Τα καλύτερα ίσως έργα των αρχιτεκτόνων δεν χτίστηκαν ποτέ. Χωρίς ποτέ να εκτελεστούν παρέμειναν ιδέες, σε σχεδιοθήκες, άυλες προτάσεις χωρίς θέση στην Ιστορία και στη μνήμη των ανθρώπων. Ενα βιβλίο που συγκεντρώνει ανεκτέλεστα έργα σημαντικών Ελλήνων αρχιτεκτόνων είναι ο τόμος «Αρχιτεκτονική – Ιδέες που χάνονται, ιδέες που συναντούνται», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Παπασωτηρίου». Προσπάθεια συλλογική, σαν μια κίνηση διάσωσης άυλων παρακαταθηκών, η έκδοση αυτή είναι αφιερωμένη στον δάσκαλο αρχιτέκτονα Ιωάννη Δεσποτόπουλο (1903 – 1992) και προλογίζεται από τον αρχιτέκτονα Τάσο Μπίρη, ο οποίος σε ένα εκτενές, βαθύ και ποιητικό όσο και τραυματικά βιωματικό κείμενο εκθέτει εν πολλοίς την εμπειρία του Ελληνα αρχιτέκτονα. Βραβευθείσες μελέτες σε διαγωνισμούς που ποτέ δεν χτίστηκαν, ακυρώσεις, επιλεκτικό «μη κτίζειν», φαινόμενο που «εκφράζει συμβολικά μέσω της αρχιτεκτονικής μια κεντρική πολιτική, αλλά και ευρύτερα κοινωνική, συλλογική αντινομία και παραδοξότητα».
Δεκατέσσερα αρχιτεκτονικά θέματα παρουσιάζει η έκθεση, κείμενα αλλά και ζωγραφικά έργα, καθώς αρκετοί διανοούμενοι αρχιτέκτονες όπως ο Ηλίας Παπαγιαννόπουλος (1939 – 1998) και ο Αλέξης Συριόπουλος (1941 – 1992) ήταν σύνθετοι δημιουργοί, συνεχίζοντας μια μακρά παράδοση. Παρουσιάζονται έργα των Γιώργου Αγγελή, Ελένης Αμερικάνου, Πάνου Εξαρχόπουλου, Δημήτρη Ησαΐα, Αλέξανδρου Κλειδωνά, Πάνου Κόκκορη, Γιάννη Μουστάκα, Κατερίνας Μιχαλοπούλου, Δημήτρη Μπίρη, Τάσου Μπίρη, Ηλία Παπαγιαννόπουλου, Γιώργου Παπαγιαννόπουλου, Τάση Παπαϊωάννου, Ελένης Ρούσσου, Αλέξη Συριόπουλου, Αντώνη Τουλούμη και Σοφίας Τσιράκη.
Η δύναμη της ιδέας
Σκοπός του βιβλίου, μέσα από τη δημοσιοποίηση μελετών που δεν ευτύχησαν, είναι η δικαίωση της ιδέας του αρχιτέκτονα, της κινητήριου δύναμης που οδηγεί τον νου. Σαν «πλανόμενες σκιές», οι ιδέες αναζητούν «υλική ολοκλήρωση». Το γράφει πολύ όμορφα ο Τάσος Μπίρης: «Αλλωστε δεν πρόκειται για συμπτωματική προσωπική ιδιορρυθμία που αφορά κατ’ εξαίρεση ολίγους. Αντιθέτως, είναι βαθύ και χαρακτηριστικό συλλογικό βάσανο των περισσότερων Ελλήνων αρχιτεκτόνων που σέβονται και δεν εμπορεύονται τη δουλειά τους, ότι δεν πραγματοποιείται το μεγαλύτερο και καλύτερο κομμάτι της». Το βιβλίο διαπνέεται από έναν υγιή ρομαντισμό θα έλεγε κανείς, από έναν αρχιτεκτονικό πατριωτισμό και μια ανόθευτη πίστη στην επίδραση της αρχιτεκτονικής πάνω στην κοινωνία. Είναι μια άτυπη διακήρυξη επαναπροσδιορισμού της ίδιας της φύσης του επαγγέλματος, σε μια εποχή που η αρχιτεκτονική ευτελίζεται ή αντιμετωπίζεται επιδερμικά χωρίς το εννοιολογικό της βάθος και βάρος.