Ντιντιέ Ντενένξ
Εγκλημα και μνήμη
Μτφρ. – επίμετρο: Ριχάρδος Σωμερίτης
Εκδ. Πόλις, 2003.
O Ντιντιέ Ντενένξ είναι ένας πρωτεργάτες του «νέου αστυνομικού μυθιστορήματος», του γνωστού neo-polar, που στη δεκαετία του ’70, με πρώτο διδάξαντα τον Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ εισήγαγε την πολιτική στο ήδη ρεαλιστικό και κοινωνικό νουάρ μυθιστόρημα. Συνεχίζοντας το έργο του Ζαν Αμιλά και του Φρανσίς Ρυκ, οι συγγραφείς του νέου αστυνομικού μυθιστορήματος, μεταξύ των οποίων και οι Ζαν Βοτρέν Φρεντερίκ Φαζαρντί και ο γνωστός μας Ζαν-Κλοντ Ιζζό, αριστεροί όλοι, θα ανοίξουν μια πραγματικά νέα σελίδα στην ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας, μετατρέποντας το νουάρ σε πολιτικό μυθιστόρημα καταγγελίας, ενάντια στην καλυμμένη, φανερή και πανταχού παρούσα βία της εξουσίας.
Το Εγκλημα και μνήμη (1984) είναι στην ουσία το πρώτο βιβλίο του Ντενένξ, αφού το πρώτο του πόνημα, Νεκρός στον πρώτο γύρο (1982), δεν αποτελούσε, κατά τον ίδιο το συγγραφέα παρά μια δοκιμή, απολύτως απαραίτητη για τη συνέχιση της συγγραφικής του σταδιοδρομίας, αλλά και άτεχνη. «Είκοσι χρόνια αργότερα το ξαναέγραψα, κρατώντας από το κείμενο μόνο την πρώτη φράση», θα πει σε μια συνέντευξή του. Το δεύτερο-πρώτο μυθιστόρημά του όμως, το ανά χείρας «πολιτικό νουάρ μυθιστόρημα», όπως χαρακτηρίζεται το έργο στο εξώφυλλο, θα είναι κατευθείαν ένα έργο φτασμένου συγγραφέα. Ο αστυνόμος Καντέν και οι έρευνές του για τη σχέση του Βισύ με το FLκαι τον ΟΑS θα γίνoυν κόμικς και σίριαλ θα συνεχίσουν να πουλάνε ώς τις μέρες μας χιλιάδες αντίτυπα.
Ξαναζώντας το παρελθόν
Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου, που ορθώς επέλεξαν να αλλάξουν στα ελληνικά ο εκδότης και ο μεταφραστής, είναι, παρότι άκομψος, ιδιαιτέρως εύγλωττος: Φόνοι για να τους θυμόμαστε (Meurtres pour memoire). Στο επίκεντρο του μυθιστορήματος δύο σκοτεινές πτυχές της γαλλικής ιστορίας, η δολοφονία 400 και περισσότερων Αλγερινών στη διάρκεια και μετά τη λήξη μιας διαδήλωση το 1961, λίγο πριν από την ανεξαρτητοποίηση της Αλγερίας, και η συμβολή των Γάλλων στην καθολική εξόντωση των Εβραίων στο Ντρανσί. Η προμετωπίδα του βιβλίου εκφράζει πολύ ωραία τις προθέσεις του Ντενένξ: «Οταν ξεχνάς το παρελθόν, καταδικάζεσαι να το ξαναζήσεις». Και δίσημη, σχολιάζει την πλοκή αλλά προβάλλεται και στο μέλλον, στο ζοφερό μέλλον της σημερινής «νέας τάξης», όπου τα εγκλήματα κατά των λαών μεταδίδονται απευθείας από την τηλεόραση, αλλά δεν αφήνουν το παραμικρό ίχνος στη συλλογική συνείδηση.
Αν το μυστήριο και το σασπένς, θέλγητρα για περισσότερες της μιας κατηγορίες αναγνωστών, είναι το μέσο και η πολιτική το μήνυμα, στην περίπτωση του Ντενένξ, ο οποίος συστήνεται ανατρεπτικά ως «αφηγητής ιστοριών», ισχύει απολύτως η ρήση «το μέσο είναι το μήνυμα». Επειτα από μακρά έρευνα και επεξεργασία, βασισμένος εν μέρει σε προσωπικές μνήμες από το διχασμό και τη θηριωδία που χαρακτήριζαν τη γαλλική κοινωνία στις αρχές του ’60, ο Ντενένξ στήνει μια εξαιρετική πλοκή.
Κινηματογραφική αφήγηση
Ενας νεαρός καθηγητής που περιμένει το πρώτο του παιδί πέφτει μπροστά στο σπίτι του πάνω στην διαδήλωση των Αλγερινών, ενάντια στην απαγόρευση κυκλοφορίας των μουσουλμάνων το βράδυ. Ενώ η Αστυνομία διαλύει με αδιανόητη αγριότητα τη διαδήλωση, τσακίζοντας, σκοτώνοντας άντρες, γυναίκες και παιδιά, ένα έργο το οποίο θα συνεχίσει με την ησυχία της σε λίγο στο τμήμα, ο καθηγητής δολοφονείται. Αρκετά χρόνια αργότερα και ενώ η δολοφονία του παραμένει ανεξιχνίαστη, ο γιος που περίμενε, ιστορικός το επάγγελμα, διεξάγει μια έρευνα που τον οδηγεί επίσης στο θάνατο. Ο επιθεωρητής Καντέν θα εξιχνιάσει τα δύο εγκλήματα, ξεσκεπάζοντας ατιμώρητους δολοφόνους που φτάνουν ώς την κυβέρνηση του Βισύ, τους δωσίλογους και τους συνεργάτες, αλλά και τις ειδικές ομάδες δολοφονίας των στελεχών των Αλγερινών. Το σασπένς, οι συνεχείς ανατροπές, οι κινηματογραφικές αναπαραστάσεις των μαζικών προσώπων και σκηνών και οι ολοζώντανοι διάλογοι δημιουργούν τις προϋποθέσεις ώστε το Εγκλημα και μνήμη να θεωρείται πραγματικά ένα από τα καλύτερα δείγματα του νέου αστυνομικού μυθιστορήματος και ένα ιδιαιτέρως επίκαιρο ανάγνωσμα, προς γνώσιν, τέρψιν και μη συμμόρφωσιν.