Andrew Robinson: «O άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική B H ιστορία του Μάικλ Βέντρις». Μετάφραση: Ιωάννης N. Αρβανίτης. Εκδόσεις Πατάκη, 2004, σελ. 216.
O συγγραφέας του διάσημου λογοτεχνικού περιοδικού «The Times Higher EducatioSupplement», δεν είναι αυτό που λέμε «καθ’ ύλην αρμόδιος». Αλλά μήπως ήταν ο ίδιος ο Βέντρις; Οχι, αρχιτέκτονας ήταν, και μάλιστα από μη πανεπιστημιακή σχολή. Και όμως, όπως ο «ερασιτέχνης» ιδιοφυής αποκρυπτογράφος πέτυχε εκεί που απέτυχαν όλοι οι «μεγάλοι» και «ειδικοί», και πρώτος ο σερ Αρθουρ Εβανς, έτσι και ο Andrew Robinsoέγραψε το πιο «νόστιμο» βιβλίο πάνω στο θέμα. Γιατί, βέβαια, όλα τα μέχρι τώρα σχετικά έργα, από το πρώτο και πολύ τεχνικό των Βέντρις και Τσάντγουικ «Documents iMyceneam Greek» του 1956 μέχρι το λιγότερο τεχνικό έργο «The Myceneam World» του Τσάντγουικ του 1976 (πέθανε πλήρης ημερών είκοσι δύο χρόνια αργότερα), έχουν μεν πληθώρα πληροφοριών για τον Βέντρις και το κατόρθωμά του να αποδείξει ότι οι πινακίδες σίγουρα αποδίδουν ελληνικά, αλλά ούτε αυτά ούτε τα έργα όσων άλλων ακολούθησαν διαβάζονται με μεγαλύτερη απόλαυση από όση το παρόν.
Το μυστικό είναι ότι ένας ερασιτέχνης κατάλαβε καλά έναν άλλο ερασιτέχνη και προσπάθησε να τον «αποκρυπτογραφήσει». Είναι άθλος να καταφέρνεις να δείξεις τον «μέσα άνθρωπο», τον αμφισβητία κάθε αξίας, ακόμη και της ίδιας της ζωής. Σε επιστολή του πολύ λίγο πριν σκοτωθεί σε τροχαίο στις 5 Σεπτεμβρίου του 1956 (σε ηλικία 34 χρόνων), έγραφε: «Οι ιδιορρυθμίες του νου και της προσωπικότητάς μου στράφηκαν εναντίον μου και με έκαναν να αμφισβητώ βαθύτατα την αξία της ευφυΐας… όσο και, σε μεγάλο βαθμό, αυτής της ίδιας της ζωής».
Πουθενά δεν το λέει ρητώς ο Andrew Robinson, αλλά αφήνει τον επαρκή αναγνώστη «τον υποκριτή άλλο εαυτό του, τον αδελφό του» να συμπεράνει ότι μάλλον αυτοκτόνησε, επιδιώκοντας και επιτυχαίνοντας τη δική του, όπως την είχε ονομάσει η Βιρτζίνια Γουλφ, «ευτυχισμένη καταστροφή» – έτσι είχε πεθάνει και η μητέρα του. Στον τάφο του στο χωριό Γουέλφορντ του Νορθχάμτοσαϊρ, από όπου καταγόταν η οικογένεια της μητέρας του, έχει σκαλιστεί το εξής επιγραμματικό: «Μάικλ Βέντρις, αυτός που πρώτος διάβασε τη Μινωική Γραμμική Γραφή B ώς ελληνική. 1922-1956» (σελ. 179).
O Βέντρις, επηρεασμένος από την κυρίαρχη εμμονή των Αγγλων και πρώτου του Εβανς που ισχυριζόταν ότι «οτιδήποτε άλλο μπορούν να αποδίδουν οι πινακίδες της Γραμμικής B εκτός από ελληνικά», έφτασε με πολλή δυσκολία να αποδεχθεί την αλήθεια. Στα τριάντα του, την ίδια εποχή της δημοσιοποίησης της αποκρυπτογράφησης, έγραφε στα μέσα Μαΐου του 1952, στον μεγάλο Σερ Τζον Μάιρς (το αριστούργημά του, «The RomaRevolution», απ’ ό,τι ξέρω ακόμη δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά!): «Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο ημερών ερωτοτροπούσα με τη φαντασίωση που περιγράφω στην τελευταία μου σημείωση? και παρ’ όλο που αντιβαίνει πλήρως σε οτιδήποτε έχω πει στο παρελθόν, τώρα είμαι σχεδόν απόλυτα πεπεισμένος ότι οι πινακίδες είναι στα ελληνικά (GREEK, με κεφαλαία). O Andrew Robinsoαποδεικνύει ότι αυτό που είχε γράψει ο (κλασικός φιλόλογος) Τζον Τσάντγουικ το 1975 για τον Βέντρις είναι ότι «το πιο ενδιαφέρον σχετικά με το έργο του είναι πως τον ανάγκασε να προτείνει μια λύση αντίθετη προς τις ιδέες του τις προκαταλήψεις» (σελ. 120).
Οπως ο Τσάντγουικ είχε μακροχρόνια φιλία και αλληλογραφία με τον Τάκη Σινόπουλο, μη φιλόλογο, στην Αθήνα, έτσι και ο Βέντρις είχε, βραχύτερη όμως, φυσικά, αυτός με τον K. Δ. Κτιστόπουλο, επίσης στην Αθήνα και επίσης μη φιλόλογο (όποια πέτρα και αν σηκώσεις, θα βρεις και έναν Ελληνα από κάτω, γι’ αυτό και ο Σεφέρης μας είχε εύστοχα αποκαλέσει «διανοητικά έντομα»). Πάνω στο θέμα της «συνεργασίας» του Βέντρις με τον Κτιστόπουλο (ο οποίος μάλιστα διαφωνούσε μαζί του!) έχει προστεθεί ως παράρτημα στην ελληνική έκδοση, σχετικό κεφάλαιο του Χαράλαμπου Μαραβέλια, πολύ προσεγμένο, όπως άλλωστε είναι ολόκληρο το βιβλίο. Ενα τερπνό και ωφέλιμο έργο.
* O κ. Ανδρέας Παναγόπουλος είναι καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών.