Οταν σκέφτεται κανείς την Ποπ Αρτ, δύο ονόματα έρχονται στο νου. Ρόι Λιχτενστάιν και Αντι Γουόρχολ. H σειρά είναι χρονολογική, πρώτα εμφανίστηκε ο Λιχτενστάιν και αργότερα ο Γουόρχολ. Αν η σειρά ήταν αξιολογική, ίσως να ήταν η αντίστροφη και τούτο είναι ένα από τα συμπεράσματα στα οποία οδηγεί η μεγάλη έκθεση του Ρόι Λιχτενστάιν, «Ολα για την τέχνη», η οποία, από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης «Λουιζιάνα» της Δανίας, μεταφέρεται τώρα στην Χέιγουορντ Γκάλερι του Λονδίνου (26 Φεβρουαρίου).
Οι Ποπιστές
Είναι αδύνατο να μην τους συγκρίνει κανείς, καθώς γράφει ο Τζόναθαν Τζόουνς στην «Γκάρντιαν», άσχετα σε ποιον είναι αφιερωμένη η έκθεση-αφορμή. Ηταν οι δύο αντιπροσωπευτικότεροι και χαρακτηριστικότεροι «ποπιστές» (έκφραση του Γουόρχολ).
Το ύφος τους, χαρντ ροκ δίχως διόλου να ενδίδει σε εξπρεσιονιστικούς ή υπερρεαλιστικούς πειρασμούς, όσο κοντά τους κι αν φαίνονται. Περιέγραψαν όλα τα εμβληματικά πράγματα της σύγχρονης Αμερικής με σκληρές και διαυγείς γραμμές σαν φρεσκοσιδερωμένα πουκάμισα. Δηλωτικό από αυτήν την άποψη είναι ένα από τα πρώτα έργα του Λιχτενστάιν, το οποίο ανοίγει την έκθεση: ένα τεράστιο πλυντήριο με τα μακριά, κόκκινα γαμψόνυχα μιας γυναίκας που ρίχνει απορρυπαντικό στην υδάτινη δίνη γύρω από ένα φαλλικό πύργο.
Και οι δυο τους έβλεπαν τον κόσμο επίπεδα, αλλά υπάρχουν έργα του Γουόρχολ, («Ηλεκτρική καρέκλα», «Ασθενοφόρο», ο ύστατος «Μυστικός Δείπνος») που δηλώνουν μια βαθύτερη συμμετοχή! Γι’ αυτό και ταξινομείται δυσκολότερα, πράγμα που από μόνο του δηλώνει μιαν αξία αν και απέχει από το να είναι σπουδαίος καλλιτέχνης? θα μπορούσε να ήταν αν… O Λιχτενστάιν ταξινομείται ως ελάσσων? ιδιαίτερα, όταν παρουσιάζεται σε μεγάλες δόσεις, όπως σε τούτη την έκθεση, δείχνει λιγότερος από τη φήμη του. Οι χειρότερες στιγμές του είναι, όπως και σε πολλούς άλλους Αμερικανούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, όταν αυτοπροβάλλεται ως φιλοσοφικός και οι καλύτερες, όταν είναι ντοκιμαντερίστας, ναΐφ και μαζί εκλεπτυσμένος, ενός υλόφρονος πολιτισμού που έχει αντικαταστήσει τα υψηλά ιδανικά με καταναλωτικά αγαθά. Τον άνθρωπο με την εικόνα που του έχει πλάσει το μάρκετινγκ.
Ο Αμερικανός ζωγράφος του 19ου αιώνα Τζον Φεντερίκ Πίτο ζωγράφισε ασυνήθιστους συνδυασμούς αντικειμένων, αιωρούμενους, καρφωμένους ή κολλημένους πάνω σε πίνακες μηνυμάτων, εκκλήσεων και αιτήσεων. Ενα τέτοιο έργο είναι το «O αγώνας δρόμου, που όλοι τρέχουμε» με ένα ταλαιπωρημένο τσίγκινο κύπελλο να κρέμεται από ένα γάντζο μπροστά σε μια ξεθωριασμένη επιφάνεια. Οταν το είδε ο Τζάσπερ Τζόουνς συνειδητοποίησε ότι η προσπάθειά του ήταν κοινή με του παλιού ζωγράφου και τούτο έγινε το έναυσμα για μια νέα φάση στη δουλειά του.
Η επιπεδότης είναι επίσης ένα κοινό στοιχείο μεταξύ του Λιχτενστάιν και του Τζάσπερ Τζόουνς. Είναι, όμως, άλλο να εκφράζεται κανείς, από επιλογή, επίπεδα και άλλο να είναι επίπεδος. O Τζόουνς εκφράζεται επίπεδα και ζωγραφίζει την αμερικανική σημαία με τρόπο που να μην φαίνεται εάν είναι πίνακας ή σημαία ή κανένα από τα δύο. O Λιχτενστάιν ζωγραφίζει επίπεδα, γιατί, φαίνεται, δεν μπορεί αλλιώς. Στις φιλοσοφικές στιγμές του μετά το τέλος της ποπ το 1964 αποτίει, στα έργα του, φόρο τιμής στον Πικάσο, τον Μονέ, την ιαπωνική ζωγραφική, συνεχίζοντας όμως το δικό του στυλ του κόμικ, αυτούσιο. Ετσι ο φόρος τιμής μένει μόνο στα λόγια.
Μετά την ποπ ο Λιχτενστάιν απόμεινε ένας καλλιτέχνης παγιδευμένος μέσα στο στυλ του. Ηταν ένα στυλ άρρηκτα δεμένο με την ιστορική του στιγμή και όταν αυτή πέρασε, απόμεινε ένα άδειο στοιχείο. H αλήθεια του βρίσκεται στην πρώτη φάση του, στην προσοχή και την καλλιτεχνική σοβαρότητα με την οποία αποτύπωσε την Αμερική του – από αυτήν την άποψη, ο τίτλος της έκθεσης θα μπορούσε να ήταν «Ολα για την Αμερική». H πρωτοτυπία του έγκειται στον ιλαρό τρόπο που απέδωσε το αδιέξοδο μιας εικονικής κοινωνίας.
Εικόνες κοινωνίας
Στο «Μπάνιο» του 1961 (άσπρο, μαύρο) είναι αισθητή η κρύα υγρασία από τα βρεγμένα πλακάκια κάτω από τα γυμνά πόδια και το πλαστικό παραβάν είναι το ίδιο με εκείνο που τράβηξε μαζί της πέφτοντας η Τζάνετ Λι στο «Ψυχώ» (1960). Στο «Εσωτερικό με εξωτερικό», η κίτρινη τρύπα μιας πισίνας με μια σαμπρέλα να επιπλέει πάνω στο μαύρο νερό, φαίνεται μέσα από ένα θολωτό παράθυρο, μισόκλειστο από περσίδες. Μέσα στο δωμάτιο, σε μια γλάστρα ένα φυτό εσωτερικού χώρου με μαύρα φύλλα, στέκει κάτω από ένα πορτρέτο του Τζορτζ Γουόσιγκτον με πρόσωπο σαν γύψινη προσωπίδα. Οι συσχετισμοί και οι αλληλουχίες που το έργο δημιουργεί στον νου, είναι η καλύτερη τέχνη του Λιχτενστάιν, όσο κι αν αυτή υπολείπεται ενός Εντουαρντ Χόπερ.