«Ποίηση είναι μια αέναη ερώτηση», λέει ο Αραβας ποιητής Αδωνης, από τους σημαντικότερους ποιητές του αραβικού κόσμου, υποψήφιος πολλές φορές για το Βραβείο Νόμπελ. O Αδωνης (το πλήρες όνομά του είναι Αλί Αχμαντ Σαΐντ Εσμπέρ) βρίσκεται αυτές τις μέρες στην Ελλάδα με αφορμή την έκδοση του τρίτου του βιβλίου στα ελληνικά με τίτλο «Αδωνης – Οι αναλογίες και οι αρχές» (εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», σε μετάφραση της αραβολόγου καθηγήτριας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Ελένης Κονδύλη-Μπασούκου.
Τον συναντήσαμε την Κυριακή το απόγευμα και η πρώτη ερώτηση ήταν αν έχει βρει, εν τω μεταξύ, κάποια απάντηση, σ’ αυτή την ερώτηση. «Ευτυχώς όχι, γιατί δεν υπάρχει απάντηση. Οι απαντήσεις συνήθως είναι ιδεολογικές ή θρησκευτικές, κι εγώ είμαι αντίθετος σε τέτοιου τύπου απαντήσεις. Το κύριο και το ουσιαστικότερο στον άνθρωπο είναι να μην έχει απαντήσεις, αλλά να βάζει ερωτήματα».
Εβδομήντα τριών χρόνων σήμερα ο Αδωνης, ζει από το 1986 στο Παρίσι, έχοντας όμως κατακτήσει μεγάλη επιρροή στον αραβικό πνευματικό κόσμο.
– «και η τρέλα που με οδήγησε, ποτέ δεν έπαψε να είναι η κορυφαία/τρέλα», λέτε σε κάποιο στίχο σας. Θα ήθελα να μου περιγράψετε αυτήν την τρέλα που σας οδηγεί.
– H τρέλα είναι ένας τρόπος να πάει κανείς πέρα από τον νόμο, πέρα από την πραγματικότητα, πέρα από τη λογική. Αρα, είναι μια μορφή έκστασης, αγάπης και ξεπεράσματος. Κι αν δεν ζει κανείς σ’ αυτήν την κατάσταση, τότε μένει φυλακισμένος στα όρια της λογικής. Γι’ αυτό οι προσπάθειες δεν πρέπει να εστιάζονται μόνο στην απελευθέρωση του νου, αλλά και στην απελευθέρωση του σώματος. Το κεφάλι δεν μπορεί να είναι ελεύθερο αν το σώμα δεν είναι ελεύθερο.
– H μετεγκατάστασή σας σας απελευθέρωσε στο γράψιμο, σας οδήγησε κάπου αλλού;
– Το να αλλάζει κανείς τόπο είναι σαν τη μετενσάρκωση της ιδέας της διαρκούς αλλαγής. Είναι μια άλλη μορφή δημιουργίας. Είναι ένας άλλος τρόπος να βλέπεις τον κόσμο. Μέσα σ’ αυτήν την προοπτική, ο τόπος και ο χρόνος γίνονται ένα, δημιουργώντας κάτι νέο. Οταν κανείς ταξιδεύει μέσα στον χώρο, αυτόματα ταξιδεύει και μέσα στον χρόνο. Και ίσως και το αντίθετο.
– Πώς θα αποτιμούσατε όσα γράψατε πριν από το 1986 και μετά;
– H γραφή μου τώρα πια είναι, εντός πολλών εισαγωγικών, πιο στρατευμένη ως προς την ύλη των πραγμάτων. Πιο βαθιά ριζωμένη στην υλική διάσταση των πραγμάτων, σ’ αυτό που μπορούν να αντικρίσουν τα μάτια μας, χωρίς όμως να αρνούμαι και το ορατό.
Αναγνωρίζει τη μικρή αναγνωσιμότητα της ποίησης διεθνώς. M’ αυτό το δεδομένο, πώς πιστεύετε ότι η ποίησή του θα συνομιλήσει με τους Ελληνες αναγνώστες;
«Οταν ένας ποιητής δημιουργεί, δεν έχει μπροστά του την έννοια του κοινού. Αλλωστε, κοινό τι σημαίνει; Το κοινό είναι αυτό που έχει κοινά πράγματα, κοινές ασχολίες, δηλαδή όσοι στέκουν στην επιφάνεια των πραγμάτων. O ποιητής αναζητάει αναγνώστες και όχι κοινό. Μέσα στον κόσμο υπάρχουν πάντα αναγνώστες, αυτοί μπαίνουν στο κείμενο που αποφασίζουν να διαβάζουν με τρόπο κάθετο, δηλαδή ξεπερνούν τη λογική της επιφάνειας, που είναι η λογική του κοινού».
Αλλα δύο βιβλία του έχουν μεταφραστεί πριν από το τωρινό στην Ελλάδα. «Χρόνοι, τόποι, δοξαστικά», στις εκδόσεις «Ινδικτος», σε μετάφραση Δημήτρη Αναλι, και πριν από αυτό στην «Αγρα». Το βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά, και χθες το βράδυ παρουσιάστηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο, περιέχει, εκτός από τους στίχους του, και ένα εκτενές δοκίμιο της μεταφράστριας Ελένης Κονδύλη-Μπασούκου. Παρ’ ότι ζει τα τελευταία χρόνια στο Παρίσι, δεν έχει διακόψει την επαφή του με τις αραβικές χώρες. «H ποίηση ήταν μια συλλογική παρουσία του πολιτισμού στον αραβικό κόσμο. H σχέση του Αραβα με την ποίηση ασφαλώς αλλάζει από εποχή σε εποχή. Ιδεολογία, πολιτική, MME, ορίζουν σήμερα αυτήν τη σχέση. O Αραβας μέχρι σήμερα, και γενικά η αραβοσύνη, θεωρεί την ποίηση κλειδί της παρουσίας του στον κόσμο».
Δεν μιλάει πολύ εύκολα ούτε ευθέως για την πολιτική πραγματικότητα. Χθες το μεσημέρι όμως, στη συνάντησή του με Ελληνες δημοσιογράφους, είπε: «Είμαστε σε μια αρνητική φάση της πολιτικής, γιατί διέπεται από την αμερικανική πολιτική. Στο αισθητικό και το πολιτιστικό επίπεδο περνάμε μια πολύ δύσκολη περίοδο. Εχουμε μια νέα αισθητική, μια νέα κουλτούρα, που βασίζεται στην επιστήμη και την τεχνολογία. O ανθρωπισμός τείνει να ξεπεραστεί».
Η καλύπτρα και η αποκάλυψη
Ζώντας μέσα σ’ αυτήν την πραγματικότητα, ρωτήσαμε τη γνώμη του για την πρόσφατη μεγάλη διαδήλωση Αράβων στο Παρίσι, με αίτημα να μην καταργηθεί η μουσουλμανική μαντίλα στα γαλλικά σχολεία. «Δηλώνω ευθέως ότι είμαι εναντίον της μαντίλας. H μαντίλα είναι ένα θρησκευτικό στοιχείο, αν όμως ήταν για να αναδείξει την ομορφιά της γυναίκας, τότε θα συμφωνούσα. Αλλιώς όχι. Υπάρχουν στιγμές που η γυναίκα φορώντας τη μαντίλα αναδεικνύει την ομορφιά της ή κρύβει σημεία που δεν θέλει να φανούν. O άνθρωπος είναι εδώ για να αποκαλύπτει και όχι για να καλύπτει. H γυναίκα αποκαλύπτει τη ζωή, η μαντίλα είναι ενάντια στη φύση της. H γυναίκα από μόνη της είναι μία αποκάλυψη».