικοί της δεν συμμερίζονται τον ενθουσιασμό. Για την ακρίβεια, η ιδέα ενός καχεκτικού, Εβραίου εραστή τους προκαλεί ναυτία. Και θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να εμποδίσουν αυτή τη σχέση. Τότε, η Ζαν θα πράξει το ανήκουστο: θα εγκαταλείψει την οικογενειακή εστία και θα συζήσει με τον Μοντιλιάνι. Τον επόμενο χρόνο τα πράγματα αλλάζουν: θα μείνει έγγυος, ενώ, σχεδόν ταυτόχρονα, η υγεία του αγαπημένου της θα χειροτερέψει. Θα κρατήσουν το παιδί παρά τις ισχυρές κοινωνικές προκαταλήψεις (δεν είχαν παντρευτεί). Μετακομίζουν στην Κυανή Ακτή, ύστερα από προτροπές των γιατρών. H μητέρα της Ζαν, η Ευδοξία Εμπιτέρν, τους ακολουθεί, για να συμπαρασταθεί στην κόρη της που είναι πλέον μητέρα ενός υγιέστατου κοριτσιού. Οι ήρεμες ημέρες κοντά στη θάλασσα δεν θα διαρκέσουν για πολύ. Τον Μάιο του 1919 η οικογένεια Μοντιλιάνι επιστρέφει στο Παρίσι. Και η Ζαν Εμπιτέρν είναι ξανά έγκυος. Δυστυχώς, η κατάσταση της υγείας του Μοντιλιάνι θα σημειώσει εκ νέου σταδιακή επιδείνωση. Αυτή τη φορά, δεν υπάρχει επιστροφή: θα αφήσει την τελευταία του πνοή στις 24 Ιανουαρίου του 1920, στο νοσοκομείο «Hopital de la Charite», σε ηλικία 36 ετών. Το χάραμα της επόμενης ημέρας η Ζαν Εμπιτέρν θα τον ακολουθήσει: αν και έγκυος 9 μηνών, θα ανοίξει το παράθυρο και θα πηδήξει στο κενό. Το τέλος ενός έρωτα, ή, αν προτιμάτε, η αρχή του μύθου.