Στις αρχές του έτους 1733 ο Αντόνιο Βιβάλντι επέστρεψε στη γενέτειρά του Βενετία, αποφασισμένος να κερδίσει τον τίτλο του δημοφιλέστερου συνθέτη της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας. Στη διάρκεια της πεντάχρονης απουσίας του κόντεψαν να τον επισκιάσουν οι νεότεροι συνθέτες με ναπολιτανικού τύπου μουσικοδράματα. Στα 55 του, όμως, ο Βιβάλντι, ήταν έτοιμος να τους ανταγωνιστεί με μια τολμηρή, μοντέρνα όπερα, εμπνευσμένη από την κατάκτηση της αυτοκρατορίας των Αζτέκων στο Μεξικό, από τον Χερνάντο Κορτές.
Ποια υπήρξε η υποδοχή της νέας αυτής όπερας «Μοντεζούμα» στην πρεμιέρα του φθινοπώρου 1733 στο Τεάτρο ντι Σαντ Αντζελο της Βενετίας είναι άγνωστο. Μπορεί να εικαστεί, όμως, καθώς γράφει ο Αλαν Ράιντινγκ στους «Νιου Γιορκ Τάιμς», ότι δεν αντέστρεψε τη φθίνουσα πορεία της τύχης του συνθέτη. Συνέθεσε ακόμη δύο όπερες στη Βενετία πριν την εγκαταλείψει το 1740 για τη Βιέννη, επιδιώκοντας να κερδίσει την εύνοια της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Εκεί, όμως, πέθανε, φτωχός και παραμελημένος, στις 28 Ιουλίου 1741.
H ύπαρξη της όπερας τούτης δεν ήταν άγνωστη γιατί επέζησε το λιμπρέτο της· μάλιστα, από αυτό εμπνεύστηκε ο Αλέχο Καρπεντιέρ, το μυθιστόρημά του «Μπαρόκ κοντσέρτο» (1974). Βρέθηκε τώρα και η μουσική της, χάρις στις προσπάθειες του Γερμανού μουσικολόγου Στέφεν Φος και, για πρώτη φορά, ίσως, μετά το 1733 λόγια και μουσική παίχτηκαν μαζί (σε μορφή κοντσερτάντε) σε αίθουσα συναυλιών του Ρότερνταμ, πριν από λίγο καιρό.
Για την ακρίβεια ο Φος ανακάλυψε το εβδομήντα τοις εκατό της μουσικής της όπερας, ψάχνοντας για χαμένες καντάτες του Χαίντελ, στη Μουσική Ακαδημία του Βερολίνου. Και, μολονότι έλειπε το εξώφυλλο της μουσικής έκδοσης, γνωρίζοντας το λιμπρέτο του «Μοντεζούμα», ο μουσικολόγος αμέσως ταυτοποίησε τα ονόματα των τραγουδιστικών μερών, βέβαιος ότι ανακάλυψε το χαμένο έργο του Βιβάλντι. Οι ειδικοί επί τού συνθέτη, που πέρυσι είχαν αρνητικά αντιδράσει στην αξιούμενη ανεύρεση τής επίσης χαμένης όπερας του Βιβάλντι «H απελευθερωμένη Ανδρομέδα», επιβεβαίωσαν την ανακάλυψη, εξετάζοντας εξονυχιστικά το έργο και πιστοποιώντας πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι προήλθε από την πένα και την έμπνευση του Βιβάλντι. Πρόκειται για τη σημαντικότερη ανακάλυψη του Βιβάλντι εδώ και 75 χρόνια (το αρχείο του συνθέτη ανακαλύφθηκε στη δεκαετία του 1920).
Δεν είναι απορίας άξια η επιλογή από τον Βιβάλντι της κατάκτησης του Μεξικού, μια και τον 18ο αιώνα οι ιστορίες εξωτικών χωρών ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς. H ιστορία καθαυτή δεν μοιάζει να τον πολυενδιαφέρει· περισσότερο η μυθιστορηματική ιστορία του έρωτα μεταξύ της κόρης του αυτοκράτορα Τεουτίλε και του αδελφού του Κορτές, Ραμίρο. Αλλωστε, την όπερα ενδιαφέρει πιο πολύ μια ερωτική ιστορία με ευτυχές τέλος, απ’ ό,τι αν αυτή γίνεται στο Μεξικό ή στην Κίνα. H μουσική για τις πρώτες εφτά σκηνές λείπει γι’ αυτό και η πρεμιέρα του Ρότερνταμ ξεκίνησε με τον Κορτές κατακτητή ήδη της πρωτεύουσας Τενοχτιτλάν, τον Μοντεζούμα απελπισμένο, έτοιμο να διατάξει τον θάνατο της κόρης του για προδοσία, που τη σώζει όμως την τελευταία στιγμή η μητέρα της Μιτρένα. H παρτιτούρα συνίσταται κατά το σύνηθες στην «όπερα σέρια», από μακριά ρετσιτατίβα με εγκατεσπαρμένες άριες. Το μοντέρνο στοιχείο της όπερας τούτης, κατά τον μαέστρο Φεντερίκο Σαρντέλι, ο οποίος διηύθυνε στην παρουσίαση Κοντσερτάντε, το συγκρότημα «Μόντο Αντίκβο», είναι ότι τρεις από τους μονολόγους συνοδεύει ολόκληρη η ορχήστρα· και το ασύνηθες για την εποχή εκείνη, ένα τρίο φωνών κομίζει την κορύφωση της δεύτερης πράξης.
Δυσκολίες από τεχνική άποψη παρουσιάζουν και οι άριες, ιδιαίτερα εκείνη της Μιτρένα, η οποία κλείνει την πρώτη πράξη που λέγεται ότι ο Βιβάλντι έγραψε για την προστατευόμενή του Αννα Τζίρο.
Ενα νέο ενδιαφέρον
Κατά την παρουσίαση, η αίθουσα συναυλιών Ντε Ντόελεν, χωρητικότητας 2.300 θέσεων ήταν γεμάτη, πράγμα που σημαίνει αφενός περιέργεια για τη σύγχρονη πρεμιέρα ενός παλιού έργου, και ίσως δείχνει αφετέρου, την εμφάνιση ενός νέου ενδιαφέροντος για τις όπερες του Βιβάλντι.