Ηστιγμή που συνειδητοποιούμε το τέλος μιας σχέσης είναι συνήθως πικρή. Μια δυσάρεστη πραγματικότητα που αρνούμαστε να παραδεχθούμε και μπορεί να αναβάλλουμε διαρκώς. Τι γίνεται όταν η αγάπη τελειώνει; Ποιος έχει το κουράγιο να το παραδεχτεί πρώτος και πώς το δείχνει στον άλλο; Η ταινία που προσφέρει σήμερα η «Χρυσή Ταινιοθήκη» της «Καθημερινής», ασχολείται με αυτά τα ερωτήματα, με εξαιρετικές ερμηνείες, κυρίως της Ζαν Μορό και του Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, καθώς και της Μόνικα Βίτι. Βέβαια, το κάνει με την κινηματογραφική ματιά του Μικελάντζελο Αντονιόνι, που με τη «Νύχτα», το χρονικό της διάλυσης μιας ερωτικής σχέσης, τιμήθηκε το 1961 με τη Χρυσή Αρκτο του Φεστιβάλ Βερολίνου.
Ο έρωτας δεν υπάρχει πια
Αν η εποχή και η θεματολογία θυμίσουν κάτι σε ορισμένους από τους θεατές, είναι επειδή η ταινία έχει σαφέστατη σχέση με άλλα έργα του Αντονιόνι εκείνης της περιόδου. Η «Νύχτα» είναι το δεύτερο τμήμα της τριλογίας του Μικελάντζελο Αντονιόνι με θέμα τη μοναξιά και την αποξένωση, που είχε ήδη αρχίσει με την «Περιπέτεια» και ολοκληρώθηκε με την «Εκλειψη».
Ο Αντονιόνι κάνει εδώ το σχόλιό του μέσα από τη σύντομη ιστορία της αποσύνθεσης της ερωτικής σχέσης ενός παντρεμένου ζευγαριού. Μέσα σε ένα μόλις εικοσιτετράωρο, ο Τζιοβάνι και η Λίντια θα διαπιστώσουν ότι η αγάπη που είχαν ο ένας για τον άλλον έχει τελειώσει, ότι ο έρωτάς τους δεν υπάρχει πια. Για να το διαπιστώσουν, θα χρειαστεί να περάσει μια ημέρα και μια μακρά νύχτα, γεμάτη από τη θλίψη τους, η οποία εκφράζεται ίσως και με παράδοξους τρόπους. Στον πυρήνα της ταινίας βρίσκεται πάνω απ’ όλα η σχέση του ζευγαριού. Παρ’ όλα αυτά, ο Αντονιόνι θεωρεί ότι οφείλει να κάνει και ένα κοινωνικό σχόλιο, που αφορά τη μάταιη επίδειξη του πλούτου, την ευτελή κενότητα μιας οικονομικά ανερχόμενης αστικής τάξης, που δεν έχει τίποτα άλλο να προτάξει, πέρα από τον πλούτο της. Αυτό είναι ίσως και το περισσότερο αδύναμο κομμάτι της ταινίας, εκείνο που είναι λιγότερο απαραίτητο για το σημερινό κοινό της «Νύχτας». Ισως όμως και όχι.
Πλήξη και μελαγχολία
Οι καταστάσεις δεν αλλάζουν τόσο θεαματικά και η επιδειξιομανία του πλούτου που καταγράφεται για μια κοινωνική τάξη του 1961, σαφώς ισχύει και σήμερα, και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό. Ωστόσο, το πρωταρχικό στοιχείο της «Νύχτας» είναι η σχέση του Τζιοβάνι και της Λίντια, η πλήξη που θα αρχίσουν να αισθάνονται, η μελαγχολία, όταν τελικά το συνειδητοποιήσουν, και η σχεδόν απελπισμένη αναζήτηση ενός νέου ερωτικού ενδιαφέροντος σε άλλα πρόσωπα.
Ο Τζιοβάνι (Μαρτσέλο Μαστρογιάνι) είναι συγγραφέας. Νέος, ωραίος και ταλαντούχος. Η Λίντια (Ζαν Μορό), η γυναίκα του, βρίσκεται στη σκιά του, ενώ εκείνος αρχίζει να γεύεται την επιτυχία και τα προβλήματα αρχίζουν να συσσωρεύονται ανάμεσά τους, έστω κι αν εκείνοι δεν το έχουν συνειδητοποιήσει ακόμη. Η απόσταση γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Οπως η θέση που παίρνουν οι δύο χαρακτήρες στις άκρες του κινηματογραφικού πλάνου.
Η σχέση τους ψυχραίνεται. Οπως τα ψηλά κτίρια από μέταλλο και γυαλί στο Μιλάνο, που εμφανίζονται από τους τίτλους της έναρξης. Το Μιλάνο είναι μια πόλη που αλλάζει, γίνεται μοντέρνα, αλλά ψυχρότερη, και περίπου το ίδιο ισχύει και για το παντρεμένο ζευγάρι των ηρώων.
Το εναρκτήριο λάκτισμα για το τελευταίο εικοσιτετράωρο στη σχέση και τον γάμο του Τζιοβάνι και της Λίντια θα αρχίσει με την επίσκεψή τους σε έναν στενό τους φίλο, που βρίσκεται στο νοσοκομείο. Η Λίντια σαφέστερα βρίσκεται πιο κοντά του, ενώ ο Τζιοβάνι δεν θα διστάσει να φλερτάρει με μια ασθενή, που νοσηλεύεται σε έναν κοντινό θάλαμο και είναι προφανές ότι είναι διαταραγμένη. Ομως, αυτό δεν θα εμποδίσει τον Τζιοβάνι.
Η επόμενή του κίνηση θα είναι να πάει σε ένα πάρτι που πραγματοποιείται για την έκδοση του τελευταίου του βιβλίου. Την ίδια ώρα, η Λίντια θα προτιμήσει να κινηθεί μέσα στην πόλη. Θα κάνει έναν μεγάλο περίπατο, θα περπατήσει για ώρα, θα αντιληφθεί τον χρόνο που περνάει, τη θλίψη που γεμίζει τη σκέψη και το συναίσθημα όταν το ερωτικό πάθος σβήνει.
Η μέρα δίνει τη θέση της στη νύχτα και το ζευγάρι ετοιμάζεται για το κοσμικό πάρτι ενός πλούσιου βιομηχάνου. Ολόκληρο το βράδυ, ο Τζιοβάνι και η Λίντια θα παρακολουθούν ο ένας τον άλλο από διακριτική απόσταση και θα φλερτάρουν με άλλα άτομα, λιγότερο διακριτικά.
Ο Τζιοβάνι θα πλησιάσει τη Βαλεντίνα (Μόνικα Βίτι), την κόρη του βιομηχάνου, ο οποίος επιπλέον θα του προσφέρει και μια θέση στις δημόσιες σχέσεις της εταιρείας του, σαν να κάνει μια επιχειρηματική εξαγορά. Την ίδια ώρα, η Λίντια θα αφεθεί στο άγγιγμα ενός άλλου άντρα, κοιτάζοντας τον άντρα της που απομακρύνεται από εκείνη και δοκιμάζοντας το πώς αισθάνεται κάποιον άλλον κοντά της.
Η στιγμή της αλήθειας
Οταν το ολονύκτιο πάρτι φτάνει προς το τέλος του, ο Τζιοβάνι και η Λίντια θα ξαναβρεθούν και, αφήνοντας το επιδεικτικό σπίτι, θα περπατήσουν στον μεγάλο κήπο. Είναι η στιγμή της αλήθειας, η ώρα που θα πουν ο ένας στον άλλον ότι η αγάπη τους έχει φύγει και θα εκφράσουν την απογοήτευσή τους γι’ αυτό.
Οταν η Λίντια διαβάσει στον άντρα της μια ερωτική επιστολή από το παρελθόν, εκείνος θα ρωτήσει: «Ποιος το έγραψε;» χωρίς να μπορεί να θυμηθεί ότι ήταν δικά του λόγια, ο τρόπος που εξέφρασε τον έρωτά του για τη Λίντια στο -ξεχασμένο- παρελθόν. Το τέλος έχει φτάσει.