Σε φόβο και τρόμοτων μεγάλων μουσείων στον κόσμο εξελίσσονται τον τελευταίο καιρό οι μηνυτές που διεκδικούν σημαντικά έργα τέχνης. Απόγονοι καλλιτεχνών, δικηγόροι, μεσάζοντες ή απλώς επιτήδειοι, προσφεύγουν στη Δικαιοσύνη ζητώντας να ανακτήσουν την κατοχή σπουδαίων έργων ή να αποζημιωθούν με τεράστια χρηματικά ποσά.
Πριν από μερικές ημέρες, ο γιος ενός δικηγόρου ζήτησε από το Ανώτατο Δικαστήριο της Νέας Υόρκης να κατασχεθεί το έργο του Ελ Γκρέκο «Αποψη του όρους Σινά» -που ανήκει στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου και αποκτήθηκε με καθόλα νόμιμη διαδικασία- μέχρι να διαλευκανθεί σε ποιον ανήκει. Χθες, έγινε γνωστό ότι οι απόγονοι του Κάζιμιρ Μάλεβιτς, ιδρυτή του Σουπρεματισμού και από τους πρωταγωνιστές του κινήματος της Ρωσικής Πρωτοπορίας, υπέβαλαν μήνυση εναντίον του Ολλανδικού μουσείου Στέντελικ, διεκδικώντας 14 έργα του.
Στην αγωγή -που φέρει την υπογραφή 35 απογόνων του ζωγράφου- αναφέρεται ότι τα έργα τα είχε μεταφέρει το 1927 στο Βερολίνο, ο ίδιος ο Μάλεβιτς για την πρώτη του ατομική έκθεση εκτός των συνόρων της Σοβιετικής Ενωσης. Οταν χρειάστηκε να επιστρέψει αιφνιδίως στη Μόσχα τα άφησε σε ένα φίλο του αρχιτέκτονα, τον Ούγκο Χέρινγκ, ο οποίος τα παραχώρησε παρανόμως στο Στέντελικ. Κάποια άλλα έργα του Μάλεβιτς είχαν καταλήξει στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Οι απόγονοι του καλλιτέχνη είχαν υποβάλει μήνυση και η Δικαιοσύνη εξέδωσε υπέρ τους απόφαση. Το Μουσείο πλήρωσε ένα τεράστιο ποσό -το ύψος του οποίου δεν έγινε ποτέ γνωστό- και κράτησε τα έργα στη συλλογή του.
Η Ελλάδα παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον αυτήν τη νέα διαμάχη για τα έργα του Στέντελικ. Το ΚΜΣΤ στη Θεσσαλονίκη, έχει 20 έργα του καλλιτέχνη από το τμήμα της συλλογής Κωστάκη, που αγοράστηκε πριν από μερικά χρόνια. Κινδυνεύουν αυτά τα πολύτιμα αποκτήματα από τις μηνύσεις των συγγενών του Μάλεβιτς;
«Ολα τα έργα της συλλογής Κωστάκη είναι απολύτως ασφαλή», σπεύδει να τονίσει ο διευθυντής του ΚΜΣΤ Μιλτιάδης Παπανικολάου στην «K». «Πρόκειται για έργα που είναι γνωστό σε όλους πώς αποκτήθηκαν εν αντιθέσει με τα 14 έργα του Στέντελικ, για τα οποία υπάρχει όντως πρόβλημα. Αν κρίνουμε ότι η Δικαιοσύνη είχε εκδώσει απόφαση υπέρ των απογόνων του, τότε είναι σαφές ότι το Μουσείο του Αμστερνταμ θα αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα».
Ο Μίλτος Παπανικολάου υπογραμμίζει ότι αν και δεν συντρέχει κανένας λόγος ανησυχίας, η ελληνική πλευρά, με πρωτοβουλία του υπουργού Πολιτισμού έχει λάβει τα μέτρα της για να αποφύγει τυχόν δυσάρεστες εξελίξεις: «Πριν ταξιδέψουν για τη Ρωσία 180 έργα του Νικρίτιν που ανήκουν στη συλλογή Κωστάκη, θα υπογραφεί διακρατικό πρωτόκολλο που θα τα προστατεύει από το να γίνουν αντικείμενο διεκδίκησης από μουσεία, φορείς ή ιδιώτες».
«Αν τα μεγάλα έργα τέχνης του 20ού αιώνα μπορούσαν να διηγηθούν τη διαδρομή από το ατελιέ του δημιουργού τους μέχρι τον τελευταίο κάτοχο, θα μαθαίναμε πολλές από τις άγνωστες πτυχές της πρόσφατης ιστορίας: Λεηλασίες, αρπαγές, καθεστωτικές διώξεις σε καλλιτέχνες, πολύτιμες συλλογές Εβραίων που διαμοιράστηκαν σε ολόκληρη την υφήλιο», εξηγεί ο M. Παπανικολάου. «Σε αυτές τις σκοτεινές σελίδες της Ιστορίας ποντάρουν όσοι κάνουν τον τελευταίο καιρό μηνύσεις εναντίον σημαντικών μουσείων ή συλλεκτών ή και πλαστογράφοι που γέμισαν πριν από δεκαετίες την αγορά με πλαστά έργα. Ειδικά στην περίπτωση της Ρωσικής Πρωτοπορίας, το πρόβλημα των διεκδικήσεων αλλά και των πλαστογραφιών είναι εντονότατο, διότι αυτά τα έργα απέκτησαν τρομερή αξία τα τελευταία χρόνια».