Για λόγους ευνόητους το Ισλάμ στην κάθε αντιληπτή μορφή του, την ιστορική, την πνευματική, την κοινωνική, την αισθητική, γνωρίζει τον τελευταίο καιρό μεγάλη δημοτικότητα. Θετική και αρνητική, θα πρέπει να σημειωθεί. O Ρόμπερτ Εργουιν είναι ένας Βρετανός Ανατολιστής και συγγραφέας μιας σειράς μυθιστορηματικών αραβουργημάτων που έχουν περιορισμένο μεν, αλλά πολύ πιστό κοινό.
Χώρος παραμυθιού
Μύθος και Ισλάμ συμπίπτουν στο τελευταίο του βιβλίο, «Αλάμπρα», που εκδόθηκε πρόσφατα (Προφάιλ Μπουκς, 214 σελίδες, 15,99 στερλίνες). Κατ’ ουσίαν είναι ένας πνευματικός οδηγός στην ισλαμική παρουσία στην Ευρώπη. Αυτή η μίξη που γίνεται ιδιαίτερα επιδέξια, καθώς γράφει ο Μάρτιν Μπράιτ, στην «Ομπζέρβερ», ίσως εξηγεί τη μεγάλη απήχηση που γνώρισε τούτο το βιβλίο. Ισως όμως και διαισθητικά να αναγνωρίζουν οι αναγνώστες τη σημασία της Αλάμπρα ως του ευρωπαϊκού τόπου που βίωσε την τελευταία σύγκρουση πολιτισμών στην ήπειρο.
Η ανδαλουσιανή μουσική παράδοση ριζώνει, επτά αιώνες πίσω, στη μουσική των Σουφιστών από το Μαρόκο. Πίσω της, πίσω από τους ήχους του αραβικού λαούτου, πίσω από το ούτι, τα φλάουτα, τα έγχορδα και την νταρμπούργκα (βαθύηχο, αραβικό τύμπανο), ακούει κανείς το γάργαρο νερό και τους παφλασμούς στις κρήνες της Αλάμπρα και το θρόισμα του αέρα στους κήπους της. Τα λόγια ενός τέτοιου τραγουδιού, στίχοι του ποιητή και πολιτικού Ιμπν αλ Κατίμπ, λένε: «Περάστε τα ποτήρια, γεμίστε τα κι ας πιούμε πάλι. Για τι άλλο έγινε τούτο το ανάκτορο παρά για να ευφρανθούμε;» Τούτο το παλάτι, έδρα των τελευταίων Μωαμεθανών ηγεμόνων της Ισπανίας που τους εξεδίωξε από τη χώρα ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα το 1492, είναι πια μέρος της μυθολογίας, η οποία περιτυλίγει την ισλαμική Ισπανία του 15ου αιώνα. H μυθολογία αυτή ανακαλεί στη φαντασία αισθησιακές αυλές και ηδονικές κάμαρες και σουλτάνους πλαγιασμένους ανάμεσα σε ευνούχους και σε οδαλίσκες του βασιλικού χαρεμιού.
Ο συγγραφέας για τέτοιες μυθοπλασίες δεν έχει ούτε καιρό ούτε ενδιαφέρον. Γι’ αυτόν δεν είναι παρά μια, εύκολης γοητείας, απάντηση στο αιώνιο ερώτημα «πού να βρίσκονται τα όμορφα παλιά;». Είναι η απάντηση που δίνει η μάζα των επισκεπτών, καθώς διασχίζει μαγεμένη τις αίθουσες και τις αυλές του ανακτόρου και ονειρεύεται τρυφηλούς βεζύρηδες, μπροστά σε ξέπλεκες, αιχμάλωτες Ευρωπαίες για να διαλέξουν του γούστου τους.
Κανένα από τα όνειρα αυτά δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα? απλώς, οι επισκέπτες στην Αλάμπρα προβάλλουν τις δικές της ονειροφαντασίες περί Ανδαλουσίας, πάνω σε ένα σύμπλεγμα φρουρίων, οχυρών, παλατιών και κήπων.
Η Αλάμπρα δεν ήταν ποτέ ένα μεμονωμένο κτίσμα. Είναι ένα τεράστιο σύμπλεγμα πάνω στην κορυφή του λόφου, αποτελούμενο από έξι παλάτια, ένα στρατώνα, ένα τζαμί, ένα πτηνοτροφείο, ένα ζωολογικό κήπο και φυσικά μια πόλη με τα εργαστήριά της. Πολλά τούς έχουν καταστραφεί. Το μεγάλο τζαμί που ήταν το πιο θεαματικό κτίσμα της Αλάμπρα, κατεδαφίστηκε μετά το 1492 και στη θέση του χτίστηκε η Μονή του Αγίου Φραγκίσκου. Το μεγαλύτερο μέρος της Αλάμπρα που έχτισαν οι Μωαμεθανοί στην Ισπανία έχει γκρεμιστεί. Πρέπει να γνωρίζει κανείς ότι δεν χτίστηκε από κάποιους δυναμικούς Αραβες κατακτητές που οι κτήσεις τους περιλάμβαναν ολόκληρη σχεδόν την Ιβηρική Χερσόνησο, αλλά από μια δυναστεία διαιρεμένη από εμφύλιες διαμάχες, η οποία, μετά βίας, στεκόταν στα πόδια της. Από τους εννέα σουλτάνους των Νασριδών, από τον Μωάμεθ A΄ ώς τον Ισμαήλ (1232-1360), οι επτά δολοφονήθηκαν. Το 1489 η Γρανάδα ήταν η μοναδική πόλη της Ισπανίας σε μωαμεθανικά χέρια.
Οι διοικητές εκείνοι δεν ήταν πλούσιοι και η Αλάμπρα χτίστηκε με ευτελή υλικά. Οχι με μάρμαρα, αλάβαστρο ή ακόμη και σμιλεμένη πέτρα αλλά, εξ ανάγκης, με φτηνό ξύλο, ξύλο και κέραμο. Ο,τι απομένει σήμερα, είναι έργα δύο μοναρχών που η διοίκησή τους τελούσε υπό διαρκή απειλή.
Κεντρική φυσιογνωμία στην αφήγηση του έργου είναι ο πρωθυπουργός του Μωάμεθ, βεζύρης Ιμπν αλ Κατίμπ (1313-1372), ένας άνθρωπος εξαιρετικά πολυμαθής που έγραψε πολιτικές και φιλοσοφικές πραγματείες και πολλά από τα νοσταλγικά ποιήματα, τα οποία κοσμούν την Αλάμπρα. Αποψη του συγγραφέα είναι, ότι ο λόγος που χτίστηκε η Αλάμπρα ήταν για να μπορούν εκεί, πνευματικοί άνθρωποι σαν τον Ιμπν αλ Κατίμπ, να καταφεύγουν για να σκέφτονται. Κατ’ ουσίαν, το ανάκτορο είναι ένα «κειμενικό κτίσμα», ένα «κατοικήσιμο βιβλίο». Βασική γι’ αυτό είναι η γνώση των μαθηματικών και της αδελφής εν τέχνη, μουσικής. Οι διαστάσεις των αυλών της Αλάμπρα βασίζονται σε ορθογώνια παραγόμενα από άρρητους αριθμούς, όπως οι ρίζες του δύο, του τρία, του πέντε και του εφτά. Οι κατασκευαστές τέτοιων κτισμάτων διαπνέονταν από τις αρχές της Αδελφότητας του Καθαρού, μια πνευματική ομάδα με έδρα την Μπάρσα κατά τον 10ο και 11ο αιώνα, οι οποίοι πίστευαν στην καθαρότητα ορισμένων αριθμών? του τέσσερα και του εφτά των τελείων, κατ’ εκείνους αριθμών που είχαν έναν ειδικό συμβολισμό.Αυτή η μαθηματική καθαρότης εκφράσθηκε στη μουσική, η οποία αντανακλούσε τον μακάριο κόσμο της μουσικής των ουρανίων σφαιρών.
Πηγή του διψασμένου
Αν για τις ορδές των τουριστών η Αλάμπρα είναι προβολή των ονείρων τους, για τον συγγραφέα είναι προβολή της αγάπης του. Αν για εκείνους είναι ένα εξωτικό παραμύθι, γι’ αυτόν είναι ένα πνευματικό, μαθηματικό αριστούργημα. Αυτό δεν είναι αξιολογικό? άλλωστε όπως το λέει ένα ποίημα του Ιμπν αλ Κατίμπ στην Αίθουσα των Πρεσβευτών της Αλάμπρα: «Οποιος καταφεύγει σε μένα διψασμένος, η πηγή μου θα του δώσει καθαρό, γάργαρο νερό».