Ενας καναπές, μια κουζίνα, ένα καθιστικό. O επισκέπτης περιφερόμενος μπορεί να καθήσει, να χαζέψει, ακόμη και να μαγειρέψει. Γενικά να συμπεριφερθεί σαν να είναι σπίτι του. Ομως, είναι ένα έργο τέχνης. H κατασκευή του Ταϊλανδέζου καλλιτέχνη Ρίρκριτ Τιραβανίγια που παρουσιάζεται στη Σερπεντάιν Γκάλερι, στην πρώτη ατομική του έκθεση στο Λονδίνο. Στη Νέα Υόρκη έχει ήδη παρουσιάσει ένα ομοίωμα του διαμερίσματός του εκεί.
Η βασική ιδέα που διατρέχει τη δημιουργία του καλλιτέχνη αυτού είναι η ανύψωση του χώρου κατοικίας των ανθρώπων σε έργο τέχνης. Δεν είναι μια καινούργια ιδέα, συναντάται και στις κατασκευαστικές δημιουργίες της Ρέιτσελ Γουάιτρεντ, στα γυάλινα ιγκλού, του Μάριο Μερτζ, ακόμη και στην τέντα και στο κρεβάτι της Τρέισι Εμιν. Ομως, καθώς γράφει ο Αντριαν Σιρλ στον «Γκάρντιαν» οποιαδήποτε απόπειρα κινητοποιεί τη σκέψη να επαναπροσδιορίσει κάτι το συνηθισμένο, το κοινό, το δοσμένο που περνά από καλλιτεχνική – δημιουργική άποψη απαρατήρητο, κάθε τι που μπορεί να προσδώσει μια ποίηση στην καθημερινότητα, είναι ευκταίο, ελπιδοφόρο και γόνιμο.
Το συγκεκριμένο έργο του Τιραβανίγια μπορεί να είναι μια πρόσκληση συμμετοχής, να νιώσει κανείς σαν να είναι στο σπίτι του. H διαφορά, όμως, είναι ο καθένας σπίτι του δρα απροσχεδίαστα, απρογραμμάτιστα, σχεδόν υποσυνείδητα, υπακούοντας στις ανάγκες και στις ορμές της στιγμής. Μπορεί να το κάνει αυτό σε μια γκαλερί; Οταν ο Γερμανός γλύπτης Ούλριχ Ρίκριεμ παρουσίαζε τη δουλειά του στην ίδια γκαλερί, εμφανίσθηκε αργά τη βραδιά των εγκαινίων, εντελώς μεθυσμένος και άρχισε να φωνάζει στο πλήθος των προσκεκλημένων να ξεκουμπιστεί γιατί η δουλειά του είναι τέχνη και όχι πάρτι. O Τιραβανίγια δεν είναι τόσο άγριος κι απόλυτος. Σκοπός του, εν μέρει, είναι να καταρρίψει τα όρια μεταξύ καλλιτεχνών και θεσμών (γκαλερί) τέχνης και κοινού. Στο παρελθόν μαγείρευε κάρι σε γκαλερί κι οργάνωνε δεξιώσεις αντί εγκαινίων.
Είναι άξια μελέτης η σχέση μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού χώρου, του οικουμενικού και του εντόπιου και ο τρόπος με τον οποίο η ανθρώπινη συμπεριφορά αλλάζει ανάλογα με τις νέες συνθήκες ζωής.
Εάν ο Τιραβανίγια είναι σε κάτι πιο μπροστά από άλλους, παρόμοιου προσανατολισμού καλλιτέχνες, είναι στο ότι επανειλημμένα θέτει υπό ερώτηση τη σχέση μεταξύ καλλιτέχνη, κοινού και θεσμών. Ούτε καν οι όροι τούτοι τον ενδιαφέρουν. Κάποιος είπε κάποτε ότι η γκαλερί είναι μαμή και ευνουχίστρια. Βοηθάει τον καλλιτέχνη να παρουσιάσει το έργο του, αλλά ταυτόχρονα το περιορίζει, αυτό και τις δυνατές αναγνώσεις του, ελέγχοντας τη συμπεριφορά καλλιτέχνη και κοινού. Συχνά, δίχως να το εννοεί η γκαλερί ούτε να το καταλαβαίνει ότι γίνεται. Ακόμη πιο συχνά οι καλλιτέχνες προσπαθούν να καταργήσουν τα όρια μεταξύ τέχνης και μη τέχνης με τρόπους πολλές φορές αντιπαραγωγικούς στον σκοπό τους και η πρόσκληση για συμμετοχή του κοινού στη δημιουργία του έργου συμβαίνει να είναι εξίσου αντιπαραγωγική. O εκδημοκρατισμός της τέχνης -μετά τον Γιόζεφ Μπόις όλοι είναι καλλιτέχνες- δεν οδηγεί κατ’ ανάγκην σε μια λυτρωτική εμπειρία για όσους έχουν συνηθίσει να στέκουν και να κοιτάζουν ένα έργο τέχνης. H εμπειρία της στοχαστικής συμμετοχής θεωρείται παλιάς μόδας. Το κοινό έχει γίνει η ταπετσαρία σε μια αίθουσα δεξίωσης – εγκαινίων.
Η αληθινή πνοή
Ακόμη, όμως, σε τέτοιες καταστάσεις ή μέσα σε εγκαταστάσεις σαν αυτή του Τιραβανίγια, αισθάνεται κανείς την πνοή του αληθινού καλλιτέχνη· εάν βέβαια πνέει. Γιατί μπορεί να υπάρχει μια άλλη στη θέση της. Του καλλιτέχνη εκείνου που θέλει ο ίδιος να είναι έργο τέχνης, στη θέση κατ’ ουσίαν του έργου τέχνης.