Ακούω πολύ μέλλον και κουμπώνομαι. Ο καιρός βρέχει υποσχέσεις για τα περικαλλή που θα ‘ρθουν: Ω, οι ευτυχισμένες μέρες! Το παρόν μιλιέται συγκαταβατικά – μόνο επειδή εξακολουθεί να υπάρχει, πείσμον, ενοχλητικό.
Το παρελθόν… Α, το παρελθόν! Υπάρχει τέτοιο πράγμα; Δεν υπάρχει. Κι αν υπάρχει, ας το φέρουμε στα μέτρα μας, ας το στενέψουμε στον ορίζοντα της ρικνής μας μνήμης, μια, δυο δεκαετίες το πολύ? να το βουτήξουμε στην παρανάγνωση, να το εξαρθρώσουμε, να το μετονομάσουμε. Και ιδού! Εμπρός για μια Ελλάδα νέα, ισχυρή, χωρίς βάρη, χωρίς κληρονομιές, με το πηγούνι θεληματικό και το τσουλούφι ιδρωμένο, να φτιάξουμε τον εαυτό μας εκ του μηδενός.
Ακούω τις προεκλογικές επαγγελίες, τον λόγο τον λαμπερό και ασαφή, που εκτοξεύεται στο μέλλον σαν βεγγαλικό. Οσμίζομαι τη Νέα Ελλάδα του παλαιού Γ. Α. Παπανδρέου: ορμάει ευρυζωνική ADSL, πλέει στη δημοκρατία των chat rooms, στη συμμετοχή μέσω mouse, τάζει λάπτοπ από τιτάνιο σε κάθε βουλιμικό νεόπτωχο.
Ολόφωτο μέλλον, κατηφές παρόν. Σβησμένη μνήμη.
Διαβάζω κείμενα νέων θεωρητικών της τέχνης: «όλα» άρχισαν στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν η αγορά ανοίχτηκε διεθνώς… Πόσο απλά, κατανοητά, πόσο χαριτωμένα! Στα πάμφωτα νάιντις της νεωτερικότητας εξουδετερώθηκαν «τα συντηρητικά, ακαδημαϊκά αξιώματα περί ελληνικότητας και η λατρεία της αρχαιότητας… Μόνο τελευταία έγινε κοινή συνείδηση το γεγονός ότι χρειάζεται να επανεφεύρουμε την ταυτότητά μας με βάση τις πρόσφατες ή τις τρέχουσες εμπειρίες και όχι το μακρινό παρελθόν? εμπειρίες που είναι άμεσα δικές μας και δεν τελούνται (sic) μέσω εξωτερικών οπτικών» (Κατ. Γρέγου, Breakthrough, κατάλογος έκθεσης).
Η λατρεία του Νέου, η επαγγελία του καινοφανούς, στηρίζεται εδώ σε μια παρανάγνωση της ιστορίας ή, το πιθανότερο, σε παντελή άγνοιά της μαζί με άγνοια όλης της σχετικής συζήτησης και θεωρίας. Η ρομαντικής καταγωγής «ελληνικότητα», η ζεύξη του λαϊκού – παραδοσιακού με τη νεωτερικότητα, ιδρυτική συνθήκη του νεοελληνικού κράτους και της εθνικής συνείδησης (παρ’ όλες τις χρήσεις και τις στρεβλώσεις), εδώ βαφτίζεται «ακαδημαϊκή» και «συντηρητική»(!) και ξεμπερδεύουμε με οποιονδήποτε Χέρντερ, Γκαίτε, Κοραή, Ρήγα, Σολωμό και Παπαρρηγόπουλο? στέλνουμε στα Τάρταρα του συντηρητισμού τον Ζαμπέλιο, τον Παπαδιαμάντη, τον Σεφέρη, τον Θεοτοκά, τον Δούκα, τον Παπαλουκά και τον Ελύτη. Και καταπλέουμε αμέριμνοι στα ασφαλή νερά τού τώρα, όπου όλα είναι Αλλα, Νέα, Δικά μας, χωρίς βάρη, περιπλοκές και έριδες.
Αυτήν την ανιστόρητη, ζηλωτική απόρριψη του παρελθόντος, με ταυτόχρονη λατρεία ενός μέλλοντος θολού, σκιτσαρισμένου με όρους correct, μπορώ να την κατανοήσω ως άγνοια ή απαιδευσία, ως κίνηση εκτός ιστορικής σύμφρασης, αλλά κυρίως ως διάθεση για κατίσχυση στο παρόν, χωρίς κριτήρια, χωρίς πλαίσιο, χωρίς κουραστικές και επώδυνες συγκρίσεις. Εφευρίσκω το νέο, καταδικό μου παρόν, έναντι του οποίου και μόνον κρίνομαι… Εγώ κι ο εαυτός μου, με την εξουσία.
Η τάση απάλειψης του παρελθόντος, του δυσάρεστου και δυσερμήνευτου, υπήρχε και στον λόγο του Κώστα Σημίτη. Ο πρωθυπουργός στήριξε την πορεία του προς την Ισχυρή Ελλάδα στην απάλειψη της «μνήμης υπανάπτυξης», σε μια μοντερνίζουσα λήθη που υπερπηδά αντί να ανασυνθέτει. Η ομιλία του προς τους διανοουμένους, δύο εβδομάδες προ των εκλογών του 2000, ήταν ένα τέτοιο μετα-ιστορικό κάλεσμα προς το μέλλον.
Στον λόγο του Γ. Α. Παπανδρέου επανέρχεται η μνημοκτονία και η έμμονη λατρεία του Καινούργιου? τώρα, επιπλέον με χαρακτήρα μεσσιανικό. Ο Γ.Α.Π. επαγγέλλεται ένα διεσταλμένο μέλλον, αρνούμενος συστηματικά να αναλύσει οτιδήποτε περασμένο ή να δεσμευτεί επί του παρόντος. Ο (όσο) μεσσιανικός λόγος του Γ.Α.Π. αρνείται να αναμετρηθεί με ό,τι δυσάρεστο του κληροδοτεί ο πολιτικός του χώρος? από το αφόρητα παλαιό ΠΑΣΟΚ ο Γ.Α.Π. επιλέγει μόνο το χρίσμα της δυναστείας. Αρνούμενος το παρελθόν (ακόμη και το δικό του), αρνούμενος να δεσμευθεί επί του παρόντος, υπόσχεται το μέλλον όπου όλα είναι δυνατά οριζόμενα εξαρχής: Μαζί θα χτίσουμε τη Νέα Ιερουσαλήμ. Η μεσσιανική ρητορική είναι μία επ’ άπειρον αναστολή, διευρύνεται αενάως χωρίς να εκπληρώνεται ποτέ.
Μοντερνίζοντες παπαγάλοι, νέοι πολιτικοί, νεόλαλα πλήθη… Ο μοντερνισμός δεν είναι πάντα ριζοσπαστικός? συχνά είναι αντιδραστικός – με την τρέχουσα, «ντεμοντέ» σημασία. Οσο ακούω μέλλον, τόσο φοράω μάλλινα.