Μ ε ανάμεικτα συναισθήματα κλείνω το βιβλίο της Ερσης Σωτηροπούλου «Δαμάζοντας το κτήνος» (Κέδρος, σελ. 319). Πρόκειται για μια πολυπρόσωπη, πολυεπίπεδη σύνθεση, για ένα απολαυστικό πολιτικοκοινωνικό μυθιστόρημα που την τελευταία ωστόσο στιγμή, λίγο πριν ολοκληρωθεί και ενώ περιμένεις ότι τα πολλαπλά νήματα που η δημιουργός του έχει ξετυλίξει κάπου θα οδηγήσουν, το έργο παραπατά και εκτρέπεται προς μια καινούργια, απροσδόκητη κατεύθυνση – χωρίς όμως προηγουμένως η συγγραφέας να έχει προετοιμάσει το ενδεχόμενο της ξαφνικής αυτής εκτροπής. Για μια πεζογράφο του διαμετρήματος της Σωτηροπούλου, η εξέλιξη αυτή δεν μπορεί να είναι τυχαία, προφανώς αποσκοπεί σε κάποιο αποτέλεσμα. Δεν νομίζω όμως ότι το επιτυγχάνει, ή εγώ τουλάχιστον δεν είμαι σε θέση να το κατανοήσω. Μετά την ποιητική εκδήλωση που διοργανώνεται προς τιμήν του κεντρικού ήρωα της ιστορίας της, το δομικό ένστικτό της νομίζω πως την παραπλανά.
Η ιστορία στο «Δαμάζοντας το κτήνος» εκτυλίσσεται σε τρία επίπεδα – κοινωνικό, οικογενειακό και καλλιτεχνικό. Ο Αρης Παυλόπουλος είναι σύμβουλος υπουργού, αντισυμβατικός οικογενειάρχης και ποιητής. Η πορεία του μέσα στους δαιδάλους μιας εν μέρει εξωνημένης πολιτικής γραφειοκρατίας μάς επιτρέπει να ρίξουμε μια ματιά στην καρδιά του ελληνικού πολιτικοοικονομικού κατεστημένου. Και να ξεσπάσουμε αρκετές φορές σε πικρά γέλια, επειδή με πραγματικό οίστρο η Ερση Σωτηροπούλου το παρωδεί. Το γεύμα του Αρη Παυλόπουλου με ένα κοντόχοντρο τσακάλι της πιάτσας, επίσης σύμβουλο υπουργού, ασφαλώς ανήκει στις απολαυστικότατες στιγμές της ελληνικής πεζογραφίας.
Η σχέση του καινούργιου μυθιστορήματος με τη «Φανταστική περιπέτεια» του Αλέξανδρου Κοτζιά είναι εμφανής. Και ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο τα δύο έργα χειρίζονται τις κοινές θεματικές τους οφείλεται, εκτός των άλλων, στη διαφορά εποχής. Ο Αλέξανδρος Καπάνταης του μεταπολεμικού Κοτζιά αποτελεί αντιπροσωπευτικό γέννημα ενός στρεβλού συστήματος, γελοιωδέστατη καρικατούρα μέσα σε ένα συνολικά γκροτέσκο σκηνικό. Ο Αρης Παυλόπουλος της μεταδικτατορικής Ερσης Σωτηροπούλου είναι αντιθέτως ένας σοβαρός άνθρωπος με πολλές βέβαια αδυναμίες, ένας επαγγελματίας που δρα μέσα σε έναν ανεκτό κοινωνικό μηχανισμό, με πολλά βέβαια τυφλά σημεία. Εκεί που ο Αλέξανδρος Κοτζιάς τονίζει τη συνολική κοινωνική διαστροφή, η Ερση Σωτηροπούλου αποτυπώνει τη δυσκολία μέσα σε μια φυσιολογική ως επί το πλείστον κοινωνική ροή, υπερτονίζοντας ταυτόχρονα την πτυχή του υπαρξιακού παραδόξου. Ανάμεσα στους δύο συγγραφείς που ανήκουν σε διαφορετικές γενιές έχει μεσολαβήσει η πολιτική εξομάλυνση του 1974.
Ο ι χαρακτήρες της Σωτηροπούλου είναι ζωηροί. Η λεπταίσθητη Ιταλίδα σύζυγος Κάρλα, ο συγκινητικός γιος Πάολο, ο επονομαζόμενος Κανίβαλος, η λαμπερή και επινοητική ερωμένη Πένυ, ο περιθωριακός και αυθόρμητος Σπίθας, η εύθραυστη ανοϊκή γιαγιά και η απαραίτητη συνοδός Γκαλίνα αποτελούν πρόσωπα της σημερινής νεοελληνικής ζωής, που από τη μια γεύτηκε επιβραβεύσεις της οικονομικής ανάπτυξης – τις απολαύσεις λόγου χάρη ενός υψηλού αρχιτεκτονικού ή γαστριμαργικού γούστου. Από την άλλη, όμως, διατήρησε αδιαφανέστατες δομές διακυβέρνησης με εμφανή τα σημάδια της πολιτικής και οικονομικής διαπλοκής. Οι ήρωες της Σωτηροπούλου είναι επί πλέον μέλη μιας κοινωνίας που σαν ζωντανός οργανισμός από τη μια περιλαμβάνει στους κόλπους της τις μάζες που μπέρδεψαν την πραγματική ζωή με το καθημερινό μεξικάνικο τηλεοπτικό σίριαλ, και από την άλλη τον μοναχικό ποιητή που μέσα από τους πολλαπλούς πειρασμούς καθημερινών σειρήνων καταβάλλει απεγνωσμένες προσπάθειες για να κερδίσει το ανεπανάληπτο έπαθλο της αισθητικής δημιουργίας. Αβέβαιη καλλιτεχνική έμπνευση, βασανιστικά ψήγματα απωθημένης μνήμης μαζί με ένα αξεδιάλυτο πλέγμα ανέλεγκτων σεξουαλικών φαντασιώσεων αποσταθεροποιούν τους τρέχοντες ρυθμούς του Αρη Παυλόπουλου. Παράλληλα προς τα πολιτικοκοινωνικά τεκταινόμενα, αστάθμητοι εσωτερικοί παράγοντες διαταράσσουν την υποθετικά τακτοποιημένη επιφάνεια της επιτυχημένης ζωής του.
Στο προηγούμενο της μυθιστόρημα «Ζιγκ ζαγκ στις νερατζιές» (1999) όπως και στη συλλογή διηγημάτων «Ο βασιλιάς του φλίπερ» (1998) με καλλιτεχνικά οξυδερκέστερο τρόπο -γλώσσα λειτουργικότερη και ελλειπτικότατη αφηγηματική τεχνική-, η Ερση Σωτηροπούλου έστηνε ανθρώπους που βρίσκονταν σε σχέση ασύμπτωτη προς την πραγματικότητα που τους περιέβαλλε. Στο «Δαμάζοντας το κτήνος» η συγγραφέας έκανε μια απόπειρα συνολικότερης προσέγγισης της νεοελληνικής συνθήκης, επιχειρώντας να αποδώσει μυθιστορηματικά μια ολοκληρωμένη φέτα νεοελληνικής ζωής. Δομικά το έργο της πάσχει. Τι πειράζει όμως; Πρώτον, έτσι κι αλλιώς το απολαμβάνουμε. Δεύτερον, πρόκειται για το κόστος που πάντοτε καταβάλλουν οι σκαπανείς, καθώς η παράδοση του ολοκληρωμένου συνθετικού μυθιστορήματος απουσιάζει τόσο πολύ από τα γράμματά μας. Κι ας μην ξεχνάμε ότι στις δύο τελευταίες δεκαετίες απουσιάζει επί πλέον το αφήγημα που, σκύβοντας με θάρρος πάνω από την καθημερινότητα, προσπαθεί να ακτινογραφήσει με ακρίβεια την περιπεπλεγμένη κοινωνικοπολιτική συνθήκη μέσα στην οποία ζούμε.