Αντί του παραδοσιακού γεύματος εργασίας, η γραμματέας παραλαμβάνει μικρά, ελαφρά, υγιεινά σνακ που κόβουν την εργασιακή μέρα στα δύο, στα τρία, στα τέσσερα, στηλώνοντας τον προϊστάμενό της και την ίδια έως το βράδυ. Και τότε, την ώρα τού πάλαι ποτέ οικογενειακού δείπνου, σύμπασα η ομάδα εργασίας γεύεται το τελευταίο γεύμα της ημέρας υπό το φως των κεριών.
Η γραμματέας της διαφήμισης διαιτητικών τροφών, ειδικά μελετημένων για το γραφείο, είναι η ουσιαστική αντιπολίτευση. H αντιπολίτευση της πραγματικότητας, στον τρίτο δρόμο που ευαγγελίζεται το ΠΑΣΟΚ σε θέματα εργασίας – κάτι νεωτερικό υποτίθεται, αντίστοιχο του ευρωπαϊκού συνδικαλισμού που πρεσβεύει να εργαζόμαστε λιγότερο για να εργαζόμαστε όλοι. Δεν αποκλείεται να ακούσουμε ακόμη πιο πρωτότυπες ιδέες, κάτι αντίστοιχο με την «κοινωνική οικονομία» του Τζέρεμι Ρίφκιν για κοινοτικές οικονομικές δραστηριότητες και αυτοοργάνωση – το ζήτημα είναι κατά πόσον η αγχώδης ελληνική κοινωνία είναι έτοιμη για όλα αυτά.
Την τελευταία δεκαετία, είδαμε δύο εντελώς διαφορετικές εργασιακές πολιτικές να εμφανίζονται και να συγκρούονται με πάταγο: η μία ήταν περισσότερο μελλοντολογική, ονομάστηκε τηλεεργασία και ορκίστηκε να μας ξαναφέρει στο σπίτι – σε ποιο σπίτι, όμως; Σε ένα διαμέρισμα με πολύπριζα, ΙSDκαι φωτισμό φθορίου, άρτια οργανωμένο ως γραφείο? το άνδρο του ελεύθερου επαγγελματία. H άλλη τάση ήταν η αναπλήρωση. H εργασία, όπως και στη διαφήμιση με τα υγιεινά σνακ, αναπληρώνει τον οικογενειακό χρόνο, τη διασκέδαση, τις φιλικές σχέσεις, ακόμη και τον ύπνο. «H τέχνη του μεσημεριανού ύπνου στους χώρους εργασίας» είναι ένα εγχειρίδιο που πρεσβεύει ότι ο σύντομος ύπνος στο χώρο της δουλειάς αυξάνει την παραγωγικότητα. Στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης σχεδιάζουν ήδη καθίσματα γραφείου που εγγυώνται καλύτερη ανάπαυση εν ώρα εργασίας και οι Αμερικανοί που βιάζονται πάντα να μετατρέπουν τις τάσεις σε εθνικές γιορτές θεσμοθέτησαν την εθνική ημέρα απογευματινού ύπνου στην εργασία (8 Απριλίου). Μια ιταλική εταιρεία προμηθεύει ήδη στους εργαζομένους κουκέτες σιέστας. Ακούγεται εντελώς γιαπωνέζικο, αλλά έχουμε παράδοση στο να ασπαζόμαστε μεσογειακές συνήθειες που έχουν πρώτα καθαγιαστεί από το Χάρβαρντ και τους ερευνητές νευρολογίας…
Μια άλλη τάση (που προβλέπεται να την ασπαστούμε πολύ πιο εύκολα και γρήγορα από την εργασία με ανθρώπινο πρόσωπο) είναι τα πάρτι μετά τη δουλειά – ένα ολόκληρο πακέτο προϊόντων που κρατάνε τους εργαζομένους μακριά από το σπίτι.
Στη Γερμανία το πάρτι «πέντε με επτά» είναι μια νέα επαγγελματική συνήθεια που στοχεύει στη χαρούμενη συναδελφική αποσυμπίεση με ποτό και χορό. Αλλα σχετικά προϊόντα είναι τα ευρωπαϊκά πακέτα «Take it easy», μασάζ σώματος σε ινστιτούτα για εργαζομένους που καταρρέουν. Αυτή η πραγματικότητα (εργαζόμενοι που καταρρέουν) μαζί με την ακριβώς αντίθετή της (ανεργία) είναι η μόνη εργασιακή συνθήκη που ξέρουμε. Οσοι εργάζονται πολύ ξοδεύουν τα λεφτά τους για να συνέλθουν. Οσοι δεν έχουν δουλειά πιστεύουν πως δεν θα συνέλθουν ποτέ.
Οι καινοτόμες ιδέες που σίγουρα θα ακούσουμε προεκλογικά δεν θα λάβουν πιθανότατα υπόψη πως η αυτοματοποίηση που επήλθε στους τομείς της βιομηχανικής παραγωγής απειλεί τώρα και τους τομείς των υπηρεσιών. H δραστική μείωση της απασχόλησης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις νέες τεχνολογίες κι αυτή είναι η μέγιστη αντίφαση, η εξίσωση που δεν βγαίνει. Εκσυγχρονισμός με ποιο τίμημα; Εργασία με ποιον τρόπο;
Οπως γράφει ο Ρίφκιν, «οι κυβερνήσεις θα βρεθούν αντιμέτωπες με δύο επιλογές: τη χρηματοδότηση ανέγερσης περισσότερων φυλακών για να κλείνουν μέσα τη διογκούμενη εγκληματική τάξη ή τη χρηματοδότηση εναλλακτικών τρόπων απασχόλησης στον τρίτο τομέα». O τρίτος αυτός τομέας στις εργασιακές σχέσεις προσφέρεται για δημαγωγία: ουσιαστικά υπόσχεται happy end, την αναθεμελίωση της κοινωνίας των πολιτών, την απομάκρυνση από τον αγοραίο ωφελιμισμό και την κερδοσκοπία, την αντικατάσταση των πάρτι εργασίας με πάρτι αλληλεγγύης και νέας κοινωνικότητας.
Στην παρούσα στιγμή, η θεωρία διαβάζεται μόνο ως θεωρία. Δεν ξέρουμε πώς και γιατί να προσφέρουμε στους άλλους οτιδήποτε άλλο, εκτός από τα σνακ της καλής γραμματέως. Και κανείς δεν δείχνει πρόθυμος να μααααας το μάθει στην πράξη αυτό.