M υθική φυσιογνωμία στον κόσμο της εθνολογίας, ο Κλοντ Λεβί-Στρος είναι επίσης ένας συναρπαστικός συγγραφέας και ένας θεωρητικός πρώτης γραμμής, ο εισηγητής του στρουκτουραλισμού στην κοινωνική ανθρωπολογία. H εξαιρετικά σημαντική επιστημονική συμβολή του εντοπίζεται κυρίως στη μελέτη των συστημάτων συγγένειας, στη διερεύνηση της συμβολικής λειτουργίας του ανθρώπινου μυαλού και στην ανάλυση της λογικής των μύθων. Εργα του όπως τα «Στοιχειώδεις δομές της συγγένειας», «O τοτεμισμός σήμερα», «O δρόμος της μάσκας», «Αγρια σκέψη», «Φυλή και ιστορία», «Μύθος και νόημα», τον ανέδειξαν σε έναν από τους μεγάλους ανανεωτές της σύγχρονης ανθρωπολογικής σκέψης, ενώ το βιβλίο που τον έκανε από νωρίς γνωστό στο ευρύ κοινό ήταν το περίφημο αυτοβιογραφικό δοκίμιο «Θλιβεροί τροπικοί» (1955), όπου αφηγείται τις εμπειρίες του κοντά στους Ινδιάνους της Αμαζονίας εκθέτοντας παράλληλα τις απόψεις του για τις καταστρεπτικές συνέπειες της παρέμβασης του δυτικού πολιτισμού στους πολιτισμούς των ιθαγενών.
Στα 97 του χρόνια σήμερα, ο Κλοντ Λεβί-Στρος ζει στο Παρίσι όπου πρόσφατα παρέλαβε το Premi Internacio-nal Catalunya, το διεθνούς κύρους βραβείο που απονέμει κάθε χρόνο η Αυτόνομη Κυβέρνηση της Καταλωνίας. O Πρόεδρος της Καταλονίας, Πασκουάλ Μαραγκάλ, ταξίδεψε στη γαλλική πρωτεύουσα για να παραδώσει το βραβείο στον υπερήλικα εθνολόγο, ο οποίος, παρά το βάρος των χρόνων, διατηρεί αξιοθαύμαστη διανοητική ικμάδα. Με την ευκαιρία της βράβευσής του, μίλησε στον Οκτάβι Μαρτί, τον ανταποκριτή της ισπανικής εφημερίδας «Ελ Παΐς» στο Παρίσι. Ξεκίνησε αστειευόμενος για την ηλικία του -«είναι αλήθεια ότι στα 97 σου χρόνια δεν είναι συνηθισμένο να σε βραβεύουν. Επειδή λοιπόν ήταν αναπάντεχο, με κάνει να αισθάνομαι νέος».
Απέφυγε να εκφέρει γνώμη για τη σημερινή πολιτική κατάσταση στον κόσμο γιατί, όπως είπε, «η δουλειά μου, η ειδικότητά μου, είναι οι πρωτόγονοι, μακρινοί και άγνωστοι πολιτισμοί. Ενδιαφέρθηκα συνειδητά γι’ αυτούς, μεταξύ των άλλων επειδή θεώρησα τον εαυτό μου ελάχιστα προικισμένο για να αναλύσω αυτό που αποκαλούμε επικαιρότητα». O Λεβί-Στρος έχει επανειλημμένα εξηγήσει ότι το νεανικό του πάθος για την πολιτική τον είχε σπρώξει να υποστηρίξει ενεργά το ειρηνιστικό κίνημα την εποχή που ο Χίτλερ προετοίμαζε τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ότι πιστεύει πως τέτοια λάθη απαξιώνουν για πάντα έναν πολιτικό.
Ο στρουκτουραλισμός
Δεν δέχεται να τον αποκαλούν «πατέρα του στρουκτουραλισμού», της θεωρίας που υποστηρίζει ότι οι «πολιτισμικές σταθερές» ισχύουν στο επίπεδο της δομής των κοινωνιών, και ότι οι ανθρωπολογικές συγκρίσεις πρέπει να γίνονται ανάμεσα σε συνολικά σχήματα σχέσεων και όχι ανάμεσα σε μεμονωμένα φαινόμενα. «Πίσω από τον όρο στρουκτουραλισμός υπάρχει η θέληση να μετατραπεί σε ρεύμα σκέψης ή φιλοσοφική σχολή κάτι που ξεκίνησε ως μέθοδος εργασίας», λέει. Θυμάται τα χρόνια που εργάστηκε στο Μουσείο του Ανθρώπου στο Παρίσι, σ’ ένα ερευνητικό σχέδιο πραγματικά επαναστατικό, το οποίο, όπως λέει, «τότε ήταν εφικτό να πραγματοποιηθεί, γιατί στον ίδιο πλανήτη ζούσαμε άνθρωποι πολύ διαφορετικοί, κουλτούρες και κοινωνίες που δεν γνώριζαν την ύπαρξη των άλλων. Σήμερα, αν θελήσεις να κάνεις επί τόπου δουλειά με τους ιθαγενείς της Νέας Γουινέας, πρέπει πρώτα να τους δωρίσεις ένα σάκο καφέ και ένα Τογιότα».
Αλλες αξίες
Η διαπίστωση ότι ο κόσμος έχει ώς ένα βαθμό ομογενοποιηθεί δεν οδηγεί τον Κλοντ Λεβί-Στρος στο συμπέρασμα ότι έχει πεθάνει η επιστήμη του ανθρωπολόγου. «Οι φυλές αυτές, από μόνο το γεγονός ότι χρησιμοποιούν ένα αυτοκίνητο, δεν σημαίνει ότι μεταβάλλονται ολοκληρωτικά. Ακόμα και στην περίπτωση που υιοθετούν τρόπους και πιστεύω των Δυτικών, εξακολουθούν να διατηρούν τη μνήμη ενός άλλου κόσμου, άλλες αξίες, πληροφορίες που δεν έχουν αποθησαυριστεί. Και σε αυτό πρέπει να προστεθεί ότι η ομογενοποίηση του κόσμου δεν εμποδίζει να αναδυθούν διαφορές άλλου τύπου, δεν εμποδίζει αυτόν που παίρνει στοιχεία από τον άλλον να διατηρεί τη δική του ταυτότητα. O σύγχρονος ανθρωπολόγος πρέπει να ξέρει να τα ανακαλύπτει αυτά».
Ο στρουκτουραλισμός δέχθηκε πολλές επικρίσεις ήδη από τη δεκαετία του ’60. Τον κατηγόρησαν ως «αντιανθρωπιστικό» και ο Κλοντ Λεβί-Στρος παραδέχεται νηφάλια ότι αυτό μπορεί εν μέρει να ισχύει: «Μας επιτέθηκαν από δύο πλευρές, η μια επιστημολογική και η άλλη ηθική. Σχετικά με την πρώτη, μάς επέκριναν επειδή δεν υιοθετήσαμε τη σκοπιά του φιλόσοφου που επιδίδεται σε ενδοσκόπηση, επειδή δηλαδή δεν δεχτήκαμε την υποκειμενική σκοπιά. Πιστεύω όμως ότι αυτό που κάναμε ήταν θεμιτό γιατί έχει κανείς το δικαίωμα να επιλέξει την απόσταση που θεωρεί ότι ταιριάζει σε κάθε πρόβλημα ή έρευνα. Εκ πρώτης όψεως, π.χ., μια σταγόνα νερό δεν είναι παρά μια σταγόνα νερό, το μικροσκόπιο όμως μπορεί να μας αποκαλύψει τους οργανισμούς που κατοικούν μέσα σ’ αυτήν. Εμείς επιλέξαμε ένα επίπεδο μεγέθυνσης που διαλύει την έννοια του υποκειμένου και μελετήσαμε τους μηχανισμούς που λειτουργούν στο εσωτερικό της σκέψης».
Οσον αφορά τις επικρίσεις που έχουν να κάνουν με την ηθική διάσταση στο έργο του, ο Λεβί-Στρος υποστηρίζει ότι είναι αδύνατον για έναν εθνολόγο να μη λάβει υπόψη του «την συστηματική και τερατώδη καταστροφή που έχουμε προκαλέσει οι Δυτικοί σε πολιτισμούς διαφορετικούς από τον δικό μας. Δεν είναι δυνατόν να διαχωρίσουμε αυτό τον αφανισμό ανθρώπινων κοινωνιών από την σημερινή καταστροφή ζώων και φυτών, και όλα αυτά στο όνομα ενός ουμανισμού που τοποθέτησε τον άνθρωπο στη θέση του βασιλιά και αφέντη του κόσμου.
Ο ορισμός που έδωσε στον άνθρωπο ο κλασικός ουμανισμός είναι πολύ στενός, τον παρουσιάζει μόνο ως ένα σκεπτόμενο ον αντί να τον θεωρήσει ένα ζωντανό πλάσμα, και το αποτέλεσμα είναι ότι το σύνορο όπου τελειώνει η ανθρωπιά είναι υπερβολικά κοντά στον ίδιο τον άνθρωπο, ο οποίος έτσι γίνεται ευάλωτος στην καταστροφή».
Ο Λέβι-Στρος στα ελληνικά
Ανάμεσα στα βιβλία του Λέβι-Στρος που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά είναι τα εξής: «Θλιβεροί τροπικοί» και «O δρόμος της μάσκας» (εκδ. Χατζηνικολή), «Αγρια σκέψη» (εκδ. Παπαζήση), «Το ωμό και το μαγειρευμένο» και «Εξ αποστάσεως» (εκδ. Αρσενίδη), «Μύθος και νόημα» και «Ανθρωπολογία και μύθος» (εκδ. Καρδαμίτσα), «Φυλή και ιστορία» (Γνώση), «Κοιτάζω, ακούω, διαβάζω» (Γκοβόστη), «Μνήμες μακρινές και πρόσφατες» (Ολκός).