Εδώ και 40 χρόνια, μια ομάδα αστρονόμων σαρώνουν τους ουρανούς με τηλεσκόπια ελπίζοντας να πιάσουν κάποιο μήνυμα από εξωγήινο πολιτισμό. Γνωστοί με το ακρωνύμιό τους, Seti – Search for Extra-Terrestrial Intelligence (Αναζήτηση εξωγήινης νόησης)- οι επιστήμονες αυτοί κέρδισαν την προσοχή του μεγάλου κοινού με την ταινία «Επαφή», όπου πρωταγωνιστούσε η Τζόντι Φόστερ.
Ο επιφανής βιολόγος Τζορτζ Σίμπσον περιέγραψε κάποτε την Seti σαν «το στοίχημα με τις μικρότερες πιθανότητες στην επιστημονική ιστορία». Ακόμα και οι πιο αισιόδοξοι το βλέπουν σαν αναζήτηση ψύλλων στ’ άχυρα. Εως τώρα, δεν υπάρχει ίχνος πειστικής ένδειξης για την ύπαρξη ζωής έξω από τη Γη, πόσω μάλλον νοήμονος ζωής. Με τα εκατό δισεκατομμύρια άστρα στο Γαλαξία μας, θα χρειαστεί να περάσει πολύς καιρός μέχρι να στραφεί κάποιο ραδιοτηλεσκόπιο προς τη σωστή κατεύθυνση και να πιάσει τη συχνότητα που εκπέμπει ο ET, αν υποθέσουμε πως υπάρχει κάποιος που εκπέμπει.
Γιατί να δαπανώνται, λοιπόν, χρόνος και χρήμα σε ένα τόσο αμφίβολο εγχείρημα; Ας σημειώσουμε κατ’ αρχάς ότι το Ινστιτούτο Seti της Καλιφόρνιας βασίζεται σε ιδιωτική χρηματοδότηση. Δεύτερον, το θέμα των εξωγήινων έχει μεγάλη παιδευτική σαγήνη και το πρόγραμμα seti@home είναι πολύ δημοφιλές στα παιδιά. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι η Seti μάς αναγκάζει να αντιμετωπίσουμε ορισμένα από τα πιο βαθιά επιστημονικά και φιλοσοφικά ερωτήματα. Οπως έλεγε ο Φρανκ Ντρέικ, ο Αμερικανός αστρονόμος που ξεκίνησε το εγχείρημα το 1960, η αναζήτηση ζωής έξω από τη Γη είναι στην πραγματικότητα αναζήτηση του εαυτού μας, της απάντησης στο ερώτημα ποιοι είμαστε και ποια είναι η θέση μας μέσα στο σύμπαν.
Σήμερα, οι περισσότεροι άνθρωποι, περιλαμβανομένων πολλών επιστημόνων, πιστεύουν ενστικτωδώς ότι πρέπει να υπάρχει ζωή κάπου εκεί έξω. Ωστόσο, είναι δύσκολο να στηριχθεί επιστημονικά αυτή η πίστη. H καταγωγή της ζωής πάνω στη Γη, π.χ., παραμένει μυστηριώδης. Θα μπορούσε πράγματι να είναι αποτέλεσμα μιας αλλόκοτης χημικής καραμπόλας. Ακόμα και το απλούστερο κύτταρο είναι τόσο δύσκολο να έχει σχηματιστεί τυχαία, που θα ήταν απίθανο να έχει συμβεί αυτό δύο φορές στο παρατηρήσιμο σύμπαν. Ενα θαύμα είναι πιθανό, αλλιώς δεν θα βρισκόμασταν εδώ να το συζητάμε, αλλά δύο;
Ισως τελικά η ζωή να μην ήταν ένα παράδοξο συμβάν αλλά το αυτόματο αποτέλεσμα των φιλικών προς τη ζωή νόμων της Φύσης. Ωστόσο, οι νόμοι της Φύσης δεν περιέχουν καμιά ιδιαίτερη φιλικότητα, εφαρμόζονται παντού χωρίς διακρίσεις. H πίστη ότι υπάρχει μια εγγενής κοσμική ορμή που οδηγεί από την ανόργανη ύλη στη ζωή διαποτίζει τη σκέψη πολλών επιστημόνων, χωρίς όμως να διατυπώνεται συγκεκριμένα. H Seti μάς υποχρεώνει να απογυμνώσουμε αυτόν τον ισχυρισμό και να αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι αν υπάρχει τέτοιος νόμος που οδηγεί την ύλη προς τη ζωή, δεν τον έχουμε βρει ακόμα και θα είναι ένας νόμος τελείως άσχετος με όσους έχουμε ανακαλύψει στη Φύση ώς τώρα.
Παρόμοια ερωτήματα αναφύονται και όσον αφορά στη νόηση. Μια δημοφιλής αντίληψη της εξέλιξης είναι ότι, με τον καιρό, η ζωή προχωράει από το απλό στο σύνθετο, βαδίζοντας αναπόδραστα προς τα μπρος και προς τα πάνω, προοδεύοντας συνεχώς. H ουσία όμως του δαρβινισμού είναι ότι η Φύση είναι τυφλή και η εξέλιξη χωρίς προσανατολισμό. Δεν υπάρχει γνωστή αρχή που να αναγκάζει τη ζωή, από τη στιγμή που ξεκινά, να εξελιχθεί προς τη νόηση. Ωστόσο, η πίστη στην ύπαρξη εξωγήινων πολιτισμών προϋποθέτει σιωπηρά ότι υπάρχει ώθηση προς τη δημιουργία νοημόνων όντων, ένας κρυφός προσανατολισμός στην εξέλιξη, ο οποίος έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το πνεύμα του δαρβινισμού.
Αν η Seti δεν έχει καταφέρει τίποτα σε, ας πούμε, εκατό χρόνια, η προσπάθεια δεν θα έχει πάει χαμένη. Παρ’ όλο που δεν μπορεί να αποδείξει κανείς ότι κάτι δεν υπάρχει, οι δεκαετίες ανεπιτυχούς αναζήτησης θα οδηγήσουν πολλούς ανθρώπους να συμπεράνουν ότι πιθανόν να είμαστε, τελικά, μόνοι στην απεραντοσύνη του κόσμου. Αυτό το συμπέρασμα θα προσέδιδε ακόμα πιο επείγοντα χαρακτήρα στην υπευθυνότητά μας απέναντι στον πλανήτη Γη. Αν οι άνθρωποι είναι οι μόνοι οργανισμοί στο σύμπαν που είναι ικανοί να συλλογίζονται τη σημασία της ύπαρξής τους, τότε ο μοναδικός πλανήτης μας θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας πολύτιμος εν ανεπαρκεία πόρος του σύμπαντος.