Τζων Φώουλς
Η ερωμένη του Γάλλου υποπλοιάρχου
μτφ. Φαίδων Ταμβακάκης
εκδ. Εστία, 2004
Ο Τζων Φώουλς (Μ. Βρετανία, 1926) επέτυχε να δώσει ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα, ένα από τα σημαντικότερα της αγγλικής λογοτεχνίας, το οποίο κατατάσσεται στα κλασικά έργα. Πολυεπίπεδο γιατί η ιστορία που εκτυλίσσεται κατά την βικτωριανή περίοδο συνομιλεί με τη σύγχρονη εποχή, το 1969, τη χρονιά που γράφτηκε το μυθιστόρημα.
Πανταχού παρών ο αφηγητής
Ο αφηγητής βρίσκεται παντού, και τότε και τώρα, και σχολιάζει τις επιστημονικές και φιλοσοφικές απόψεις του παρελθόντος αλλά και του παρόντος, ενώ σε μια σκηνή στο τρένο (στο κεφάλαιο 55) εμφανίζεται και ο ίδιος ο συγγραφέας ο οποίος κάθεται απέναντι στον ήρωά του και τον παρατηρεί. Με ειρωνεία και αυτοσαρκασμό περιγράφεται η παρουσία του «άλλου», του «ξένου» μέσα στο κουπέ του τρένου. Ο «άλλος» που έχει «επιθετική σιγουριά» αποκαλύπτει με έμμεσο τρόπο ορισμένα μυστικά της τεχνικής της γραφής του. Ο αφηγητής είναι πανταχού παρών, όχι μόνο στο κουπέ του τρένου, όπου κινηματογραφικά στήνεται η σκηνή, αλλά και νωρίτερα στο κεφάλαιο 13, στο οποίο αναφέρεται στο έργο του μυθιστοριογράφου, στους χαρακτήρες του, στο σύγχρονο μυθιστόρημα, στη δύναμη του δημιουργού. Οι εκδοχές για την κατάληξη της ιστορίας είναι δύο: από τη μια δίδεται το αίσιο τέλος από την άλλη οι ήρωες ακολουθούν ο κάθε ένας την πορεία του και όταν συναντώνται κάποια στιγμή επιχειρούν να εξηγήσουν τη συμπεριφορά τους, ορισμένες εξηγήσεις όμως παραμένουν ασαφείς και διφυείς. Ενα τυχαίο γεγονός, μια απάτη αναταράσσει τα σχέδια των ηρώων και έτσι η παρεξήγηση ή μια εσωτερική δύναμη απομακρύνει τις ήδη παράλληλες ζωές τους. Γιατί ο Κάρολος είναι αριστοκράτης, ένας ιδιοφυής οπαδός του Δαρβίνου, που έχει αρραβωνιαστεί την χαριτωμένη κόρη ενός πλούσιου εμπόρου.
Βρισκόμαστε στο έτος 1867, όταν ο Κάρολος, που ασχολείται με την παλαιοντολογία, στους μακρινούς περιπάτους του στις απόκρημνες ακρογιαλιές του Λάιμ συναντά μια ιδιόρρυθμη, για την εποχή εκείνη, γυναίκα, τη Σάρα, την οποία αποκαλούσαν οι κάτοικοι της περιοχής «ερωμένη του Γάλλου υποπλοιάρχου». Το πάθος που αναπτύσσεται ανάμεσά τους, ξεπερνά τις κοινωνικές συμβάσεις και η ρήξη με τα άτομα του περιβάλλοντός τους δεν αργεί να επέλθει. Η Σάρα διεκδικεί και προκαλεί χωρίς να φοβάται το κόστος. Μοιάζει με γυναίκα της δικής μας εποχής, για τη βικτωριανή περίοδο είναι ένα σκάνδαλο. Ποια είναι στην πραγματικότητα, όμως; Το μυστήριο που περιβάλλει την προσωπικότητά της παραμένει ανεξιχνίαστο εν πολλοίς μέχρι το τέλος. Τι είναι μύθος και τι αλήθεια με όσα έχει η ίδια αφηγηθεί για τη σχέση της με τον Γάλλο υποπλοίαρχο;
Εξαιρετική αφήγηση
Με εξαιρετική αφηγηματικά τέχνη αποδίδονται οι σκιώδεις πλευρές των προσώπων, οι αμφιταλαντεύσεις τους, η αμφισημία της συμπεριφοράς τους. Η αφήγηση καθώς εξελίσσεται διακόπτεται από άλλο περιστατικό και επανέρχεται και πάλι λίγο αργότερα στο σημείο στο οποίο είχε διακοπεί. Επιπλέον, στις μυθιστορηματικές σελίδες παρεμβάλλονται δοκιμιακού τύπου αναλύσεις, οι οποίες αφορούν στις απόψεις του Δαρβίνου αλλά και τον αγνωστικισμό. Ιστορία -υπάρχουν αναφορές σε πολιτικούς της βικτωριανής εποχής-, επιστήμη, θρησκεία, οικονομία συναντώνται σ’ αυτό το πολύπτυχο έργο του Φώουλς, ο οποίος επιλέγει ως μότο για κάθε κεφάλαιο στίχους του μεγάλου ποιητή Τέννυσον, του Χάρντυ, του Μάθιου Αρνολντ, του Κλαφ αλλά και αποσπάσματα από έργα του Δαρβίνου και του Μαρξ. Ωστόσο, αρκεί ένα απρόοπτο περιστατικό για να διαταραχθούν ακόμα και οι επιστημονικές βεβαιότητες: «Για μια στιγμή, σ’ αυτήν τη σιωπηλή νύχτα του Ντόρσετ, λογική και επιστήμη διαλύθηκαν. Η ζωή ήταν μια σκοτεινή μηχανή, μια ραδιούργα αστρολογία, μια ετυμηγορία τη στιγμή της γέννησης που δεν εφεσιβάλλεται, ένα μηδενικό σε όλα.» (σελ. 290).
Διαρκής αναζήτηση
Οι περιγραφές της Φύσης είναι ζωντανές, δεν αντιμετωπίζονται παρ’ όλ’ αυτά μόνον εικαστικά – οι συσχετίσεις με πίνακες ζωγραφικής άλλωστε είναι πολλές – αλλά σαν αντικατοπτρισμός της ανθρώπινης κατάστασης. Σύνθετες εικόνες του εξωτερικού τοπίου αποδίδουν το μυστήριο της ύπαρξης και της ψυχοσύνθεσής της. Ακόμα και ο «λαιμός του τρυποφράχτη» γίνεται ο καθρέφτης της καθημερινότητας και της ανίας, ενώ η ζωή ολόκληρη συμπυκνώνεται στο μικρό τμήμα του πουλιού. Αλλωστε, αυτό το μυστήριο, το πολυσχιδές πρόσωπο του δημιουργήματος, προκαλεί τη μαγεία, την συνεχή κινητικότητα, την διαρκή αναζήτηση. Γιατί, διαφορετικά, η στασιμότητα, ένα αίσιο τέλος -η πρώτη εκδοχή του συγγραφέα που όμως ανατρέπεται- θα έφερναν πλήξη. Το μυθιστόρημα του Φώουλς, ένα από τα καλύτερα της αγγλικής λογοτεχνίας, συναρπάζει μέχρι την τελευταία του σελίδα. Κι ας μη βιαστεί ο αναγνώστης να το θεωρήσει, στην αρχή, βαρύ λόγω των δοκιμιακής γραφής σελίδων του, αφού ακόμα κι αυτές με τον ευφυή λόγο τους γοητεύουν.
Δεν γίνεται παρά να αποδοθεί έπαινος στον μεταφραστή και στον επιμελητή της έκδοσης.