Ενα βιβλίο με περιεχόμενο δεκάδες άλλα βιβλία είναι η ογκώδης ερευνητική δουλειά της Αννας Ματθαίου και της Πόπης Πολέμη: H εκδοτική περιπέτεια των Ελλήνων κομμουνιστών – Από το βουνό στην υπερορία, 1947-1968 (Βιβλιόραμα-ΑΣΚΙ). Εντυπα διαφώτισης, σχολικά εγχειρίδια, λογοτεχνία, εκδοτικοί μηχανισμοί και άνθρωποι που τους στελέχωσαν, βιβλία και εξώφυλλα και η διαδικασία επιλογής τους περιέχονται στις σελίδες του βιβλίου των δύο ιστορικών, και είναι η πρώτη φορά που ένας μεγάλος και άγνωστος όγκος εκδοτικής παραγωγής καταγράφεται και εξετάζεται τόσο αναλυτικά. «Πλούσιο υλικό είναι αφενός τα βιβλία που ούτως ή άλλως καταγράφουμε αλλά και το αρχείο της Επιτροπής Διαφώτισης του KKE, που σε μεγάλο βαθμό έχει σωθεί και βρίσκεται στα ΑΣΚΙ. H Επιτροπή Διαφώτισης είναι υπεύθυνη, μεταξύ άλλων, για την εκδοτική δουλειά και έτσι έχουμε τα ίδια τα προϊόντα αλλά και τον προβληματισμό για την έγκριση, την απόρριψη ή τη διαφοροποίηση του κάθε χειρογράφου», λένε στην «K» οι δύο συγγραφείς.
Αρχείο και άνθρωποι
Είναι κυρίως βιβλιογραφική η δουλειά της Αννας Ματθαίου και της Πόπης Πολέμη; «Είναι ένα τριμερές βιβλίο, αλλά το κάθε μέρος συνδέεται: ξεκινώντας από τη βιβλιογραφία, επιχειρήσαμε να εξηγήσουμε τους μηχανισμούς έκδοσης κάθε βιβλίου, αλλά αυτό απαίτησε μεγάλη έρευνα που αποτυπώνεται στο πρώτο μέρος. Σ’ αυτό το σημείο σταθήκαμε τυχερές γιατί υπάρχει το αρχείο που βρίσκεται στα ΑΣΚΙ και γιατί μπορέσαμε να πλησιάσουμε ανθρώπους που δεν γνωρίζαμε. Το τρίτο μέρος του βιβλίου εστιάζει σε ό,τι υπαινικτικά καταγράφεται μέσω του αρχείου στη βιβλιογραφία και παρουσιάζει πιο αναλυτικά μερικές στιγμές από τις συζητήσεις για τα βιβλία, κυρίως μέσω του λογοτεχνικού κύκλου».
Για μία «άνωθεν εκπορευόμενη παραγωγή» μιλούν οι δύο ιστορικοί στον πρόλογο της έκδοσης. «Τα επίσημα έντυπα του κόμματος δεν τίθενται υπό διαπραγμάτευση. Αλλά τα λογοτεχνικά κείμενα συζητιούνται, είτε έρχονται από την Ελλάδα και μεταφράζονται είτε γράφονται στην υπερορία. Εμείς έχουμε το αρχείο του φορέα που τα συζητάει». Στο βιβλίο υπάρχει και ο κατάλογος των βιβλίων που απορρίφθηκαν. «Είναι κείμενα ανθρώπων που μετείχαν στον Εμφύλιο και θέλουν να γράψουν, να εκφραστούν. H απόρριψη σ’ αυτές τις περιπτώσεις κυρίως είναι για λόγους ποιοτικούς». Ηταν ερασιτέχνες ή επαγγελματίες όσοι απασχολούνταν στις κομματικές εκδοτικές επιχειρήσεις της υπερορίας, στο Μπούλκες, στη Βουδαπέστη ή στο Βουκουρέστι; «Οι άνθρωποι που πλαισίωσαν αυτές τις επιχειρήσεις έμαθαν εκεί τη δουλειά, αλλά ο σκληρός πυρήνας και η «διεύθυνση» αυτού του μηχανισμού ήταν εγγράμματοι άνθρωποι, με ανάλογη εμπειρία».
Οσο για την αισθητική αρτιότητα αυτών των εκδόσεων οι δύο συγγραφείς απαντούν: «Οταν ξεκινήσαμε γνωρίζαμε μόνο μερικά από τα βιβλία και ήταν πολύ ωραία βιβλία».
– Το βιβλίο των Αννας Ματθαίου και Πόπης Πολέμη παρουσιάζεται την Παρασκευή 16 Ιανουαρίου, στις 7μ.μ. στη Στοά του Βιβλίου, με ομιλητές τους Φίλιππο Ηλιού, Νίκο Θεοτοκά και Λευτέρη Μαυροειδή.