Δημήτρης Δασκαλόπουλος: «Βιβλιογραφία K. Π. Καβάφη 1886-2000». Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2003, σελ. 1.269, εικ.
Στα ουσιαστικά πνευματικά γεγονότα του 2003 πρέπει να συγκαταλεχθεί και η κυκλοφόρηση μιας σημαντικής βιβλιογραφίας με αρετές ασυνήθιστες για το είδος. Χάρη σε αυτές μπορεί να τοποθετηθεί στον ευρύτερο χώρο έρευνας και μελέτης της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αναμενόμενη από χρόνια, με την παράδοσή της προσπόρισε στον κύκλο των φιλολόγων – ερευνητών, των νεοελληνιστών, των μελετητών της λογοτεχνίας, ιδιαίτερη ικανοποίηση, με πρώτους αυτούς που έσπευσαν στην παρουσίασή της στο Μουσείο Μπενάκη (21.11.03) με ομιλητές -όχι «παρουσιαστές» του τύπου που ανθεί- πρόσωπα κατά πάντα αρμόδια (Μαρωνίτης, Χάας) και τον ίδιο τον βιβλιογράφο. Οι δύο πρώτοι ανέλυσαν διεξοδικά τη μορφή του έργου και αιτιολόγησαν διεξοδικά και πειστικά, τη σημασία της συμβολής της στα νεοελληνικά μας φιλολογικά. Δίκαια γιατί υπερβαίνει κατά πολύ τον χαρακτηρισμό που αποδίδεται σε ανάλογες εργασίες ως «χρήσιμο εργαλείο». Είναι πολύ περισσότερα. Κινείται ταυτόχρονα σε τρεις άξονες: Λογοτεχνία – Βιβλιογραφία – Καβάφης, υπηρετώντας και τους τρεις με την ίδια προθυμία και αποτελεσματικότητα.
Ο λόγιος βιβλιογράφος, στα είκοσι πέντε χρόνια που δαπάνησε για τη σύνταξή της, με την εμπειρία του και από άλλες βιβλιογραφίες ποιητών (αυτοτελείς τόμοι για Σεφέρη, Σικελιανό, Ελύτη και μερικότερες συμβολές για άλλους), αντιμετώπισε στην περίπτωση του Καβάφη πλήθος ασύμβατων, ετερόκλητων και ιδιότυπων ειδικών προβλημάτων, αρχίζοντας από την ατιθάσευτη πρώτη φάση της δημοσίευσης από τον ποιητή σε μονόφυλλα των πρώτων ποιημάτων του, συνεχίζοντας στην επόμενη -ακανθώδη κι αυτή για τους βιβλιογράφους- αναδημοσίευσή τους σε άκομψες «εκδόσεις»-συρραφές τους. Οδεύοντας σε άλλα εδάφη, διαχειρίστηκε ζητήματα-προβλήματα εντοπισμένα από παλαιότερους αναδόχους πρώιμων αποπειρών (Κατσίμπαλης, Σαββίδης, άλλοι ελάσσονες), των οποίων την εμπειρία, τις επισημάνσεις, τις αμηχανίες και τα λάθη αντιμετώπισε αποφασιστικά, δίνοντας οριστικές λύσεις σε χρονίζουσες εκκρεμότητες. H συνολική βιβλιογραφική αντιμετώπιση του Καβάφη υπήρξε εγχείρημα δυσχερέστατο, καθώς οι εκδόσεις, οι ανθολογήσεις, οι δημοσιεύσεις σε ποικίλα και απροσδόκητα ελληνικά και ξένα έντυπα, οι μεταφράσεις σε πολλές γλώσσες και τα σωρευτικά περί τον Καβάφη δημοσιεύματα, δημιουργούν ποικίλους προβληματισμούς εξαιτίας και ιδιοτυπιών, της πολυγλωσσίας τους και του ραγδαία αυξανόμενου αριθμού τους. Φυσική συνέπεια της μεγάλης του δημοτικότητας σε παγκόσμια κλίμακα. O Καβάφης σήμερα βρίσκεται ανάμεσα στους πρώτους σε αναγνωστικότητα ποιητές στον κόσμο, όχι ανάμεσα σε άλλους Ελληνες, αλλά στους σημαντικότερους ξένους! Θετικές είναι οι ενδείξεις ότι θα κρατήσει σταθερά για άγνωστο χρόνο τη διεθνή προτίμηση, που είναι αυθόρμητη και συντηρείται χωρίς παρεμβάσεις οιασδήποτε μορφής ή προέλευσης.
Ο φιλολογικός εξοπλισμός του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, η καλά σχεδιασμένη στρατηγική και η κατά το δυνατόν εμμονή του σε μια εξ αυτοψίας βιβλιογράφηση -ας προστεθεί και το γενεσιουργό ακατάβλητο σθένος του- κατέστησαν δυνατή την ευτυχή έκβαση της εκστρατείας. Στη διάρκειά της επιλύθηκαν φιλολογικά προβλήματα που διασταυρώθηκαν με άλλα, βιβλιογραφικά, καινοφανή και ανορθόδοξα που όμως αντιμετωπίστηκαν πειστικά και παραδειγματικά. H ποδηγέτησή τους υπήρξε αποτέλεσμα δοκιμασίας και προβληματισμών παρά ανέμπειρων δοκιμών.
Προσιτό
Η ποικιλία και πολυμορφία των ευρημάτων – λημμάτων διαμόρφωσε και τη δομή του έργου το οποίο, όπως στις πιο συνθετικές βιβλιογραφίες, πρέπει να παρουσιάζει υψηλή προσιτότητα στην ανεύρεσή τους και απρόσκοπτη χρηστικότητα. Με την πρώτη προσέγγιση αυτό επιβεβαιώνεται. H Εισαγωγή (σελ. 11-27) εξιστορεί τα της πορείας της βιβλιογράφησης και τις θέσεις που ακολούθησε ο εκπονητής της. Τρία είναι τα μέρη του έργου. Το α΄: «Βιβλιογραφία K. Π. Καβάφη», το οποίο περιλαμβάνει την Εργογραφία του στο πρωτότυπο, τις μεταφράσεις της, την εικονογραφία του και την καβαφική φιλολογία (σχόλια, πληροφορίες, μελέτες, βιβλία), (σελ. 45-1.085. Λήμματα: 4.184). Το β΄, «Πίνακες» (σελ. 1.089-1.106) δίνει αναλυτικά: I. Βιβλία για τον Καβάφη, II. Αφιερώματα περιοδικών και εφημερίδων, III. Ελληνικά καβαφογενή ποιήματα και στιχουργήματα, IV. Ξένα καβαφογενή ποιήματα – Αφιερώσεις στον Καβάφη. V. Παρωδίες καβαφικών ποιημάτων. Το γ΄, «Ευρετήρια», ολοκληρώνει ανακεφαλαιωτικά τα προηγούμενα και μεθοδεύει την αυξημένη χρηστικόττα της σύνθεσης με δείκτες: των έργων, των μεταφράσεων, των εικαστικών, των γλωσσών των μεταφράσεων, των γλωσσών της καβαφικής φιλολογίας, των περιοδικών εκδόσεων και ένα γενικό ευρετήριο. H δισκογραφία παραλείπεται.
Τα λήμματα ενισχύονται με σχόλια, παρατηρήσεις, διορθώσεις, παραπομπές, διασταυρώσεις προς άλλα έντυπα, περιγραφές εκδοτικές κ.ά. χρήσιμα. Οι συλλογικές εκδόσεις αναλύονται, ενώ οι ανθολογίες και οι συλλογές προτείνονται με τα περιεχόμενά τους. Ενισχυμένα τα λήμματα αναπτύσσονται σε δυναμικές πηγές πληροφόρησης και διευκόλυνσης της μελέτης του καβαφικού φαινομένου. Καθίσταται η εργασία πηγή πληροφοριών, η οποία συγκεντρώνει τη γνώση μας για τον ποιητή μέσα από τις πολυπληθείς εξετάσεις του έργου του, τα σχετικά με την προσωπικότητά του, ενώ ταυτόχρονα χαρτογραφεί το υπόβαθρο της πνευματικής ζωής στην Αλεξάνδρεια που διαμόρφωσε την ποίησή του, καθώς και καθοριστικές κοινωνικές και ιστορικές πτυχές που τον επηρέασαν.
Το ανορθόδοξο «κείμενο», προκειμένου να καταστεί αναγνώσιμο, είχε ανάγκη από μια προηγμένη τυποτεχνική επιμέλεια. Αυτήν την εξασφάλισε η πεπειραμένη κ. Κωστούλα Σκλαβενίτη, η οποία εργάστηκε με φαντασία και απέδωσε τις 1.269 σελίδες της έκδοσης με μια οπτικότητα που επιδρούν ελκυστικά στο πεδίο όρασης του αναγνώστη.