Οι ολοστρόγγυλες, αφράτες, φιγούρες του είναι αγαπητές στους φιλότεχνους όλου του κόσμου. Το ίδιο και τα μνημειακά του γλυπτά από μπρούντζο. O Φερνάντο Μποτέρο, ο κολομβιανής καταγωγής ζωγράφος, σύζυγος της Ελληνίδας γλύπτριας Σοφίας Βάρη, δεν είναι απλώς ένας σπουδαίος καλλιτέχνης που χαίρει παγκόσμιας καταξίωσης. Είχε την ευαισθησία και τα «αντανακλαστικά» να κάνει γρηγορότερα από οποιονδήποτε άλλον δημιουργό, έργα που είναι εμπνευσμένα από τα βασανιστήρια των κρατουμένων στη φυλακή Αμπού Γκραΐμπ στο Ιράκ. Χθες βρέθηκε για λίγο στην Εθνική Πινακοθήκη, για να δει τους χώρους όπου θα φιλοξενηθεί τον Μάιο του 2006 η αναδρομική του έκθεση. Το ελληνικό κοινό θα δει 200 έργα του. Τα μισά αποτυπώνουν την πορεία του από το 1949 μέχρι σήμερα, ενώ τα υπόλοιπα αφορούν την ενότητα «Αμπού Γκραΐμπ» που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Ρώμη τον Ιούνιο.
Σοκ στο Ιράκ
Με ένα λευκό πουκάμισο και ένα ριγέ σακάκι, ο 72χρονος Μποτέρο εμφανίστηκε χειμαρρώδης μπροστά στους Ελληνες δημοσιογράφους. Προσηνής και εκφραστικός, κατάφερε μέσα σε περίπου 30 λεπτά να παρουσιάσει συμπτυγμένη όλη του την κοσμοθεωρία. Ηταν φυσικό η συζήτηση να ξεκινήσει από τα πρόσφατα έργα του: «Οπως όλος ο κόσμος, έτσι και εγώ σοκαρίστηκα από το τι συνέβαινε στις φυλακές του Ιράκ με τα βασανιστήρια των κρατουμένων από τους Αμερικανούς στρατιώτες. Ενιωσα οργή και έτσι εμπνεύστηκα αυτή την ενότητα».
Ο ζωγράφος δεν αναλογίστηκε στιγμή τι θα σκέφτονταν κάποιοι συντηρητικοί εθνικόφρονες Αμερικανοί όταν θα αντίκριζαν τους πίνακές του στις εφημερίδες: «Πρέπει να θαυμάζουμε την ελευθερία έκφρασης που υπάρχει στις ΗΠΑ. Οι εφημερίδες δημοσιοποίησαν την υπόθεση του Αμπού Γκραΐμπ. Αλλωστε, η συντριπτική πλειονότητα των Αμερικάνων αποδοκίμασε την πρακτική των βασανιστηρίων. Εχω κάνει μάλιστα συζητήσεις για την παρουσίαση αυτών των έργων στις ΗΠΑ. Κάποιοι εκπρόσωποι ενός μεγάλου μουσείου της Ουάσιγκτον ήρθαν ειδικά στη Ρώμη για τον σκοπό αυτόν. Επρεπε όμως να περιμένουν κάποια έγκριση από το Δ.Σ. γιατί πιθανώς η ενότητα να μην άρεσε σε μερίδα του κοινού. Ελπίζω να τα δείξω και εκεί. Διότι πρέπει να τα δουν! Αν σκέφτεσαι πάντως τις αντιδράσεις που ενδεχομένως πυροδοτούν τα έργα σου, δεν μπορείς να δουλέψεις. Ενιωσα ότι έπρεπε να το κάνω. Παρά το γεγονός ότι οι πίνακες αυτοί είναι δραματικοί, μπορούν να προσφέρουν αισθητική απόλαυση».
Οι περισσότερες δημιουργίες του Μποτέρο προκαλούν αυτήν την τέρψη. Συχνά, δε, έχουν και στοιχεία παρωδίας και σαρκασμού: «Δεν κάνω παραμορφωμένες φιγούρες, αφορμώμενος από την αίσθηση του χιούμορ. Δεν είναι αυτό το κίνητρό μου», επιμένει ο Μποτέρο, που εξηγεί ότι οι στρογγυλές του μορφές -αν μη τι άλλο καλοζωισμένες και χορτάτες- είναι αισθησιακές και μέσω του αισθησιασμού τους επιτυγχάνεται τελικώς η άμεση επικοινωνία με τον θεατή.
Απώλεια προσανατολισμού
Ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης; O Μποτέρο, παρά το ότι έκανε μια σειρά από «σπαρακτικά» έργα, απαντά χωρίς δεύτερη σκέψη: «Να τέρπει το μάτι. Πάντοτε αυτός ήταν ο ρόλος της καλλιτεχνικής δημιουργίας, όπως και το να ανυψώνει πνευματικά τον άνθρωπο. Αλλωστε, πρώτος απ’ όλους, τη χαρά τη γεύεται ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Στις ημέρες μας όμως υπάρχουν καλλιτέχνες που δεν κάνουν τέχνη που προκαλεί ευχαρίστηση, διότι αυτό το θεωρούν εκπόρνευση. Στην τέχνη της αρχαίας Ελλάδας βλέπεις τη ζωτικότητα και τον αισθησιασμό. Αντιθέτως, οι σημερινοί δημιουργοί έχουν χάσει τον πραγματικό βορρά, τον προσανατολισμό τους, όπως αγνοούν και τους λόγους για τους οποίους κάνουν τέχνη».
Οι ρίζες
Η γενικότερη φιλοσοφία του Μποτέρο για την τέχνη θα μπορούσε να συνοψισθεί στην εξής πρότασή του: «Πρέπει ο καλλιτέχνης να έχει επαφή με τις ρίζες και τον τόπο του. Τα ερεθίσματά μου προήλθαν από την τέχνη της Κολομβίας και γενικότερα της Νοτίου Αμερικής. Για να προσεγγίσεις ένα διεθνές κοινό, να είσαι «παγκόσμιος» θα πρέπει πρώτα να γίνεις «τοπικός»» εξηγούσε χθες στους δημοσιογράφους. O ζωγράφος έχει επηρεασθεί ιδιαίτερα από τις τεράστιες τοιχογραφίες που έκαναν ο Ντιέγκο Ριβέρα και ο Γκαμπριέλ Ορόσκο στο Μεξικό: «Για πρώτη φορά στη Λατινική Αμερική οι καλλιτέχνες αυτοί επικεντρώθηκαν και άντλησαν τη θεματολογία από τον ίδιο τους τον τόπο. Πριν από αυτούς, όλοι οι άλλοι είχαν μια «νοσταλγία» για την Ευρώπη, ζωγράφιζαν απόψεις του Παρισιού κ.λπ. Ομως ο Ριβέρα και ο Ορόσκο έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην πραγματικότητα που είχαν μπροστά στα μάτια τους». Οι αναφορές του Μποτέρο δεν μένουν εκεί αλλά πηγαίνουν ακόμα πιο πίσω, στην τέχνη της Αναγέννησης: «Οταν ήμουν φοιτητής στη Φλωρεντία ένιωσα ενθουσιασμό για την τέχνη αυτής της περιόδου. Τότε κατάλαβα ότι όλα έχουν την ίδια «πηγή»».
Ο Μποτέρο έχει βαθιά πίστη στον χρωστήρα: «Δεν μπορείς να υποκαταστήσεις τη ζωγραφική με το βίντεο -που έχει περισσότερη σχέση με την τηλεόραση- ή τις εγκαταστάσεις, που έχουν σχέση με το θέατρο. Δεν υποκαθίστανται οι διαφορετικές μορφές έκφρασης».