Πάει κι αυτό το δίλημμα: με τι να φορέσεις το καλό σου μαύρο φόρεμα; Με τα διαμάντια σου, με απλά χρυσά κοσμήματα ή απέριττο, σκέτο; Διάβασα ότι η αλλαγή κοσμημάτων είναι το καλύτερο ταχυδακτυλουργικό κόλπο για να μην καταλάβουν οι άλλοι ότι φοράς το φόρεμα του προηγούμενου ρεβεγιόν. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι δεν έχω διαμάντια.
Στη διάρκεια των γιορτών διάβαζα διαρκώς άρθρα που με έκαναν να νιώθω μοναχική ψυχή, εξαίρεση, κάτω απ’ τα φώτα της γιορτής. Προσέξτε μην αγοράσετε μια πολυφορεμένη τουαλέτα οίκου μόδας. Μαγειρέψτε με τρεις τρόπους το σολωμό. Δειπνήστε οπωσδήποτε στο τάδε εστιατόριο και μη βγείτε χωρίς τη γούνα σας. Εξακολουθεί να είναι στη μόδα.
Αυτό θα πρέπει να είναι το λεγόμενο «υποκατάστατο ικανοποίησης», όπως το όρισε ο Αντόρνο: «το συναίσθημα ότι στον κόσμο επικρατεί ακριβώς η τάξη πραγμάτων που θέλει να επιβάλλει η πολιτιστική βιομηχανία». Ακόμη κι αν δεν είναι πολιτιστική, είναι βιομηχανία: παράγει σε φασόν φορέματα, κινήσεις, ενδεδειγμένες αντιδράσεις. Παράγει savoir vivre, savoir faire. Παράγει καινούργια στολίδια για το δέντρο, δώρα τελευταίας κοπής, εφετινά. Παράγει μια κατάφωτη σύγχρονη ζωή για ανθρώπους που ξέρουν να γιορτάζουν, να γλεντάνε και να σκορπάνε λεφτά. Παράγει επίσης παραίνεση για υπακοή σε μια τόσο λαμπερή, χυμώδη, χαρούμενη αυθεντία.
Κάποια στιγμή φτάνεις στο σημείο να νιώθεις ότι γιορτάζεις λάθος, επειδή γιορτάζεις αλλιώς. Λάθος μενού, λάθος ρούχα και δεν έχεις το κουράγιο ν’ αμυνθείς, να σκεφτείς τα ισχυρά συμφέροντα που βρίσκονται πίσω από την σχεδόν τρυφερή παραίνεση για διαμάντια, γούνες και κατακόκκινο κραγιόν.
Μα γιατί καταρρέουν τόσο εύκολα οι άμυνες, η κοινή λογική, η πολιτική θέση, οι θεωρίες του Αντόρνο, η ίδια η πραγματικότητα εν τέλει; Ισως επειδή τα γυναικεία περιοδικά αντικαταστούν την αυθεντία της μητέρας μας. Σε παλιότερες εποχές εκείνη ήξερε ποιο χρώμα ταιριάζει με ποιο, ποιο χτένισμα αναδεικνύει καλύτερα τα ζυγωματικά μας και τι θα μαγειρέψουμε για να ευωδιάζει το σπίτι. Δυστυχώς οι μητέρες παροπλίστηκαν. H οικογένεια ξανασμίγει τα Χριστούγεννα και δεν ξέρει για τι θα πρωτομιλήσει μέσα σε τρεις ώρες. Να πιάσουν σοβαρά θέματα ή να τσουγκρίσουν τα ποτήρια και να ευθυμήσουν λίγο παραπάνω; Πάντως σίγουρα δεν έχουν καιρό γι’ αυτές τις πιο ανώδυνες συζητήσεις που έφερναν πάντοτε κοντά μητέρες και κόρες: τι να φορέσω, τι να κάνω αν τηλεφωνήσει, αχ μαμά οι κουραμπιέδες σου είναι οι καλύτεροι του κόσμου!
Ετσι, τα περιοδικά αναλαμβάνουν αυτό το δύσκολο ρόλο. Μάς μαθαίνουν το «σωστό» και απαιτούν να ακολουθήσουμε τις παραινέσεις, με τρόπο φυσικό, αλλά δεσποτικό, όπως η αρχετυπική μητέρα. Κι όπως εκείνη, αδιαφορούν αν μπορούμε ή αν θέλουμε. Οι συμβουλές είναι συμβουλές. Εχουν ανελέητη δύναμη κι όλες μαζί διαβάζονται σαν παραμύθι: θα φορέσεις κόκκινα ή θα σπάσεις το μαύρο με χρώμα κι όλοι οι άλλοι πρίγκιπες και οι πριγκιποπούλες θα μείνουν έκθαμβοι με το καλό σου γούστο, με τη δυνατότητά σου να γοητεύεις. Αλλά και το σύστημα των σταρ είναι ο απόηχος της μητρικής επιθυμίας. Λάμψε, γίνε η καλύτερη, εγώ θα σου πω πως ξέρω όλα τα μονοπάτια της φιλοδοξίας.
Αραγε, θα μπορούσε να εξηγηθεί έτσι και ο πολλαπλασιασμός του ανδρικού περιοδικού Τύπου; Κι εκεί διαβάζουμε «μητρικές» συμβουλές για το ιδανικό κοστούμι, για το ύφος σύγχρονου δανδή και για τις κακοτοπιές που απειλούν τους επιτυχημένους άντρες – κακοτοπιές που εμφανίζονται συνήθως με τη μορφή γυναικών οι οποίες θέλουν να τους παντρευτούν και να τους πάρουν για πάντα από τη μαμά τους.
Η ελληνική οικογένεια, με την κρυφή ή φανερή της μητριαρχία, δεν πέθανε εντελώς – κι ας μη συναντιέται γύρω απ’ το τραπέζι κάθε Κυριακή για ν’ αποδείξει τη βιωσιμότητά της πανηγυρικά. Τα περιοδικά την εντοιχίζουν στο παλιό της σχήμα, χρησιμοποιώντας μια νέα συσκευασία που δείχνει πιο δημοκρατική, αλλά είναι εξίσου -ίσως και περισσότερο- καταπιεστική.