H «Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ» («Howards Εnd») βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Βρετανού Ε. Μ. Φόρστερ. Γυρίστηκε το 1992 από τον Τζέιμς Αϊβορι -που έχει αναδειχθεί σε ειδικό στις μεταφορές έργων του Φόρστερ στην οθόνη- και απεδείχθη μία από τις καλύτερες συνεργασίες του με τη σεναριογράφο Ρουθ Πράουερ Τζαμπβάλα και τον παραγωγό Ισμαήλ Μέρτσαντ. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό δράμα εποχής με στιβαρή δραματουργία και άριστες ερμηνείες, που δεν λύγισε από το βάρος των σκηνικών και των κοστουμιών. Ο Αϊβορι γυρίζει στο παρελθόν, στην πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα, ανακαλύπτοντας ανάμεσα στις γραμμές του Φόρστερ την εικόνα της καινούργιας Αγγλίας που πρόβαλλε σιγά σιγά μέσα από την ομίχλη του βικτωριανού σκηνικού.
Η «Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ» είναι μια ταινία χαμηλών τόνων και υψηλών εσωτερικών εντάσεων, που καταγράφει σαν ευαίσθητος παλμογράφος τις παραπάνω αλλαγές. Εχει πάρει το όνομά της από ένα παλιό αρχοντικό σπίτι που βρίσκεται στην εξοχή μερικά χιλιόμετρα έξω από το Λονδίνο. Το Χάουαρντς Εντ είναι ένα σπίτι που συμβολίζει τις αξίες που ξεφτίζουν στο πέρασμα του χρόνου. Είναι το κέντρο της ζωής μιας ηλικιωμένης αριστοκράτισσας που προτιμά τη γαλήνη της «νεκρής Φύσης» από τον θόρυβο της πόλης που αλλάζει όψη. Στο Λονδίνο, τα παλιά σπίτια γκρεμίζονται και οι πρώτες πολυκατοικίες ανεβαίνουν προς τον ουρανό μαζί με την καινούργια τάξη των νεόπλουτων αστών που έρχονται δυναμικά στο προσκήνιο, δημιουργώντας νέα δεδομένα στην οικονομική και κοινωνική ζωή κι αλλάζοντας τα ήθη.
Η κληρονομιά…
Το 1910 η κυρία Γουίλκοξ (Βανέσα Ρεντγκρέιβ) εκφράζει τον θαυμασμό της και αναπτύσσει φιλία με την πνευματώδη Μάργκαρετ Σλέγκελ (Εμα Τόμσον), που προέρχεται από τη μεσαία τάξη και ζει σε ένα διαμέρισμα με τη μικρότερη αδελφή και τον αδελφό της. Η μητέρα της Μάργκαρετ ήταν Αγγλίδα κοσμοπολίτισσα και ο πατέρας της ένας καλλιεργημένος Γερμανός που αγαπούσε τον Μπετόβεν, τον Καντ και τον Χέγκελ. Η κυρία Γουίλκοξ, η οποία διαισθάνεται το τέλος της, είναι μια γνήσια ρομαντική ηρωίδα. Διακρίνει στο πρόσωπο της Μάργκαρετ τις αξίες ενός κόσμου που χάνεται και της κληροδοτεί το Χάουαρντς Εντ με ένα σημείωμα γραμμένο με μολύβι την ώρα που πεθαίνει. Η τελευταία επιθυμία της, όμως, πετιέται στη φωτιά από τους φυσικούς κληρονόμους της και το Χάουαρντς Εντ παραμένει στην οικογένεια Γουίλκοξ.
Η ζωή διορθώνει με ειρωνεία το λάθος των Γουίλκοξ. Ο πατέρας Γουίλκοξ (ο Αντονι Χόπκινς ενσαρκώνει ένα ραγδαία ανερχόμενο τραπεζίτη που έχει τη δύναμη του χρήματος, αλλά είναι ντροπαλός και αδέξιος σε ό,τι αφορά την προσωπική ζωή του) κάνει πρόταση γάμου στη Μάργκαρετ αγνοώντας τις αντιδράσεις του γιου και της νύφης του. Η Μάργκαρετ αποδέχεται την πρότασή του παρακάμπτοντας και αυτή με τη σειρά της την αντίδραση της αδελφή της, της Ελεν (Ελενα Μπόναμ Κάρτερ). Η Ελεν, που είναι φορέας ριζοσπαστικών ιδεών, φέρει βαρέως το ότι στο παρελθόν την απέρριψε ο μεγάλος γιος του Γουίλκοξ. Παράλληλα, αισθάνεται οργή γιατί ο τραπεζίτης είναι υπεύθυνος για τη δυστυχία ενός νεαρού φίλου της που έχασε τη δουλειά του. Και επειδή εδώ η ζωή δεν διορθώνει κανένα λάθος, παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις των δύο αδελφών προς τον πάμπλουτο τραπεζίτη, η Ελεν εμφανίζεται δυναμικά στη γαμήλια δεξίωση σέρνοντας μαζί της τον δυστυχή πρώην υπάλληλο και τη γυναίκα του, που, όπως αποκαλύπτεται, ο ντροπαλός κύριος Γουίλσον τη γνωρίζει περισσότερο απ’ όσο επιτρέπουν τα χρηστά ήθη της εποχής. Το σκάνδαλο αποφεύγεται, αλλά η Ελεν αποκηρύσσει τη Μάργκαρετ και αυτή με τη σειρά της μέμφεται το σύζυγό της όχι για ανηθικότητα, αλλά για υποκρισία.
Ανατομία ηθών
Οι πρωταγωνιστές του Αϊβορι βρίσκονται στο μεταίχμιο, ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, το οποίο για άλλους είναι απειλητικό και για άλλους ελπιδοφόρο. Είναι πρόσωπα ενός δράματος που ξεκινάει από την ηθογραφία και κλιμακώνεται μεθοδικά για να φτάσει σε μία έκρηξη, αποκαλυπτική για τα πρόσωπα και για τις αξίες που αυτά αντιπροσωπεύουν. Σε αυτό το σκηνικό η γυναίκα αναζητεί την ταυτότητά της και τον ρόλο της καθώς η κοινωνία αλλάζει.
Ο Αϊβορι παρακολουθεί τις οικογένειες των Γουίλκοξ, των Σλέγκελ και των Μπαστ (η οικογένεια του φτωχού υπαλλήλου) προσφέροντάς μας πριν απ’ όλα έξοχες εικόνες. Ολα λειτουργούν υποδειγματικά, από τη μικρότερη ενδυματολογική λεπτομέρεια και τη διακριτική διαφοροποίηση του ύφους της φωτογραφίας από σκηνή σε σκηνή, μέχρι τις ερμηνείες. Η Τόμσον είναι ήρεμη, ειρωνική και παρατηρητική και κρύβει ένταση βαθιά μέσα της. Ο Χόπκινς μοιάζει τέλειος ακροβάτης, φτιάχνοντας ένα χαρακτήρα που αλλού τον τραβούν τα συναισθήματά του και το ήθος του και αλλού η ηθική της κοινωνικής τάξης που αντιπροσωπεύει. Η Μπόναμ Κάρτερ ποτέ δεν ήταν τόσο καλή ως ένα ενστικτώδες και ταυτοχρόνως εύθραυστο θηλυκό που ακολουθεί τον δικό του δρόμο δίχως να λογαριάζει το τίμημα.