Οι ξένες από τη δυτική παράδοση τέχνες του θεάτρου, εμπεριέχουν έναν αλλιώτικο κόσμο, σωματικό, συναισθηματικό, διανοητικό και φιλοσοφικό. Πολύ ξένο είναι το ιαπωνικό θέατρο και στις τρεις μορφές του, το κουκλοθέατρο (μπουρακού), την τραγωδία (Νο) και το μελόδραμα (καμπούκι). Φυσικά το να είναι κάτι ξένο και διαφορετικό, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να εντυπωσιάζει. Και το καμπούκι (το δημοφιλέστερο από τα τρία) γοητεύει και εντυπωσιάζει παραμένοντας ταυτόχρονα ξένο.
Στυλιζαρισμένο
Η έκθεση «Ηρωες του καμπούκι», που πραγματοποιείται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως μια εισαγωγή στον κόσμο του καμπούκι. Και αυτό το κατορθώνει, καθώς γράφει στη «Γκάρντιαν», ο ηθοποιός και κριτικός Σάιμον Κάλοου, φωτίζοντας ορισμένες συγκεκριμένες του πλευρές, και έτσι αποκαλύπτοντας ολόκληρο το θεατρικό φαινόμενο.
Το «Σουνκάν» π.χ. ή «H σκηνή στο νησί του διαβόλου», ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του Καμπούκι, περιέχει καταιγιστική δράση, εκπληκτική σκηνογραφία και μαγευτικό θέαμα. Ενα θέαμα εξόχως στυλιζαρισμένο. Οι πρωταγωνιστές, μεταξύ των οποίων γυναίκες, που τις παίζουν άνδρες ηθοποιοί, φέρνουν βαρύ και περίπλοκο φτιάξιμο, συχνά παίρνουν πόζες που από μόνες τους σημαίνουν ένα συγκεκριμένο, ισχυρό αίσθημα και προκαλούν τη συγκινησιακή συμμετοχή του ενήμερου κοινού, το οποίο ξεσπά σε χειροκροτήματα. Την ιστορία ξεδιπλώνει τραγουδιστή αφήγηση και η μουσική κρουστή, ρυθμική και σκληρή, τονίζει τη δράση. Για τον Δυτικό θεατή η εμπειρία αυτού του θεάματος είναι κάπου ανάμεσα στην όπερα, την παντομίμα και τον βωβό κινηματογράφο. H διαφορά του Καμπούκι από τα τρία παραπάνω δυτικά θεατρικά είδη, είναι η υψηλή του ποίηση.
Επίκεντρο, όμως, του θεάματος είναι οι ηθοποιοί εξαιρετικά ασκημένοι σωματικά και φωνητικά. Οι κινήσεις τους παρ’ ότι υπακούουν σ’ ένα βαθύ εσωτερικό έλεγχο, είναι πάρα πολύ μαγευτικές. H εμπειρία, όμως, παραμένει ξένη στον δυτικό άνθρωπο που δεν μπορεί να συλλάβει τις παρορμήσεις που έφεραν στη ζωή το Καμπούκι· και σε ποιο κόσμο, πνευματικό, ψυχολογικό και κοινωνικό, βρήκε στηρίγματα η ανάπτυξή του. Οι απαρχές του τοποθετούνται γύρω στο 1600. Κατά τον μύθο η Οκούνι, χορεύτρια ναού, δημιούργησε ένα γυναικείο χορευτικό θίασο, δίνοντας παραστάσεις διαφημιστικές κατ’ ουσίαν των ερωτικών τους ικανοτήτων που θα ανέπτυσσαν κατόπιν με θεατές του ανδρικού κοινού τους. Εξ αρχής ήταν τονισμένος ο δεσμός αυτού του θεάτρου με τον αγοραίο έρωτα, ως εκδήλωση του φευγαλέου κόσμου. Τέλος, στο αποκαλούμενο αυτό «Πορνικό καμπούκι», έθεσε το 1629, το αυστηρό σογκουνάτο που είχε έδρα το Εντο (σημερινό Τόκιο). Το κενό αναπλήρωσε γρήγορα το Καμπούκι Νέων, αλλά και αυτό, λόγω των ερωτικών του συνδηλώσεων, απαγορεύτηκε το 1650. Τότε εμφανίσθηκε το Καμπούκι που γνωρίζουμε σήμερα με άνδρες ηθοποιούς στους γυναικείους ρόλους, αλλά με ξυρισμένα κεφάλια για να δείχνουν ότι δεν πρόκειται πλέον περί εφήβων.
Είναι εκπληκτική η ταχύτητα με την οποία το Καμπούκι εξελίχθηκε σε σπουδαία μορφή τέχνης. Οι καταπιεστικοί σογκούν είχαν αποκόψει την Ιαπωνία από τον έξω κόσμο, από το 1630, ενδυναμώνοντας τις φεουδαρχικές δομές και εγκαθιστώντας μια πολύχρονη ειρήνη, που στη διάρκειά της ο κόσμος ανεμπόδιστα πια παρακολουθούσε θέατρο. Για την τάξη των εμπόρων, έγινε η κυριότερη μορφή αναψυχής. Χωρίς περισπασμούς από τον έξω κόσμο, η αντιπαλότητα μεταξύ των τριών μεγαλύτερων πόλεων της Ιαπωνίας, Εντο (έδρα της κυβέρνησης) Κιότο (έδρα του πολιτικά αποδυναμωμένου, αλλά εισέτι καθοριστικού Μικάδο) και της Οζάκα (πολύβουη, εμπορική πόλη), έγινε κίνητρο και κινητήρια δύναμη ανάπτυξης όχι μόνο στο θέατρο.
Στη νέα πόλη του Εντο με την πολυπληθή τάξη των σαμουράι, αναπτύχθηκε το ηρωικό θέατρο, στυλιζαρισμένο στις πόλεις, με ιστορίες ηρώων που συναντούν και κατανικούν υπερφυσικές δυνάμεις. Στις άλλες πόλεις, το Κιότο και την Οζάκα αναπτύχθηκε ένα πιο πολύμορφο θέατρο, ερωτικού κυρίως περιεχομένου.
Εκείνη ήταν η περίοδος (1688-1720) όταν έγραφαν ο μέγας ποιητής Μπασό και ο πεζογράφος Σαϊκάκου. Οι ηθοποιοί του θεωρούνταν μη-πρόσωπα παλαιότερα και έξω από το ταξικό σύστημα σαμουράι, γεωργός, βιοτέχνης, έμπορος, άρχισαν σιγά σιγά να γίνονται κάτι σαν τους σημερινούς σταρ, κέντρο προσοχής και με την εικόνα τους να αναπαράγεται σε πολυάριθμα χαρακτικά, πολλά εκ των οποίων συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση του Βρετανικού Μουσείου.
Ο κόσμος των σταρ
Η ιστορία του Καμπούκι είναι μια ζωντανή ιστορία και πέρα από τη θεατρική σκηνή, η ζωντανότερη έκφρασή του είναι αυτά τα χαρακτικά με τα πλούσια χρώματα, την αεικίνητη φαντασία, την παλλόμενη γοητεία. Ηταν παραγγελία θαυμαστών, κυρίως συγκεκριμένων ηθοποιών και σε αυτά τα χαρακτικά αποτύπωναν καλλιτέχνες για χάρη των πελατών τους, την ερμηνευτική δεινότητα των αγαπημένων ηθοποιών, την προσωπικότητα και τον κόσμο τους. Μέσα από αυτά τα χαρακτικά απαθανατίζονται οι ηθοποιοί, αλλά και πιο έμμεσα, οι θαυμαστές τους. Οι απεικονίσεις τους προσφέρουν το πρότυπο της λατρείας του ηθοποιού που από άνθρωπος γίνεται οι ρόλοι του, αποκτώντας έτσι πρώτος κάτι από τον μύθο του δεύτερου. Θα μπορούσαν δηλ. να κοσμούν τις σελίδες οποιουδήποτε σημερινού περιοδικού με τις φωτογραφίες των σύγχρονων σταρ και του δικού τους κόσμου.