Το μεγάλο γεγονός που εγκαινίασε τη νέα λογοτεχνική σεζόν στη Γαλλία είναι η έκδοση του τελευταίου μυθιστορήματος του Μισέλ Ουελμπέκ. Κυκλοφόρησε στις 31 Αυγούστου, είχε αρχίσει όμως να συζητιέται πολύ νωρίτερα, χάρις σ΄ ένα τρομερό μπαράζ δημοσιότητας. Προηγήθηκε η «μεταγραφή» του αμφιλεγόμενου σταρ των γαλλικών γραμμάτων στον εκδοτικό οίκο Flammarion, ένα συμβόλαιο που οι φήμες θέλουν να πλησιάζει το 1,5 εκατομμύριο ευρώ. Αμέσως μετά, το σχέδιο για έναν εκρηκτικό «εκδοτικό θρίαμβο» μπήκε σε εφαρμογή: προαναγγελία για τιράζ 250.000 αντιτύπων, άμεση προοπτική μεταφοράς του έργου στον κινηματογράφο από τον ίδιο τον συγγραφέα, μυστικότητα γύρω από το θέμα του βιβλίου, επιλεκτική αποκάλυψη του περιεχομένου σε λίγους «μυημένους». Στοχος της επιχείρησης, να κεντρίσει την περιέργεια, την ανυπομονησία. O συγγραφέας, που πολλοί συμπατριώτες του έχουν συγκρίνει με τον Σαρτρ και τον Σελίν, βρέθηκε να παίζει στην κατηγορία του Χάρι Πότερ.
Ωστόσο, το μυστικό που μόνο λίγοι εκλεκτοί ήξεραν, δεν άργησε να βγει στη φόρα. Τα «εμπιστευτικά» χειρόγραφα διέρρευσαν, οι αποκλεισμένοι βρήκαν πρόσβαση, γράφτηκαν σχόλια και κριτικές, εγκωμιαστικές όσο και δηλητηριώδεις. Προβλέψιμη εξέλιξη και αυτή, που ανέβασε τον πυρετό της αναμονής. H περιέργεια του αναγνωστικού κοινού τράφηκε με άφθονες πληροφορίες για το νέο πόνημα του Ουελμπέκ, σε σημείο που να εκφράζονται φόβοι μήπως η υπερβολική δόση «ορεκτικών» προκαλέσει βαρυστομαχιά στους αναγνώστες προτού γευθούν το κυρίως πιάτο.
Περιμένοντας την κλωνοποίηση
Το βιβλίο έχει τίτλο «La possibilit d’ une ile» («H δυνατότητα ενός νησιού») και στις περίπου 500 σελίδες του ο συγγραφέας εξαντλεί θέματα που τον έχουν ήδη απασχολήσει σε προηγούμενα έργα του: τη θανάσιμη παρακμή της σύγχρονης κοινωνίας, την εξέλιξη της ανθρωπότητας προς την αυτοδιάλυσή της, την προοπτική ενός μελλοντικού κόσμου που θα κατοικείται από κλωνοποιημένα όντα απαλλαγμένα από την κατάρα της επιθυμίας και του εγωισμού.
Η ιδέα της κλωνοποίησης, που πρωτοεμφανίζεται στο δεύτερο μυθιστόρημά του, τα «Στοιχειώδη σωματίδια», αποκτά κεντρικό ρόλο στο νέο του έργο. «Ολα όσα μπορεί να επιτρέψει η επιστήμη θα πραγματοποιηθούν, έστω κι αν αυτό μεταβάλλει σε βάθος ό,τι σήμερα θεωρούμε ανθρώπινο ή επιθυμητό. H κλωνοποίηση είναι αναπότρεπτη», είπε σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Le Μonde.
Οι «νεο-άνθρωποι»
Η δομή του μυθιστορήματος στηρίζεται στην αυτοβιογραφία ενός σημερινού ανθρώπου, του Ντανιέλ 1, που τη διαβάζουν μερικούς αιώνες αργότερα δύο μακρινοί κλώνοι του, ο Ντανιέλ 24 και ο Ντανιέλ 25. Τι έχει συμβεί; Στη διάρκεια του 21ου αιώνα, μια σέκτα που υπόσχεται την αθανασία στα μέλη της καταφέρνει να παραμερίσει τις αποδυναμωμένες ήδη παραδοσιακές θρησκείες. Αντιμέτωποι με μια κοινωνία που αρνείται τα γηρατειά και τον πόνο, που αφανίζει τις απλές χαρές της ζωής όσο και την πίστη στον Θεό οδηγώντας την ανθρωπότητα στην αυτοκαταστροφή, οι προσήλυτοι αναζητούν απεγνωσμένα την ελπίδα. Καθένας από αυτούς, πριν αυτοκτονήσει όταν αρχίζει να αισθάνεται γέρος, δίνει ένα δείγμα DNA και ένα βιογραφικό κείμενο, ώστε μια μέρα να κλωνοποιηθεί.
Στον φουτουριστικό μύθο του Ουελμπέκ, οι «νεο-άνθρωποι» όπως τους αποκαλεί, ξεκινούν τη ζωή τους σε ηλικία 18 ετών, απαλλαγμένοι από την ανάγκη για τροφή, προγραμματισμένοι να αγνοούν συναισθήματα και ψυχικό πόνο, με σβησμένη σχεδόν τη σεξουαλικότητα. Ζουν περιμένοντας να έρθουν οι Ελοχίμ, οι εξωγήινοι που θα τους οδηγήσουν στην αιωνιότητα. Είναι ένα σενάριο εμπνευσμένο από τη σέκτα των Ραελιανών, για τους οποίους έγινε λόγος το 2003, όταν ισχυρίστηκαν ότι είχαν δημιουργήσει τον πρώτο ανθρώπινο κλώνο. Μελαγχολική ουτοπία, όπου ελλοχεύει μια αμυδρή νοσταλγία για τους «παλιούς» ανθρώπους, τους πόθους και τα βάσανά τους.
Αμφισβήτηση
Χαρακτηριστικά της γραφής του Ουελμπέκ, όπως η προκλητική αδιαφορία για το «πολιτικώς ορθό», οι ωμές σεξουαλικές περιγραφές που αναδίδουν μυρωδιά μιζέριας, οι επιθέσεις εναντίον πολύ συγκεκριμένων στόχων με όχημα τις απόψεις που εκφράζουν οι ήρωές του, είναι παρόντα και σε αυτό το μυθιστόρημα. O Ντανιέλ 1 είναι ένας επαγγελματίας κωμικός, επιτυχημένος και πάμπλουτος, ωστόσο βαθιά απογοητευμένος και με κυνισμό που αγγίζει τα όρια της μισανθρωπίας.
Περιγράφει τον εαυτό του στη βιογραφική αφήγηση που αφήνει για τους κλώνους του λέγοντας: «Ημουν ένας δηκτικός παρατηρητής της σύγχρονης πραγματικότητας, όμως ελάχιστα πράγματα είχαν απομείνει για να παρατηρήσω: είχαμε τόσο πολύ απλοποιήσει, κλαδέψει, γκρεμίσει τα φράγματα, τα ταμπού, τις απατηλές ελπίδες, τις μάταιες προσδοκίες».
Και συνεχίζει: «Οπως όλοι οι παλιάτσοι, ήμουν ένα είδος δοσίλογου. […] Προωθούσα τη σαφήνεια, τη διαύγεια, την “χιουμοριστική απόσταση”, ενώ από την άλλη στεκόμουν εμπόδιο στη δράση, ξερίζωνα την ελπίδα».
Σε ακρότητες
Μέσα από όσα λέει ο ήρωάς του, ο Ουελμπέκ δεν αμφισβητεί μόνο με γενικές παρατηρήσεις τη σύγχρονη κοινωνία και τον ίδιο τον εαυτό του (ο Ντανιέλ 1 του μοιάζει αρκετά, όπως και άλλοι μυθιστορηματικοί πρωταγωνιστές του).
Τον χρησιμοποιεί σαν ένα διάφανο παραβάν για να γελοιοποιήσει πρόσωπα και θεσμούς της εποχής, από τον Μπερνάρ Κουσνέρ και τον Καρλ Λάγκερφελντ μέχρι την Μπγιορκ και τον Μπιλ Γκέιτς, αλλά και την Αριστερά («το μόνο κατάλοιπο της Αριστεράς στον καιρό μας, είναι ο αντιρατσισμός ή μάλλον ο ρατσισμός εναντίον των λευκών»), τη Δεξιά, τους οικολόγους, την καταναλωτική κοινωνία.
Σπρώχνοντας τη σάτιρα σε προκλητικές ακρότητες, ο επαγγελματίας γελωτοποιός βομβαρδίζει το κοινό του με χοντροκομμένα αστεία που προσβάλλουν τα ιερά και όσια του «πολιτικώς ορθού».
Παρ’ όλ’ αυτά, είναι εξαιρετικά δημοφιλής, όλοι «λατρεύουν να τον μισούν». Ασκεί στο κοινό μια παράδοξη έλξη, παρόμοια με τη γοητεία που έχει ασκήσει ο συγγραφέας στους αναγνώστες του από τα πρώτα του βήματα. Το τέταρτο μυθιστόρημά του περιέχει αρκετές αφορμές για πολεμική, που μπορούν να το διατηρήσουν στην επικαιρότητα «τουλάχιστον για τρεις ακόμα μήνες, ώς τον Νοέμβρη που θα απονεμηθεί το Βραβείο Γκονκούρ», παρατήρησε δηκτικά ο Ολιβιέ Λε Νερ στο περιοδικό L’ Express.
H χαμένη νεανική φρεσκάδα ενός «μετρ της προβοκάτσιας»
Δεν είναι η πρώτη φορά που ένα βιβλίο του Ουελμπέκ γίνεται πέτρα σκανδάλου. Στα «Στοιχειώδη σωματίδια» (1998) οι ριπές σαρκασμού έπληξαν πολλαπλούς στόχους: τη γερασμένη χίπικη κουλτούρα, τα κάμπινγκ «εναλλακτικών» διακοπών, τα θλιβερά απομεινάρια του Μάη του ’68. Στην «Πλατφόρμα» (2001), βάζει τον ήρωά του να εκφράζεται υβριστικά για τους μουσουλμάνους, ενώ ο ίδιος, σε συνέντευξή του, δηλώνει ότι, πράγματι, «το ισλάμ είναι η πιο ηλίθια θρησκεία στον κόσμο», ξεσηκώνοντας την οργή της μουσουλμανικής κοινότητας της Γαλλίας. Ηταν μια πρόκληση με μοιραίο «τάιμινγκ», καθώς όλα αυτά συνέβησαν λίγες μέρες πριν από την 11η Σεπτεμβρίου του 2001.
H «Πλατφόρμα» και τα «Στοιχειώδη σωματίδια» έγιναν αμέσως μπεστ σέλερ, και το ίδιο προβλέπεται για τη «Δυνατότητα ενός νησιού». Ωστόσο το μυθιστόρημα που δημιούργησε τον σκληρό πυρήνα των «φίλων του Ουελμπέκ» ήταν το πρώτο του, «H επέκταση του πεδίου της πάλης». Συμφωνώ μ’ εκείνους που θεωρούν το ολιγοσέλιδο εκείνο βιβλίο ως το καλύτερό του. Κυκλοφόρησε αθόρυβα το 1994 και η κριτική στην αρχή το αγνόησε, ωστόσο διαφημίστηκε από στόμα σε στόμα και έγινε η επιτυχία-έκπληξη της χρονιάς. Ενώ οι βετεράνοι του ’68 επέμεναν να κρατούν το μονοπώλιο της αμφισβήτησης, ο 36χρονος τότε συγγραφέας έδωσε φωνή σε μια μετέωρη γενιά, γυμνή από ιδέες και ιδανικά.
Σκληρός και διαυγής, παρακολουθεί τον συνομήλικο ήρωά του, έναν ευφυή απροσάρμοστο που ζει το προσωπικό του ναυάγιο πίσω από την κοινωνική πρόσοψη της απεριόριστης ελευθερίας, αποτυπώνοντας τις σκέψεις του χωρίς τη λογοκρισία της ντροπής ή της συμπόνιας. H τόλμη του, η αφοπλιστική του απαισιοδοξία που παράγει αβίαστα σπινθήρες χιούμορ έφερε αέρα ανανέωσης σε μια λογοτεχνία που ασφυκτιούσε.
Ο Ουελμπέκ έγινε σταρ, τα επόμενα μυθιστορήματα έπρεπε να κερδίσουν σε συνθετικό πλούτο, να ξεφύγουν από τον τοπικισμό της προσωπικής εμπειρίας, να αγκαλιάσουν τον κόσμο. Οι φιλοδοξίες του αυτές πιθανόν να ικανοποιήθηκαν: κάθε νέο βιβλίο του διαβάζεται από εκατομμύρια αναγνώστες, μερίδα της κριτικής τον εγκωμιάζει ανεπιφύλακτα. Ωστόσο, εκείνη η πειστική αμεσότητα, η πικρή δροσιά της πρώτης του μυθοπλασίας έχει χαθεί μέσα στα καλοσχεδιασμένα έργα της ωριμότητάς του. Αλλωστε, το «τρομερό παιδί» των γαλλικών γραμμάτων πλησιάζει τα πενήντα και ίσως να συμμερίζεται τη νοσταλγία που πολλοί αναγνώστες του νιώθουν για τα νεανικά του επιτεύγματα.
– Από τις Εκδόσεις της Εστίας κυκλοφορούν τα μυθιστορήματα του Μισέλ Ουελμπέκ «Επέκταση του Πεδίου της Πάλης», «Στοιχειώδη σωματίδια» και «Πλατφόρμα», καθώς και η νουβέλα-φωτογραφικό άλμπουμ «Λανθαρότε». Το νέο του βιβλίο θα εκδοθεί επίσης από την «Εστία».