«Παράξενη εποχή». Πρώτα το λέω και μετά το σκέφτομαι. Είναι μια από τις συζητήσεις του Ιανουαρίου, όπως τις ονομάζω, συζητήσεις της αρχής του χρόνου, που περιέχουν σπαράγματα ειδήσεων, απόψεων, ιδεών. Κάποιος έλεγε για τη λογοτεχνική αποτίμηση ενός κριτικού μεγάλης εφημερίδας που αποκήρυξε συλλήβδην τη λογοτεχνική παραγωγή της χρονιάς, κάποιος άλλος έλεγε για τις ιώσεις που μας έχουν αποδεκατίσει και «δεν μπορείς να φιλήσεις κανέναν πια, κανέναν» και, ασφαλώς, τέθηκε το θέμα της διαδοχής στο ΠΑΣΟΚ, οι εκλογές, η ρητορική της Μεγάλης Ελλάδας του 2004. Με τέτοιες συζητήσεις γερνάς πριν από την ώρα σου και κουνάς το κεφάλι σαν συνταξιούχος που δεν αναγνωρίζει το τοπίο ιδεών της νιότης του και εκστομίζεις -σαν κι εμένα- την αποθέωση της κοινοτοπίας: «Παράξενη εποχή». Παρότι ξέρεις ότι αυτό είναι το γνώρισμα της συγχρονίας: να μη γνωρίζεις ακριβώς πού πατάς, να οφείλεις σε όλους, και κυρίως στον εαυτό σου, ένα «ενδεχομένως».
Ιανουάριος, ας κάνουμε λοιπόν την αυτοκριτική μας: οι άνθρωποι που γράφουν και ιδεομαχούν, θωρακίζονται συχνά πίσω από την πανοπλία της γκρίνιας γιατί είναι εύκολο και βολικό. Δεν είμαι υπεράνω. Από το ντοσιέ του υπολογιστή μου ξεπηδούν αρχειοθετημένα όλα τα κείμενα του 2003, πάνω από εκατό θρηνολόγια για κάτι που χάθηκε ανεπιστρεπτί, για κάτι που δεν ήρθε ποτέ. H ευγένεια, η αγάπη, ο σεβασμός του χρόνου. O εκσυγχρονισμός, τα μεγάλα έργα, η νέα φτώχια (η μόνη που ήρθε). H λογοτεχνία και ο κινηματογράφος – προσεληνώσεις στην εφικτή ουτοπία. H εκκοσμίκευση της εποχής μας. H χαμένη της αθωότητα. Εν ολίγοις «η προπτωτική νοσταλγία», όπως τη χαρακτηρίζει ο Κούτσι, στην εκπληκτική του «Ελίζαμπεθ Κοστέλο» (εκδ. «Διήγηση»).
Προφανώς είμαι χαρακτηριστικό δείγμα της κοινωνίας στην οποία ανήκω, ιδίως όταν αρθρογραφώ. H αρθρογραφία είναι ύπουλο πράγμα. Σε αναγκάζει να εφευρίσκεις δεινά και να τους δίνεις αξία. Γιατί όπως ξέρουμε καλά η ευτυχία, η ισορροπία, η μακροθυμία δεν περιγράφεται. Ενας πρωθυπουργός που αποσύρεται, πάντοτε πολεμάται εκ των έσω. Ενας συγγραφέας που επιμένει να γράφει, παλεύει απλώς για το δεκαπεντάλεπτο της δόξας του. Οσο για το θανατηφόρο στέλεχος της γρίπης; Απειλεί την ανθρωπιά μας, καταστρέφει τον κοινωνικό ιστό. Είναι πιο δυνατοί οι ιοί ή είναι πιο αδύναμοι οι άνθρωποι;
Ο μόνος τρόπος που έχουμε για να περιγράψουμε τη συγχρονία είναι το δράμα. Κι ένας άλλος επίσης: οι θεωρίες των άκρων. H ανθρωπιά υπάρχει ή δεν υπάρχει. H ανθρωπιά, η λογοτεχνία, η πολιτική: να το τσουβάλι όπου πρέπει αδιακρίτως να χωρέσουν τα πάντα για να φτιάξουν μια αποστομωτική θεωρία. Οι εξαιρέσεις, οι μικρές εξάρσεις αθωότητας, μοιάζουν με σπάνιο λουλούδι που επινοεί κάθε φορά ο σωτή-ρας-αρθρογράφος. Εκείνος βλέπει, εκείνος ξέρει πού υπάρχει η αλήθεια. Από την Ελλάδα του Εμφυλίου ώς τη σημιτική Ελλάδα, ο αρθρογράφος βλέπει την πραγματικότητα ως ασπρόμαυρο τοπίο. Πότε ο εκσυγχρονισμός είναι η λύση, πότε η καταστροφή. Πότε η Ελλάδα πρέπει να κοιτάζει προς τα έξω, πότε να ομφαλοσκοπεί. Στη θεωρία του προσαρμόζονται οι συνθήκες, αφού οι συνθήκες είναι εξαιρετικά εύκαμπτες, υλικό για ρητορεία.
Η αρθρογραφία έχει εθνικότητα. Είναι προϊόν του κοινωνικού ιστού, δείγμα για βιοψία. Οι ίδιοι άνθρωποι χαίρονται για την πρόοδο και νοσταλγούν, πάνε μπροστά και πάνε πίσω. Οι ιδεοληψίες μας για το τι σημαίνει εκσυγχρονισμός, αξιοκρατία, δημιουργία, αντηχούν τις συζητήσεις που κάνουμε στο σπίτι μας, εκείνες που ακούμε μέσα στο ταξί ή στο λεωφορείο ή στο άλλο μέσο (ταχυ)μεταφοράς – την τηλεόραση. Αντηχούν κυρίως τη στιγμή: έναν πρωθυπουργό που παραχωρεί τη θέση του (πόσο αμήχανο! πόσο ιστορικά αντι-πασοκικό, πόσο βορειοευρωπαϊκό!), μια χώρα που επίσης παραχωρεί τη θέση της σε κάτι άγνωστο και παράξενο, σε ένα ευρωπαϊκό υποτίθεται υβρίδιο με γερές ρίζες λεβεντιάς και μεγαλομανίας. Αντηχούν και μια λογοτεχνία που ακολουθεί πεισματικά τον καιρό της, όπως το έκανε και θα το κάνει πάντα, σε πείσμα των θεωριών, σε πείσμα της αρθρογραφίας.