Λ ίγα χρονικά ορόσημα έχουν θρέψει τόσες προσδοκίες όσο το 2004. Ούτε σωτήριο ούτε η αρχή όλων των δεινών, το έτος-σταθμός είναι εδώ? με τις πολιτικές αψιμαχίες, τις απότομες καιρικές μεταβολές, τα μικρά και τα μεγάλα της καθημερινότητάς μας. Ετσι, το 2004 αποδεικνύεται μία χρονιά σαν όλες τις άλλες. Αν τώρα εστιάσουμε στην Αθήνα, η βιομηχανία ελπίδας που είναι αναπόφευκτα κάθε Ολυμπιακοί Αγώνες δούλεψε καλά: το 2004 θα ξυπνάγαμε σε μιαν άλλη πόλη, με νέους δρόμους, κόμβους, μετρό, τραμ, προαστιακό και ασφαλώς καινούργια μουσεία. Ναι, για την ασθενή πολιτιστική υποδομή της ελληνικής πρωτεύουσας το φετινό ορόσημο σήμαινε πολλά. Κανείς δεν θα μπορούσε να πιστέψει πριν από λίγα χρόνια ότι η Αθήνα θα υποδεχόταν το μεγάλο γεγονός χωρίς Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ή ένα αξιοπρεπές κτίριο για τη Λυρική Σκηνή της χώρας. Ακόμα και οι «βεβαιότητες» (βλέπε Νέο Μουσείο Ακρόπολης) αποδείχθηκαν αίολες, πόσω μάλλον τα σχέδια επί χάρτου.
Τώρα μόλις αρχίζει και διαφαίνεται η πραγματικότητα: όσα περιμένουμε μετά το 2004 είναι πολύ περισσότερα απ’ όσα έχουμε να δούμε να εγκαινιάζονται έως τον Αύγουστο. Στη μετά το 2004 εποχή, η Αθήνα ενισχύει σημαντικά την πολιτιστική της υποδομή με επτά μεγάλα κατασκευαστικά projects που είτε ξεκινούν έως το τέλος του χρόνου είτε βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο υλοποίησης είτε αναμένεται να ξεκινήσουν μέσα στο 2005. Αν αντιπαραθέσουμε τον αριθμό αυτό με τα 3 μόλις έργα που θα είναι έτοιμα έως τους Αγώνες (η επέκταση του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, η Εθνική Γλυπτοθήκη στο Γουδί και το νέο παράρτημα του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς) το ισοζύγιο κλίνει θεαματικά υπέρ της μεταολυμπιακής εποχής. Χωρίς μάλιστα να συμπεριλάβουμε στον μακρύ αυτό κατάλογο και την αμφιλεγόμενη, ακόμα, «προίκα» των ολυμπιακών εγκαταστάσεων: έχει ήδη προαποφασιστεί η πολιτιστική χρήση για το στάδιο του μπιτς βόλεϊ στο Νέο Φάληρο, ενώ παρόμοια τύχη προδιαγράφεται και για το κλειστό γήπεδο στο Γουδί (συναυλιακή «αρένα»).
Ταυτόχρονα, δεν απουσιάζουν οι εκκρεμότητες. H ανέγερση του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Αλσος Ριζάρη υποτίθεται ότι δρομολογείται για αμέσως μετά το τέλος των Αγώνων, οι περίοικοι, όμως, δεν δείχνουν καθόλου συναινετικό πνεύμα, απειλώντας με νέα προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Οσο για τον εκσυγχρονισμό του θεάτρου «Ολύμπια» και την επέκτασή του σε αδόμητο οικόπεδο επί της Χαρ. Τρικούπη, παραμένει πρωθυπουργική εξαγγελία χωρίς κάποια περαιτέρω εξέλιξη.
Μουσείο Ιστορίας του Ελληνισμού της M. Ασίας
Ο ι φιλοδοξίες του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού δεν περιορίζονται στον «Ελληνικό Κόσμο», στην οδό Πειραιώς 254. Σε έκταση ακριβώς πίσω από το υπάρχον κτίριο προγραμματίζεται η κατασκευή του Μουσείου Ιστορίας του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Αναπάντεχα, ίσως, έγκριση έλαβε μια ιδιαίτερα τολμηρή αρχιτεκτονική πρόταση. Κύριο χαρακτηριστικό της σύνθεσης (την υπογράφει το αρχιτεκτονικό γραφείο «Anamorphosis», Νίκος Γεωργιάδηs, Παναγιώτα Μαμαλάκη, Κώστας Κακογιάννης και Βάιος Ζητωνούλης) είναι μια συνεχής αναδιπλούμενη επιφάνεια, που αποδίδει τρεις βασικές ομοιόσχημες ιστορικές μορφές (σαν βαθμιαία εξέλιξη από τη μία στην άλλη): το θέατρο, τον τρούλο και την αυτοστέγαση, που αντιστοιχούν σε τρεις βασικές κορυφώσεις του Ελληνισμού στη Μ. Ασία: Κλασική Αρχαιότητα, Βυζάντιο, Νεότεροι Χρόνοι και Καταστροφή της Σμύρνης. Αυτές αποτελούν και τις τρεις κύριες «χωρικές εγκαταστάσεις» του μουσείου ενώ ενδιάμεσα, σαν συνδετήριοι χώροι, αναπτύσσονται η Προϊστορία, οι Ελληνιστικοί Χρόνοι, η Ρωμαϊκή περίοδος και ο Μεσαίωνας. Σε όλη την εκθεσιακή πορεία αναπτύσσονται ψηφιακά και διαδραστικά εκθέματα καθώς και «θέατρα» εικονικής πραγματικότητας. H μελέτη συμμετείχε στην 8η Διεθνή Εκθεση Αρχιτεκτονικής «NEXT» της Μπιενάλε της Βενετίας το 2002. Οσο για τα έργα ανέγερσης του κτιρίου αναμένεται να ξεκινήσουν το 2005.
Ωνάσειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών
Α ρχιτεκτονική έκπληξη μας υπόσχεται το Κοινωφελές Ιδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης». H νέα Ωνάσειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, στο νούμερο 109 της Λεωφόρου Συγγρού (στο ύψος του Παντείου, ανάμεσα στα δύο μεγάλα ξενοδοχεία), θα εγκιβωτιστεί σ’ ένα συμπαγές κέλυφος που θα επενδυθεί με γυαλί. Το σχέδιο υπογράφει ένα αρχιτεκτονικό γραφείο από το Παρίσι, το Architecture Studio. Το κτίριο θα έχει ύψος 27 μέτρα και στο εσωτερικό του, συνολικού εμβαδού 18.000 τ.μ., προβλέπονται οι εξής χώροι: αμφιθεατρική αίθουσα 1.000 θέσεων με σκηνή κατάλληλη να φιλοξενήσει συναυλίες συμφωνικής μουσικής, παραγωγές όπερας και χορού κ.λπ., δύο ή τρεις αίθουσες 100-300 θέσεων για μικρότερες μουσικές, θεατρικές ή χορευτικές παραστάσεις, διαλέξεις, ειδικές προβολές (multimedia, virtual reality), εκθεσιακό χώρο ο οποίος θα καταλαμβάνει έναν ολόκληρο όροφο, βιβλιοθήκη με σπάνιες εκδόσεις, στούντιο επαγγελματικής ηχογράφησης, εστιατόριο με δυνατότητες επέκτασης σε υπαίθριο χώρο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, βοηθητικούς χώρους που προορίζονται για τη διοίκηση της Στέγης και, τέλος, υπόγειους χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων. Το έργο άρχισε πέρυσι κι αναμένεται να παραδοθεί μέσα στο 2005.
H Βιβλιοθήκη της Βουλής
Ε ντός του 2005 θα παραδοθεί σε πλήρη λειτουργία το κτίριο του Δημόσιου Καπνεργοστασίου, στο νούμερο 218 της οδού Λένορμαν. Το εντυπωσιακό συγκρότημα, συνολικού εμβαδού 18.500 τ.μ. και εξαιρετικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής (άρχισε να χτίζεται το 1927, σε σχέδια του πολιτικού μηχανικού και αρχιτέκτονα N. Γαβαλά), παραχωρήθηκε στη Βουλή για να στεγάσει την πλούσια βιβλιοθήκη της. Ηδη στεγάζονται εκεί το τμήμα εκδόσεων της Βουλής, το τμήμα μικροφωτογράφησης και ηλεκτρονικής αποθήκευσης της Βιβλιοθήκης της Βουλής, το τμήμα συντήρησης έργων τέχνης και εντύπων, η συλλογή εφημερίδων και περιοδικών της Βιβλιοθήκης, καθώς και δύο αναγνωστήρια για τους χρήστες των μικροταινιών και του υπόλοιπου έντυπου υλικού. Την άνοιξη αναμένεται να λειτουργήσει η «Βιβλιοθήκη Πόλης», που θα είναι κλειστής πρόσβασης, και στους χώρους της θα φιλοξενηθούν 55 χιλιάδες τίτλοι. Στο πλαίσιο της «Βιβλιοθήκης Πόλης» θα δημιουργηθεί το «Αναγνωστήριο», με περίπου 20 χιλιάδες τίτλους και με ανοικτή πρόσβαση σε όλους.
Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο «Φιξ»
Τ ην έγκριση του Ελεγκτικού Συνεδρίου αναμένει το διοικητικό συμβούλιο του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης για να κατοχυρώσει και επισήμως στα γραφεία «3sk Στυλιανίδης Αρχιτέκτονες», Tim Ro-nalds Architects και I. Μουζάκης & Συνεργάτες Αρχιτέκτονες ΕΠΕ το πρώτο βραβείο του σχετικού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. Δείχνει να είναι το τέλος μιας επίπονης προσπάθειας για τη διευθύντρια του Μουσείου, Αννα Καφέτση, και η αρχή μιας πραγματικά νέας εποχής για το ούτως ή άλλως μικρό σε ηλικία ΕΜΣΤ. H βραβευμένη μελέτη επιχειρεί κάτι όχι εύκολο: να αποκαταστήσει τις γέφυρες με το αρχικό σχέδιο του Τάκη Ζενέτου και ταυτόχρονα να σηματοδοτήσει τη νέα χρήση του κτιρίου. Το πρώτο επιτυγχάνεται στην όψη της Λ. Συγγρού (διατηρούνται οι γραμμές με το γυαλί και το μπετόν), ενώ για το δεύτερο οι μελετητές στρέφονται στην ξεχασμένη τοπογραφία της πόλης. Η «τομή» του Ιλισού εμφανίζεται ξανά, «αναδύεται» μέσα από το έδαφος και αιωρείται, σαν γιγάντια «κουρτίνα» (όψη επί της οδού Καλλιρρόης), που κρύβει μέσα της τους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου. Στο εσωτερικό η μελέτη ξαναδίνει στο κτίριο αυτό που δεν έχει σήμερα: τον δημόσιο χώρο. Ετσι προτείνονται μια εσωτερική πλατεία και ένας κήπος-λαβύρινθος στο πρώτο επίπεδο του δώματος, δίπλα στη Γλυπτοθήκη του Μουσείου. Τα εγκαίνια δύσκολα θα γίνουν πριν από το τέλος του 2006.
Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη
Σ την περίπτωση του νέου κτιρίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης γνωρίζουμε μόνο τη θέση του: στο στρατόπεδο Πλέσσα, επί της Λεωφόρου Μεσογείων, στο ύψος του νοσοκομείου «Σωτηρία». Μέχρι να το δούμε να ανεγείρεται, θα πρέπει να γίνουν πολλά (και γραφειοκρατικά): πρώτον, να απελευθερώσει το Γενικό Επιτελείο Στρατού τον χώρο (το στρατόπεδο λειτουργεί σήμερα), δεύτερον, να κηρυχθεί διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και, τρίτον, να αρχίσουν οι εργασίες. Με τους μετριοπαθέστερους υπολογισμούς, όλα αυτά δύσκολα θα έχουν ολοκληρωθεί πριν από το 2006. H Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη θα αναπτυχθεί σε χώρους 18.000 τ.μ. που θα της επιτρέψουν να αξιοποιήσει τις νέες δυνατότητες της τεχνολογίας. H νέα θέση της θεωρείται ιδανική συγκοινωνιακά, καθώς εξασφαλίζει σύντομη πρόσβαση σε δύο σταθμούς του μετρό.
Νέα Ταινιοθήκη
Η χωροθέτηση του νέου κτιρίου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος (μετακομίζει οριστικά από το Μέγαρο Δεληγιώργη της οδού Κανάρη) είναι ίσως πιο σημαντικό νέο από την απόκτηση ενός υπερσύγχρονου ιδιόκτητου κτιρίου για τον σημαντικό αυτό κινηματογραφικό θεσμό, που ίδυσε η Ρούλα Μητροπούλου. Το γεγονός ότι η Ταινιοθήκη αφήνει το Κολωνάκι (υποχρεωτικά) για το Μεταξουργείο (στον χώρο όπου στεγαζόταν ο παλιός θερινός κινηματογράφος «Λαΐς», Ιερά Οδός και Μεγάλου Αλεξάνδρου) εξοπλίζει την ευρύτερη περιοχή (που ήδη σιγά-σιγά συγκεντρώνει νεολαία, μαγαζιά, διασκέδαση, θεάτρα, γκαλερί) μ’ ένα κέντρο υπερτοπικής εμβέλειας. H νέα Ταινιοθήκη θα περιλαμβάνει μια μεγάλη αίθουσα πολλαπλών χρήσεων χωρητικότητας 300 θεατών και μια μικρότερη 50 θέσεων, όπου και θα φιλοξενείται το «Cine Club» της Ταινιοθήκης. Προγραμματίζεται, επίσης, η επαναλειτουργία του θερινού κινηματογράφου με 400 θέσεις, ενώ θα διαμορφωθεί και ο απαραίτητος χώρος για την αποθήκευση και την αξιοποίηση του μεγάλου Αρχείου της Ταινιοθήκης. Το έργο έχει ενταχθεί στο Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Θα γίνει αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και αναμένεται να παραδοθεί σε χρήση τον Δεκέμβριο του 2006.
Το «Σχολείο» της Ειρήνης Παπά
Μ ε πρωτοβουλία της Ειρήνης Παπά, το παλιό εργοστάσιο της «Σάνιτας» στην οδό Πειραιώς 52 (κόμβος Κηφισού), αποκαθίσταται και ανασχεδιάζεται έτσι ώστε να στεγάσει το Κέντρο Εφηρμοσμένων Τεχνών Θεάματος και Ακροάματος, γνωστό και ως «Το Σχολείον της Αθήνας». Το όραμα της κ. Παπά είναι το αθηναϊκό «Σχολείο» να εξελιχθεί σε μια πρότυπη δραματική σχολή με εξειδικευμένες σπουδές γύρω από την τέχνη του θεάτρου και ταυτόχρονα να φιλοξενεί παραστάσεις και άλλα πολιτιστικά δρώμενα. Την αρχιτεκτονική μελέτη έχει εκπονήσει ο Μάνος Περράκης. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα συγκρότημα επιμέρους λιθόκτιστων κτιρίων που καλύπτονται περιμετρικά από ακάλυπτο, ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό, δενδροφυτευμένο χώρο, έκτασης 1.620 τ.μ. Διαμορφώνονται τρεις λειτουργικές ενότητες, οι οποίες συνδέονται με ενδιάμεσους χώρους πολλαπλών χρήσεων, που περιλαμβάνουν δύο αίθουσες διδασκαλίας, αίθουσα χορού, αίθουσα κινηματογραφικών προβολών, εργαστήρια σχεδιασμού και κατασκευής σκηνικών, εκθεσιακούς χώρους κ.ά. Στην πρώτη ενότητα κυριαρχεί η Κεντρική Σκηνή, ένα στεγασμένο αμφιθέατρο χωρητικότητας 500 θέσεων, που έχει ήδη ολοκληρωθεί, ενώ στη δεύτερη προβλέπεται η διαμόρφωση ενός πειραματικού θεάτρου 120 θέσεων. H εξέλιξη των έργων θα εξαρτηθεί από την ομαλή ροή της χρηματοδότησης (έως σήμερα έχουν συνεισφέρει το ΥΠΕΧΩΔΕ αλλά και η ίδια η κ. Ειρήνη Παπά). Τον τελευταίο χρόνο παρουσιάστηκαν σημαντικά προβλήματα, με αποτέλεσμα η πρόοδος να είναι πολύ μικρή.