Σ το μεγαλύτερο πανεπιστημιακό campus της Ευρώπης, το Τορ Βεργκάτα της Ρώμης, εκεί όπου έγινε το 2000 η μεγάλη γιορτή του Ιωβηλαίου, παρουσία του Πάπα, έχει στηθεί ένα θέατρο που περιστρέφει κατά 180° όχι τη σκηνή, αλλά την… πλατεία του -μαζί με τους θεατές εννοείται! Κι αυτό, γιατί η παράσταση που θα δώσει η Ειρήνη Παπά εκεί σε λίγες μέρες με τις τραγωδίες του Ευριπίδη «Τρωάδες» και «Εκάβη» έχει στις δύο απέναντι πλευρές στημένα τα σκηνικά που έφτιαξε για τα δύο έργα ο Σαντιάγο Καλατράβα. Ναι, ακριβώς, ο διεθνούς φήμης Βαλεντσιανός αρχιτέκτονας, που έχει αναλάβει και την πολυσυζητημένη, όσο και εντυπωσιακή, αναμόρφωση του Ολυμπιακού μας Σταδίου.
Είναι η πρώτη φορά που ο πολύπειρος αρχιτέκτονας φτιάχνει σκηνικά για το θέατρο. Αλλά ποιος αντιστέκεται στην Ειρήνη Παπά; Στο εξωτερικό τουλάχιστον, όπου η Ελληνίδα ηθοποιός διαθέτει κύρος πολλαπλάσιο αυτού που χαίρει στη χώρα της. Και όπου μπορεί και κινητοποιεί δυνάμεις όχι μόνο καλλιτεχνικές, αλλά και κυβερνητικές και επιστημονικές, θέτοντάς τες στην υπηρεσία του οράματος που έχει για τα «Σχολεία Θεάτρου» -του θεσμού τον οποίο ήδη στήνει σε τρεις μεσογειακές χώρες, Ελλάδα, Ισπανία και Ιταλία, και τον οποίο φιλοδοξεί να επεκτείνει και πέραν της Ευρώπης!
Ηδη εγκαινίασε πρόπερσι το Σχολείο Θεάτρου της Ισπανίας, στο Σαγούντο της Βαλέντσια, ανεβάζοντας τις «Τρωάδες» στα ισπανικά. Τώρα, στις 10 Σεπτεμβρίου, εγκαινιάζει το Σχολείο Θεάτρου της Ιταλίας, στη Ρώμη, παρουσιάζοντας τις ισπανόφωνες «Τρωάδες» συν την «Εκάβη» στα ιταλικά, σε ενιαία παράσταση. Και φιλοδοξεί να παρουσιάσει του χρόνου στην Αθήνα, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, μια τριλογία πια, προσθέτοντας τον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου, στα ελληνικά αυτόν.
Στο επιτελείο που έχει συγκεντρώσει περιλαμβάνονται και δύο άλλοι διεθνούς φήμης Ελληνες καλλιτέχνες -ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, για τη μουσική, και η ζωγράφος Μαρίνα Καρέλλα, για τα κοστούμια.
– Υπήρχε το περιστρεφόμενο θέατρο στο πανεπιστήμιο της Ρώμης όπου θα παίξετε τώρα;
– Οχι, εμείς το φτιάξαμε. Είναι κινητό και έγινε πάνω σε μια ιδέα του Μάνου Περάκη, που ελπίζω να καταφέρουμε να την πραγματοποιήσουμε πλήρως του χρόνου στην Ελλάδα. Πάντως και τώρα τα σκηνικά είναι σταθερά, ένα από τη μια μεριά κι ένα από την άλλη μεριά του θεάτρου, και για να πάμε οι ηθοποιοί από τις «Τρωάδες» στην «Εκάβη» περνάμε γύρω από το θέατρο, το οποίο γυρίζει μαζί μας, με όλο τον κόσμο καθισμένο επάνω, κάπου 900 άτομα. Θέλει κάπου 10 λεπτά για να γυρίσει, παρακολουθώντας τους ηθοποιούς, οπότε είναι σαν ένα δρώμενο.
– Το περιστρεφόμενο που θα φτιάξετε στην Ελλάδα θα τοποθετηθεί στο Σχολείο που φτιάχνετε σ’ ένα παλιό βιομηχανικό συγκρότημα στην οδό Πειραιώς; Εκεί θα δοθεί του χρόνου η τριλογία;
– Οχι, τελικά, είναι πολύ μικρό το Σχολείο για να χωρέσει αυτό το θέατρο. Εγώ θέλω αυτήν την παράσταση να την κάνω στο παλιό αεροδρόμιο, στο Ελληνικό. Είναι τεράστια τα σκηνικά, 24 μέτρα ύψος το ένα, 17 το άλλο, θέλουν πολύ χώρο μπροστά, πίσω, δίπλα… Δεν μπορείς να τα στριμώξεις, πρέπει να έχουν αέρα. Δεν έχει βέβαια ληφθεί ακόμα απόφαση, αλλά έχω μιλήσει στον υπουργό, τον κ. Βενιζέλο, περιμένει να του πάω προϋπολογισμό, δεν του έχω πάει ακόμα, έχω τρελαθεί τώρα με τις πρόβες, η μία στα ισπανικά, η άλλη στα ιταλικά, τι να πρωτοκάνω…
Η καλή ιδέα
– Λογαριάζετε να μείνει εκεί μόνιμα στημένο αυτό το θέατρο;
– Δεν νομίζω, δεν ξέρω. Μετά την ολοκλήρωση της τριλογίας, πάντως, κάθε χώρα θα πάρει αυτό που έχει πληρώσει: η Ελλάδα το θέατρο, η Ισπανία το σκηνικό των «Τρωάδων», η Ιταλία το σκηνικό της «Εκάβης» -έργα Καλατράβα είναι αυτά, γλυπτά. που μπορούν να εκτεθούν κάπου.
– Η ιδέα να σας κάνει σκηνικά ο Καλατράβα δική σας ήταν;
– Δεν ήταν ιδέα, έτυχε. Δεν το είχα σκεφτεί. Ετυχε να έρθει σπίτι μου με τη Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, τη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης. Του λέω «μου κάνεις σκηνικά;», μου λέει «Αμέ!».
– Νομίζω ότι δεν συνηθίζει να κάνει σκηνικά ο Καλατράβα…
– Οχι, καθόλου. Είμαι η πρώτη που του το πρότεινα. Και μάλιστα μου είπε ότι τον ευχαριστεί πολύ να το κάνει, γιατί τον βοηθάει πάρα πολύ στη δουλειά του.
– Στη δική σας δουλειά, στην παράσταση δηλαδή, βοήθησαν τα σκηνικά Καλατράβα ή δημιούργησαν προβλήματα; Είναι λειτουργικά, δηλαδή, έχουν θεατρικότητα;
– Τι θα πει «θεατρικότητα»! Το θέατρο είναι ελεύθερο πράγμα. Μην ακούς διάφορους που στριμώχνουν τα πράγματα -αυτό είναι θεατρικό, το άλλο όχι. Αλλάζουν οι καιροί, αλλάζουν οι τρόποι, αλλάζει το θέατρο. Ο Περάκης έκανε στο Σαγούντο, στην Ισπανία, ένα καταπληκτικό θέατρο ολοστρόγγυλο, χωρίς σκαλιά, με ράμπες μόνο, που σου δίνει μεγάλη ελευθερία. Ετσι και τα σκηνικά του Καλατράβα, σου δίνουν ελευθερία, έμπνευση. Και ειδικά σ’ εμένα που αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι ένας ρεαλισμός απστρέ -ρεαλίσμο αστράτο το λένε οι Ιταλοί. Σου δίνει την αίσθηση ότι μπορείς να κάνεις ό,τι θες.
Τα σκηνικά
– Στον «Αγαμέμνονα», του χρόνου στην Αθήνα, ο Καλατράβα θα κάνει πάλι το σκηνικό;
– Οχι. Εχω στο μυαλό μου τον Φρανκ Γκέρι, τον διάσημο αρχιτέκτονα που έκανε στο Μπιλμπάο το Γκουγκενχάιμ. Εχω έρθει σε επαφή και μου είπε «με κανέναν άλλον, για σένα το κάνω». Εχω μεγάλη εκτίμηση έξω. Γιατί στην Ελλάδα είμαστε και λίγο…
– Περιφρονούμε αξίες;
– Οχι, όχι. Δεν ξέρουμε. Δεν είμαστε ενημερωμένοι… Εντάξει, όμως, δεν έχω παράπονο.
– Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου θα κάνει τη μουσική και για τον «Αγαμέμνονα»;
– Ναι, βέβαια.
– Για να υπάρχει συνοχή στη μουσική…
– Οχι γι’ αυτό. Γιατί είναι καλός!
– Πώς έχει μελοποιήσει τα Χορικά;
– Αλλα είναι τα χορικά τα δικά μας. Είναι ανθρώπινα, δεν είναι χορικά που σταματούν τη δράση. Υστερα εμείς δεν έχουμε μερικές γυναίκες στον Χορό, έχουμε 40 άτομα, λαός ολόκληρος. Οι Τρωάδες, οι πρόσφυγες…
– Πώς αποφασίσατε να αναλάβετε και τη σκηνοθεσία των δύο παραστάσεων;
– Κι αυτό τυχαία έγινε. Με είχαν φωνάξει στην Ισπανία να κάνουμε κάτι για τα 500 χρόνια του πανεπιστημίου της Βαλέντσια. Τους πρότεινα τη «Θεοδώρα» τη δική μου και την «Αποκάλυψη» του Χειμωνά. Προς τιμήν τους, τους άρεσε η «Αποκάλυψη». Το έδωσα στη Νούρια Εσπέρτ, που είχαμε κάνει μαζί τη «Μήδεια» στους Ολυμπιακούς της Βαρκελώνης, μπας και ήθελε να το σκηνοθετήσει, και το μίσησε! Δεν ήθελε ούτε να το δει ούτε να τ’ ακούσει! Και μου το είπε μετά από καιρό και μ’ άφησε στα σύξυλα. Μου λέει «κάν’ το εσύ». Τι να κάνω κι εγώ, δεν είχα άλλη λύση, αρχίζω… Εγώ είμαι πολύ καλή στο μοντάζ, στο κόψιμο, στο ράψιμο, πώς να φτιάχνω μια γραμμή ενός κειμένου. Ετσι ξεκίνησα κι έγινε τότε μια παράσταση που έσκισε. Ούτε που κατάλαβα πώς. Αν και οφείλεται πολύ στους καλούς συνεργάτες που είχα, γιατί εγώ παίρνω πάντα καλούς συνεργάτες. Ετσι άρχισε αυτό με τη σκηνοθεσία…
– Θα συνεχίσετε;
– Δεν μ’ ενδιαφέρει να ξανακάνω, τα πράγματα με αναγκάζουν μερικές φορές. Οπως και στις «Τρωάδες». Εκεί όμως ζήτησα τη συνεργασία της περίφημης θεατρικής κομπανίας Fura dels Baus της Βαρκελώνης. Αυτοί ξέρουν καλά το σώμα, την κίνηση. Εμένα δεν μ’ αρέσει να στήνω -θα πας εκεί, θα κάνεις εκείνο. Εγώ δουλεύω με τον ηθοποιό μόνο, πώς θα βρει τον ρόλο του, γιατί αυτό το ξέρω λιγάκι.
– Και στην «Εκάβη» συνυπογράφετε με κάποιον άλλο τη σκηνοθεσία.
– Ναι, αυτός είναι χορογράφος, δεν είναι σαν τους Furas. Αλλά αυτόν τον «μάζεψα» εγώ από την αρχή: «Δεν θέλω χορευτικό», του είπα, «δεν θέλω χεράκια εδώ, βηματάκια εκεί. Θέλω η κάθε κίνηση να είναι κάτι. Θέλω ένα τελετουργικό».
– Τον «Αγαμέμνονα» του χρόνου θα τον σκηνοθετήσετε εσείς επίσης;
– Οχι, αυτόν θα τον παραδώσω σε άλλον. Εχω κάποιον Ελληνα στο νου μου.
– Ονομα;
– Είναι νωρίς. Δεν του το έχω προτείνει ακόμα, έτσι όπως πνίγομαι τώρα, αλλά ξέρω ποιον θέλω.
– Δεν θα είναι ο Μιχάλης Κακογιάννης;
– Δεν ξέρω! Εχουμε όμως και άλλους. Εχουμε και παιδιά καινούργια. Θέλω να δω. Θα κάνω μια βόλτα μεγάλη…
– Τώρα, παίζετε την Εκάβη και στις ισπανόφωνες «Τρωάδες» και στην ιταλόφωνη «Εκάβη». Του χρόνου στον «Αγαμέμνονα» θα κάνετε προφανώς την Κλυταιμνήστρα, στα ελληνικά. Δεν είναι εξοντωτικό;
– Αδύνατο είναι, δεν μπορώ εγώ να τα κάνω όλα. Οχι, έχω σκοπό στις «Τρωάδες» να βάλω μια Σπανιόλα και στην «Εκάβη» μια Ιταλίδα. Εχω μιλήσει γι’ αυτό λίγο με την Μαριάντζελα Μελάτο, που είναι πολύ καλή ηθοποιός. Θα δούμε. Είναι νωρίς ακόμα.
Αισιοδοξία
– Πότε ακριβώς θα γίνει εδώ στην Αθήνα η παράσταση της τριλογίας;
– Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων. Δεν το κάνω αλλιώς! Δεν μ’ ενδιαφέρει να είναι εκτός Αγώνων! Οταν η Ελλάδα θα έχει 250 κράτη από πάνω της, με όλες τις τηλεκάμερες, δεν θα πάω εγώ να το κάνω στα Γκράβαρα! Στο κάτω κάτω θα είναι και προσβλητικό!
– Θα εγκαινιάσετε με την παράσταση αυτή το Σχολείο σας;
– Εγώ πολύ θα ήθελα να το είχαμε τελειώσει του χρόνου, αλλά πού… Κλειστό μένει το καημένο. Δεν έχει άλλα λεφτά για να προχωρήσει. Θα δούμε τι θα γίνει. Ελπίζω να βοηθήσει το ΥΠΕΧΩΔΕ…
– Γενικά, είσαστε αισιόδοξη για την πορεία αυτών των τριών Σχολείων;
– Είμαι, αν και φοβάμαι ότι θα τα χτυπήσουν αλύπητα οι άνθρωποι που κάνουν εμπόριο στο θέατρο. Γιατί τα συμφέροντα αυτή τη στιγμή θέλουν τον άνθρωπο πελάτη. Να αγοράζει αυτό που του πουλάνε. Ενώ εμείς θα διαθέτουμε κείμενα που δεν είναι σαχλά και της μόδας, κείμενα που πεθαίνουν σε δύο μέρες. Αυτό με τα Σχολεία, αν μεγαλώσει -που θα μεγαλώσει, γιατί έχουμε μια πρόταση και για 4ο Σχολείο, σε άλλη χώρα, κι έχουμε σχέδια και γι’ άλλα Σχολεία, αλλού-, αυτά λοιπόν, αν συγκροτηθούν καλά, είναι μεγάλη υπόθεση. Ενα θέατρο που θα σέβεται το κοινό. Που δεν θα δίνει διαταγές στον πελάτη «δες αυτό», «κάν’ εκείνο». Ο Οιδίπους δεν σε διατάζει τίποτα. Σκέψου, σου λέει, αναρωτήσου, ψάξου. Σε βάζει μέσα στο γιατί, στο διάλογο, στο να σκέπτεσαι. Δεν σε χειρίζεται σα να ‘σαι ηλίθιος.
– Τις «Τρωάδες» και την «Εκάβη» τις διαλέξατε για το αντιπολεμικό τους περιεχόμενο;
– Απαπά, Παναγία βόηθα! Δεν θα μπορούσα ποτέ να ταπεινώσω τόσο τον Ευριπίδη λέγοντας ότι τον πήρα επειδή είναι επίκαιρος. Εγώ διάλεξα τις «Τρωάδες» γιατί το έργο ταίριαζε με τον χώρο που θα παιζόταν στο Σεγούντο -μια αποθήκη στο λιμάνι. Τι να σκεφτώ, ότι το έργο είναι επίκαιρο σήμερα και όχι αύριο;
Αυτά τα έργα αφορούν πάντα τους ανθρώπους κι ο Ευριπίδης είναι πάντα επίκαιρος. Δυστυχώς. Εγώ λέω πότε θα πεθάνει επιτέλους ο Ευριπίδης! Γιατί αυτό θα σημαίνει ότι έχουμε προχωρήσει σαν άνθρωποι. Οτι μπορούμε πια να συνεννοηθούμε, να έχουμε διάλογο, να πάψουμε να σκοτωνόμαστε.